Την άνοιξη του 1900, σφουγγαράδες που είχαν παγιδευτεί σε μια καταιγίδα αναζήτησαν καταφύγιο στο μικρό νησί των Αντικυθήρων. Εκμεταλλευόμενοι την κακοκαιρία, ένας από αυτούς, εξοπλισμένος με στολή δύτη, ανακάλυψε κατά λάθος ένα αρχαίο ναυάγιο.
Αυτό που στη συνέχεια θα ανασύρει από τα βάθη της θάλασσας θα αλλάξει για πάντα τη γνώση μας για την αρχαία Ελλάδα.
Όταν ο Ηλίας Λυκοπάντης επέστρεψε στην επιφάνεια, εξήγησε στους συντρόφους του ότι είχε δει γυμνούς άντρες και άλογα. Αυτό που μόλις είχε ανακαλύψει τυχαία ήταν το ναυάγιο ενός αρχαίου εμπορικού πλοίου, του οποίου το σημαντικό φορτίο - 300 τόνοι- περιείχε, εκτός από εκατοντάδες αμφορείς, νομίσματα, χειρουργικά εργαλεία και πολυάριθμα αγάλματα συμπεριλαμβανομένου του υπέροχου Έφηβου των Αντικυθήρων.
Το φθινόπωρο, οι ψαράδες ανέφεραν την ανακάλυψή τους στην ελληνική κυβέρνηση, η οποία απέστειλε αμέσως πολεμικά πλοία και αρχαιολόγους. Οι επιχειρήσεις διάσωσης θα διαρκέσουν σχεδόν ένα χρόνο. (Φωτογραφία από την εξερεύνηση του 2024 από την Ελβετική Σχολή Ελληνικής Αρχαιολογίας)
Μόλις τον Μάιο του 1902, ένα παράξενο συσσωμάτωμα τράβηξε την προσοχή του αρχαιολόγου Βαλέριος Στάις. Παρά τη θαλάσσια μήτρα, διέκρινε κάτι που έμοιαζε με έναν πολύπλοκο μηχανισμό φτιαγμένο από γρανάζια - τρία κύρια μέρη και σχεδόν εκατό θραύσματα - που έφεραν επιγραφές στα αρχαία ελληνικά. Ήδη από το 1905, ο Γερμανός Άλμπερτ Ράιμ το αναγνώρισε ως αστρονομική αριθμομηχανή.
Ο μηχανισμός παρέμεινε αδρανής σε ένα ράφι για μισό αιώνα πριν μελετηθεί προσεκτικά από τον Αμερικανό Ντέρεκ ντε Σόγια Πράις. Εφόσον ήταν αδύνατο να αφαιρεθούν όλα τα θραύσματα χωρίς να καταστραφούν, το αντικείμενο υποβλήθηκε σε ακτίνες γάμμα και ακτίνες Χ. Στη μελέτη του, ο Αμερικανός κατέληξε στο συμπέρασμα ότι ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων ήταν πράγματι μια πολύπλοκη αστρονομική αριθμομηχανή, με τους είκοσι οδοντωτούς τροχούς, τους άξονες, τα τύμπανα, τους δίσκους και τους κινούμενους δείκτες!
Έκτοτε, η εφευρετικότητα και η τεχνολογία του Μηχανισμού των Αντικυθήρων συνεχίζουν να γοητεύουν τους ερευνητές και το ευρύ κοινό. Το 2005, μια διεθνής επιστημονική κοινοπραξία, το Έργο Έρευνας Μηχανισμού Αντικυθήρων (AMRP), επανεκκίνησε τη μελέτη του αντικειμένου χρησιμοποιώντας εργαλεία αιχμής. Χρησιμοποιώντας τομογραφία ακτίνων Χ, φωτογραφία ελεγχόμενου φωτός και τρισδιάστατη σάρωση υψηλής ανάλυσης, ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων θα αποκαλύψει επιτέλους τα μυστικά του.
Ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων είναι μια εξαιρετικά πολύπλοκη μηχανή που αρχικά αποτελούνταν από 37 γρανάζια και δύο κύριους δείκτες, οργανωμένους ως εξής: Ο μπροστινός πίνακας εμφάνιζε ένα σεληνοηλιακό ημερολόγιο 365 ημερών και τα ζώδια, μαζί με τις θέσεις της Σελήνης και του Ήλιου, καθώς και τις φάσεις της Σελήνης και την ελλειπτικότητά της, χάρη σε έναν διαφορικό μηχανισμό. Ο πίσω πίνακας περιείχε δύο σπειροειδείς δείκτες, ο πρώτος από τους οποίους έδειχνε τον κύκλο του Μέτωνα, συγχρονίζοντας τις 235 σεληνιακές του εκλείψεις. Ο δεύτερος προέβλεπε όλες τις ηλιακές και σεληνιακές εκλείψεις σύμφωνα με τον Κύκλο του Σάρου.
Πολύ πρόσφατα, το 2022, δύο Έλληνες ερευνητές υπολόγισαν την ενεργοποίηση του μηχανισμού με αξιοσημείωτη ακρίβεια: 23 Δεκεμβρίου 178 π.Χ. Αλλά ο μηχανισμός —που εκτίθεται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο της Αθήνας— θα μπορούσε να είναι νωρίτερα, σχεδιασμένος είτε στις Συρακούσες στη σχολή του διάσημου Αρχιμήδη είτε ακόμα και στην Αλεξάνδρεια, όπου το μουσείο αποτελούσε πραγματικό κέντρο επιστημονικής και πνευματικής έρευνας από τις αρχές του 3ου αιώνα π.Χ.
Σε κάθε περίπτωση, ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων, που ανακαλύφθηκε τυχαία κατά τη διάρκεια μιας καταιγίδας ή με τη θέληση του Ποσειδώνα; αποτελεί ένα εξαιρετικό παράδειγμα των τεχνικών εξελίξεων που πέτυχαν οι Έλληνες της ελληνιστικής περιόδου, κάτι που εξακολουθεί να μας συναρπάζει σήμερα: γνωρίζατε ότι είναι, στην πραγματικότητα, το κλειδί για το τελευταίο έργο «Ο Ιντιάνα Τζόουνς και το Καντράν του Πεπρωμένου»;
https://x.com/HeraklesCithare/status/1938881888740872694
