Η Ανταρκτική έχει μια τεράστια, εντελώς κρυμμένη οροσειρά

Μια εικόνα ραντάρ που δείχνει την οροσειρά Gamburtsev κάτω από στρώματα πάγου. Από: Creyts et al., Geophysical Research Letters (2014).

Η Ανταρκτική έχει μια τεράστια, εντελώς κρυμμένη οροσειρά. Νέα δεδομένα αποκαλύπτουν τη γέννησή της πριν από 500 εκατομμύρια χρόνια.

Έχετε φανταστεί ποτέ πώς μοιάζει η Ανταρκτική κάτω από το παχύ στρώμα πάγου της; Κρυμμένα από κάτω βρίσκονται τραχιά βουνά, κοιλάδες, λόφοι και πεδιάδες.

Ορισμένες κορυφές, όπως τα πανύψηλα Υπερανταρκτικά Όρη , υψώνονται πάνω από τον πάγο. Άλλες όμως, όπως τα μυστηριώδη και αρχαία υποπαγετώδη βουνά Gamburtsev στη μέση της Ανατολικής Ανταρκτικής, είναι εντελώς θαμμένες.

Τα Όρη Gamburtsev έχουν παρόμοια κλίμακα και σχήμα με τις Ευρωπαϊκές Άλπεις. Αλλά δεν μπορούμε να τα δούμε επειδή οι ψηλές αλπικές κορυφές και οι βαθιές παγετώδεις κοιλάδες είναι θαμμένες κάτω από χιλιόμετρα πάγου .

Πώς προέκυψαν; Συνήθως, μια οροσειρά υψώνεται σε σημεία όπου δύο τεκτονικές πλάκες συγκρούονται μεταξύ τους. Αλλά η Ανατολική Ανταρκτική είναι τεκτονικά σταθερή εδώ και εκατομμύρια χρόνια.

Η νέα μελέτη , που δημοσιεύτηκε στο Earth and Planetary Science Letters , αποκαλύπτει πώς αυτή η κρυφή οροσειρά αναδύθηκε πριν από περισσότερα από 500 εκατομμύρια χρόνια, όταν η υπερήπειρος Γκοντβάνα σχηματίστηκε από συγκρουόμενες τεκτονικές πλάκες .

Τα νέα ευρήματά προσφέρουν μια νέα εικόνα για το πώς εξελίσσονται τα βουνά και οι ήπειροι με την πάροδο του χρόνου . Βοηθούν επίσης να εξηγηθεί γιατί το εσωτερικό της Ανταρκτικής έχει παραμείνει αξιοσημείωτα σταθερό για εκατοντάδες εκατομμύρια χρόνια.

Ένα θαμμένο μυστικό

Τα Όρη Gamburtsev είναι θαμμένα κάτω από το υψηλότερο σημείο του παγετώνα της Ανατολικής Ανταρκτικής . Ανακαλύφθηκαν για πρώτη φορά από μια σοβιετική αποστολή που χρησιμοποίησε σεισμικές τεχνικές το 1958.

Επειδή η οροσειρά είναι πλήρως καλυμμένη με πάγο, είναι ένα από τα λιγότερο κατανοητά τεκτονικά χαρακτηριστικά στη Γη. Για τους επιστήμονες, είναι βαθιά αινιγματικό. Πώς θα μπορούσε μια τόσο τεράστια οροσειρά να σχηματιστεί και να διατηρείται ακόμα στην καρδιά μιας αρχαίας, σταθερής ηπείρου;

Οι περισσότερες μεγάλες οροσειρές σηματοδοτούν σημεία τεκτονικών συγκρούσεων. Για παράδειγμα, τα Ιμαλάια εξακολουθούν να ανεβαίνουν σήμερα, καθώς οι ινδικές και ευρασιατικές πλάκες συνεχίζουν να συγκλίνουν, μια διαδικασία που ξεκίνησε πριν από περίπου 50 εκατομμύρια χρόνια.

Τα τεκτονικά μοντέλα πλακών υποδηλώνουν ότι ο φλοιός που σχηματίζει τώρα την Ανατολική Ανταρκτική προέρχεται από τουλάχιστον δύο μεγάλες ηπείρους πριν από περισσότερα από 700 εκατομμύρια χρόνια. Αυτές οι ήπειροι χωρίζονταν κάποτε από μια τεράστια ωκεάνια λεκάνη.

Ένας χάρτης της τοπογραφίας (α) και του υψομέτρου της επιφάνειας (β) της Ανταρκτικής, μετρημένος σε μέτρα πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας· (γ) δείχνει το πάχος του πάγου σε μέτρα. Από: Pritchard et al., Scientific Data (2025).

Η σύγκρουση αυτών των χερσαίων μαζών ήταν το κλειδί για τη γέννηση της Γκοντβάνα, μιας υπερηπείρου που περιλάμβανε αυτό που είναι τώρα η Αφρική, η Νότια Αμερική, η Αυστραλία, η Ινδία και η Ανταρκτική.

Η νέα μας μελέτη υποστηρίζει την ιδέα ότι τα Όρη Gamburtsev σχηματίστηκαν για πρώτη φορά κατά τη διάρκεια αυτής της αρχαίας σύγκρουσης. Η κολοσσιαία σύγκρουση των ηπείρων πυροδότησε τη ροή θερμών, μερικώς λιωμένων πετρωμάτων βαθιά κάτω από τα βουνά.

Καθώς ο φλοιός πύκνωσε και θερμάνθηκε κατά τη διάρκεια της κατασκευής του βουνού, τελικά έγινε ασταθής και άρχισε να καταρρέει υπό το βάρος του.

Βαθιά κάτω από την επιφάνεια, θερμά πετρώματα άρχισαν να ρέουν πλάγια, σαν οδοντόκρεμα που στύβεται από ένα σωληνάριο, σε μια διαδικασία γνωστή ως βαρυτική εξάπλωση. Αυτό προκάλεσε τη μερική κατάρρευση των βουνών, διατηρώντας παράλληλα μια παχιά «ρίζα» του φλοιού, η οποία εκτείνεται στον μανδύα της Γης από κάτω.

Κρυσταλλικές κάψουλες χρόνου

Για να συνοψίσουν το χρονοδιάγραμμα αυτής της δραματικής ανόδου και πτώσης, ανέλυσαν μικροσκοπικούς κόκκους ζιρκονίου που βρέθηκαν σε ψαμμίτες που εναποτέθηκαν από ποτάμια που ρέουν από τα αρχαία βουνά πριν από περισσότερα από 250 εκατομμύρια χρόνια. Αυτοί οι ψαμμίτες ανακτήθηκαν από τα Όρη Πρίγκιπα Καρόλου, τα οποία προεξέχουν από τον πάγο εκατοντάδες χιλιόμετρα μακριά.

Τα ζιρκόνια ονομάζονται συχνά «κάψουλες χρόνου» επειδή περιέχουν μικροσκοπικές ποσότητες ουρανίου στην κρυσταλλική τους δομή , η οποία διασπάται με γνωστό ρυθμό και επιτρέπει στους επιστήμονες να προσδιορίζουν την ηλικία τους με μεγάλη ακρίβεια.

Αυτοί οι κόκκοι ζιρκονίου διατηρούν ένα αρχείο του χρονοδιαγράμματος δημιουργίας των βουνών: τα βουνά Gamburtsev άρχισαν να υψώνονται περίπου 650 εκατομμύρια χρόνια πριν, έφτασαν στα ύψη των Ιμαλαΐων πριν από 580 εκατομμύρια χρόνια και βίωσαν βαθιά τήξη και ροή του φλοιού που έληξε περίπου 500 εκατομμύρια χρόνια πριν.

Οι περισσότερες οροσειρές που σχηματίζονται από ηπειρωτικές συγκρούσεις τελικά φθείρονται από τη διάβρωση ή αναδιαμορφώνονται από μεταγενέστερα τεκτονικά γεγονότα. Επειδή έχουν διατηρηθεί από ένα βαθύ στρώμα πάγου, τα υποπαγετώδη βουνά Gamburtsev είναι μια από τις καλύτερα διατηρημένες αρχαίες ορεινές ζώνες στη Γη.

Ενώ προς το παρόν είναι πολύ δύσκολο και ακριβό να τρυπήσεις τον παχύ πάγο για να πάρεις απευθείας δείγματα από τα βουνά, το μοντέλο προσφέρει νέες προβλέψεις για να καθοδηγήσει τη μελλοντική εξερεύνηση.

Για παράδειγμα, πρόσφατη επιτόπια έρευνα κοντά στον παγετώνα Ντένμαν στις ακτές της Ανατολικής Ανταρκτικής αποκάλυψε βράχους που μπορεί να σχετίζονται με αυτά τα αρχαία βουνά. Περαιτέρω ανάλυση αυτών των δειγμάτων βράχου θα βοηθήσει στην ανακατασκευή της κρυμμένης αρχιτεκτονικής της Ανατολικής Ανταρκτικής.

Η Ανταρκτική παραμένει μια ήπειρος γεμάτη γεωλογικές εκπλήξεις και τα μυστικά που είναι θαμμένα κάτω από τους πάγους της μόλις αρχίζουν να αποκαλύπτονται.

Γεωδίφης με πληροφορίες από τη σελίδα theconversation

 Nathan R. Daczko et al, Gondwanan continental collision drives gravitational spreading and collapse of the ancestral East Antarctic mountains, Earth and Planetary Science Letters (2025). DOI: 10.1016/j.epsl.2025.119394

https://phys.org/news/2025-05-antarctica-huge-hidden-mountain-range.html

https://theconversation.com/antarctica-has-a-huge-completely-hidden-mountain-range-new-data-reveals-its-birth-over-500-million-years-ago-256231