Σε μόλις μία ημέρα...
Λίγο πιο μικρό από το Ζηνί
Οι ερευνητές έμειναν έκπληκτοι από τα αποτελέσματα μιας νέας ηφαιστειολογικής έρευνας που έγινε πρόσφατα στη Σαντορίνη.
Η ανακάλυψη ενός πελώριου στρώματος από τη Μεγάλη Έκρηξη της Κω , πάχους έως 300 μ., λίγο πιο μικρό σε ύψος από το βουνό του Δία-Ζηνί της Κεφάλου, το οποίο έχει συντεθεί από τα υπολείμματα των λεγόμενων «πυροκλαστικών ροών».
Ένα ρευστοποιημένο μείγμα από στερεά και ημιστερεά θραύσματα, ανάμεικτα με αέρια που εκλύονται στην ατμόσφαιρα από την υπερέκρηξη ενός ηφαιστείου οδήγησε στην ένωση δύο χερσαίων τμημάτων και άφησε πίσω του το νησί της Κω, όπως το γνωρίζουμε σήμερα.
Οι πυροκλαστικές ροές απελευθερωθήκαν από ηφαιστειακή δραστηριότητα, καθώς τα σχεδόν διάπυρα νέφη κατρακύλησαν στις πλαγιές του ηφαιστειακού οικοδομήματος και κινήθηκαν με πολύ μεγάλη ταχύτητα και προς όλες τις κατευθύνσεις, και μία από αυτές προς δυτικά.
Μια πυροκλαστική ροή είναι μια πυκνή, ταχέως κινούμενη ροή στερεοποιημένης λάβας, ηφαιστειακής τέφρας και καυτών αερίων. Εμφανίζεται ως μέρος ορισμένων ηφαιστειακών εκρήξεων. Είναι εξαιρετικά καυτή, καίει οτιδήποτε βρεθεί στο πέρασμά της. Μπορεί να κινείται με ταχύτητες έως και 200 μέτρα ανά δευτερόλεπτο, από 100 έως 700 χλμ. την ώρα, με θερμοκρασίες 500 βαθμούς Κελσίου και άνω, ενώ είναι βαρύτερη από τον αέρα και θανάσιμα τοξική.
Έφτασε στη Σαντορίνη, που απέχει από τον τόπο της έκρηξης περίπου 160 χλμ., σε λιγότερο από μια ώρα, γεγονός που μαρτυράει ότι ο χρόνος τον οποίο έχουμε στη διάθεση μετά από μία μεγάλη έκρηξη είναι ελάχιστος .
Τα ίχνη των πυροκλαστικών ροών του υποθαλάσσιου ηφαιστείου της Αβύσσου εντοπίστηκαν από ερευνητές της IODP Expedition 398 σε διάφορα σημεία του πεδίου μελέτης τους. Η χρονολόγηση του υλικού, έδειξε ότι η έκρηξη που προκάλεσε αυτές τις ροές τοποθετείται πριν από 161.000 χρόνια, αλλά το πιο παράδοξο και απροσδόκητο στοιχείο του ευρήματος είναι ότι, ενώ τα ευρήματα προήλθαν από τη Σαντορίνη, η έκρηξη που προκάλεσε τις πυροκλαστικές ροές συνέβη λίγο έξω από το Ακρωτήριο Χελώνη της Κω.
Προς μεγάλη έκπληξή τους, οι επιστήμονες συνειδητοποίησαν ότι ήταν το ηφαίστειο της Κω, δηλαδή ένα κέντρο 120 χλμ. μακριά από τη Θήρα, που άδειασε τα σωθικά του στη θάλασσα, με τόση δύναμη και ορμή, ώστε τα πυροκλαστικά νέφη να ταξιδέψουν έως τη Σαντορίνη. Όπως σημείωσε, δε, ο καθηγητής Ντρούιτ, «ξέρουμε ότι οι μεγάλες ηφαιστειακές εκρήξεις στη Μεσόγειο διαρκούσαν 1-2 ημέρες. Η συγκεκριμένη θα πρέπει να ολοκληρώθηκε μέσα σε μόλις μία ημέρα. Και παρ’ όλα αυτά ήταν τόσο δυνατή ώστε να δημιουργήσει ένα τόσο παχύ στρώμα, 200-300 μ., από το μείγμα των πυροκλαστικών ροών».
Αυτό διαπιστώθηκε μετά από γεώτρηση σε βάθος 120 μέτρων κάτω από τον πυθμένα της Καλντέρας, δηλαδή της υποθαλάσσιας χοάνης που ανοίχτηκε μετά την έκρηξη του ηφαιστείου της Σαντορίνης και την εκκένωσή του από το διάπυρο μάγμα.
Κάτω από τον πυθμένα της Καλδέρας της Σαντορίνης
Επομένως, βάσει των νέων δεδομένων, η Καμένη είναι λάβα επικαθήμενη σε ελαφρόπετρα, ως αποτέλεσμα της τρομακτικής μινωικής έκρηξης του ηφαιστείου, περί το 1.600 π.Χ., ενώ οι διεργασίες σχηματισμού της Παλαιάς και Νέας Καμένης ως τη σημερινή μορφή τους, εξακολούθησαν για πάνω από μία χιλιετία. Εξάλλου, γύρω στο 1570 μ.Χ. δημιουργήθηκε η Μικρή Καμένη, αποτελώντας το τελευταίο χερσαίο τμήμα που άλλαξε τον χάρτη της Μεσογείου.
Προηγουμένως, ωστόσο, την περιοχή είχε συγκλονίσει το ηφαιστειακό γεγονός του 726 μ.Χ., μια υποθαλάσσια έκρηξη η οποία είχε συμπέσει με την κλιμάκωση της εικονομαχίας. Εξ ού και οι άνθρωποι της εποχής είχαν ερμηνεύσει το ξέσπασμα της Γης σαν οιωνό «οργής Θεού», κατά του «αντίχριστου», εικονομάχου αυτοκράτορα του Βυζαντίου, Λέοντος Γ’.
Πέραν αυτών όμως, στο πλαίσιο της δίμηνης έρευνάς τους (11 Δεκεμβρίου 2022 - 10 Φεβρουαρίου 2023) οι επιστήμονες της αποστολής IODP Expedition 398 συνειδητοποίησαν ότι η έκρηξη του 726 μ.Χ. ήταν εντέλει πολύ πιο ισχυρή απ’ ό,τι θεωρείτο έως σήμερα - και, μάλιστα, από 10 έως 100 φορές μεγαλύτερη. Είναι χαρακτηριστικό ότι η ελαφρόπετρα που εκτινάχθηκε από την εν λόγω υποθαλάσσια έκρηξη απλώθηκε σε έκταση η οποία ξεπέρασε τα 400 χλμ., φτάνοντας έως τα παράλια της Μικράς Ασίας.
Ως προς το μέγεθος και την ένταση του θηραϊκού «Big Bang», οι επιστήμονες πιστεύουν ότι ήταν πελώρια, δεδομένου ότι τα ίδια υποθαλάσσια ευρήματα με αυτά της νησίδας Χριστιανά ανακαλύφθηκαν στην Πλάκα της Σαντορίνης, την Ανάφη και αλλού.
Η μνημειώδης μινωική έκρηξη
Ο δρ Ντρούιτ, ο οποίος έχει αφιερώσει το μεγαλύτερο μέρος της καριέρας του, επί 30 χρόνια και πλέον, στην ηφαιστειολογική μελέτη της Σαντορίνης και έχει συνθέσει τον πιο ακριβή και λεπτομερή γεωλογικό χάρτη της περιοχής, εξηγεί ότι «σε θαλάσσιες ζώνες όπως το ηφαιστειακό σύμπλεγμα της Θήρας, δηλαδή στο τόξο Χριστιανά-Σαντορίνη-Κολούμπος, κατά το παρελθόν έχουν συμβεί υποβρύχιες εκρήξεις μεγάλης κλίμακας.
Αυτές ανήκουν στην ίδια κατηγορία με τη δραστηριότητα που είχαμε τον Ιανουάριο του 2022 στο ηφαίστειο της Χούνγκα Τόνγκα, στον Ειρηνικό Ωκεανό. Το ηφαιστειακό σύμπλεγμα της Σαντορίνης είναι ένα από τα πιο εκρηκτικά της υδρογείου. Στην Ύστερη Εποχή του Χαλκού σημειώθηκε εκεί η μνημειώδης μινωική έκρηξη. Ωστόσο, τις τελευταίες τρεις δεκαετίες έχουν πολλαπλασιαστεί οι επιστημονικές έρευνες στο συγκεκριμένο πεδίο, εκτείνοντας τη χρονολόγηση των γεγονότων έως πριν από 300.000 χρόνια.
Ασφαλώς, το τι συνέβαινε πριν από αυτό το ορόσημο παρέμενε άγνωστο, αν και εικάζεται πως υπήρξε ένα αρχαϊκό υποθαλάσσιο ηφαίστειο που το ονομάζουμε «Ακρωτήρι». Από αυτό προέκυψε το μετέπειτα ηφαιστειακό σύμπλεγμα της Θήρας. Με την τελευταία αποστολή μας κατορθώσαμε να συμπληρώσουμε το ιστορικό της ηφαιστειογενούς ζώνης στη Σαντορίνη, χάρη στις γεωτρήσεις που εκτελέσαμε σε 12 διαφορετικά σημεία. Με βάση τα απολιθώματα που ανασύρθηκαν ανάμεσα στα γεωλογικά δείγματα, οι παλαιοντολόγοι που βρίσκονταν μεταξύ των επιστημόνων πάνω στο πλοίο “JOIDES Resolution”, προσδιόρισαν ότι η έκρηξη «Αρχαίος» έγινε πριν από 520.000 χρόνια.
