Εξερευνώντας τις ρίζες του Ανθρωπόκαινου

Καμβάς της Εποχής των Παγετώνων - γνωστός ως Καπέλα Σιξτίνα των Αρχαίων, ζωγραφισμένος πριν από 12.600 χρόνια, ανακαλύφθηκε κρυμμένος στο τροπικό δάσος του Αμαζονίου, ένα τμήμα γκρεμού μήκους 8 μιλίων στην Κολομβία  που καλύπτεται από δεκάδες χιλιάδες πίνακες που δημιουργήθηκαν πριν από 12.600 χρόνια. Είναι μια από τις μεγαλύτερες συλλογές προϊστορικής τέχνης βράχου στον κόσμο.

Ακόμη και ο πρώιμος αποικισμός των τροπικών δασών είχε σοβαρές συνέπειες. 

Η κατανόηση του τρόπου με τον οποίο η χρήση της τροπικής γης και η αποψίλωση των δασών επηρεάζουν τη δυναμική του παγκόσμιου συστήματος της Γης και ο εντοπισμός πιθανών σημείων ανατροπής είναι το κλειδί για το μέλλον του είδους μας σε αυτόν τον πλανήτη. Διερευνώντας τη μακρά ιστορία των ανθρώπινων κοινωνιών σε τροπικά δάση και φέρνοντας σε επαφή φυσικά και κοινωνικά συστήματα σε διεπιστημονικά μοντέλα, μπορούμε να αξιολογήσουμε τις επιπτώσεις της πρώιμης ανθρώπινης αλληλεπίδρασης με τα τροπικά περιβάλλοντα. Αυτή η ιστορική αλληλεπίδραση έχει αφήσει μη αναστρέψιμα αποτυπώματα στη Γη, με συνέπειες που θα αντηχούν πολύ πέρα ​​από τον 21ο αιώνα.

Η ανθρώπινη δραστηριότητα έχει μεταμορφώσει τόσο βαθιά τη Γη που έχουν προκύψει συζητήσεις σχετικά με την πιθανή έναρξη μιας νέας γεωλογικής εποχής: του Ανθρωπόκαινου. Ενώ η ακριβής αρχή αυτής της «ανθρώπινης εποχής» δεν έχει ακόμη οριστικά καθοριστεί, είναι δύσκολο να αρνηθούμε ότι οι επιπτώσεις των ανθρώπινων δραστηριοτήτων στα φυσικά συστήματα της Γης αυξάνονται ραγδαία. Υπάρχει ο κίνδυνος σύντομα να φτάσουμε σε κρίσιμα σημεία καμπής, όπως η πιθανή απώλεια του τροπικού δάσους του Αμαζονίου - η οποία, στη χειρότερη περίπτωση, θα μπορούσε να οδηγήσει σε μη αναστρέψιμες αλλαγές στα οικοσυστήματα της Γης.

Η έννοια του Ανθρωπόκαινου μπορεί επίσης να περιγραφεί ως η εμφάνιση ενός νέου λειτουργικού τμήματος του τεράστιου μεταβολικού συστήματος της Γης: της λεγόμενης τεχνόσφαιρας. Όσον αφορά τη φυσική του σύνθεση, περιλαμβάνει όλα τα τεχνουργήματα, τα κτίρια, τα πρότυπα χρήσης γης και τα ενεργειακά συστήματα ανθρώπινης προέλευσης, τα οποία από μόνα τους ζυγίζουν περίπου 30 τρισεκατομμύρια τόνους. Η ιστορική εμφάνιση και επέκταση της τεχνόσφαιρας είναι πολύπλοκη και έχει λάβει χώρα για μεγάλο χρονικό διάστημα.

Αν και ο ρυθμός της ανθρώπινης επίδρασης στον πλανήτη έχει αυξηθεί από τα μέσα του 20ου αιώνα λόγω της εκβιομηχάνισης και της ραγδαίας τεχνολογικής προόδου, η κοινωνική, οικονομική, τεχνολογική και περιβαλλοντική προέλευση του Ανθρωπόκαινου εκτείνεται πολύ περισσότερο στο παρελθόν. Από την αυγή της γεωργίας μέχρι την εισβολή των Ευρωπαίων στην Αμερική και την παγκόσμια ανταλλαγή αγαθών που ακολούθησε - οι πρώτες κοινωνίες έθεσαν τις βάσεις για τη βαθιά ανατροπή που βιώνει το σύστημα της Γης

Ρίχνοντας μια ματιά στους τροπικούς

Τα τροπικά δάση χρησιμεύουν ως ένα ιδιαίτερα κρίσιμο παράδειγμα σε αυτό το πλαίσιο. Δεδομένης της οικολογικής σημασίας των τροπικών και της προβλεπόμενης αύξησης του πληθυσμού και της αστικής επέκτασης , γίνεται όλο και πιο σημαντικό να κατανοήσουμε πώς οι τεχνολογίες, τα κοινωνικοοικονομικά συστήματα, η χρήση γης και το σύστημα της Γης έχουν αλληλεπιδράσει σε αυτές τις περιοχές με την πάροδο του χρόνου.

Πρόσφατα ευρήματα αρχαιολογικής, ιστορικής και παλαιοοικολογικής έρευνας καταδεικνύουν πώς η ανθρώπινη χρήση γης στο παρελθόν - από τη γεωργία κοπής και καύσης έως την αστικοποίηση - έχει επηρεάσει τα φυτά, τα ζώα, τα εδάφη, ακόμη και το κλίμα. Σε ένα διεπιστημονικό έργο στο Ινστιτούτο Γεωανθρωπολογίας Max Planck, ερευνητές από διαφορετικά τμήματα ερεύνησαν τον αντίκτυπο των πρώιμων ανθρώπινων δραστηριοτήτων στη φυσική λειτουργία των τροπικών δασών και ανέλυσαν την τροπική ζώνη στο ευρύτερο πλαίσιο των παγκόσμιων προκλήσεων που θέτει η Ανθρωπόκαινος.

Όρια για χρήση τροπικής γης

Οι επιστήμονες έχουν εντοπίσει τρία βασικά κατώφλια στη χρήση της ανθρώπινης γης σε τροπικά δάση τα τελευταία 10.000 χρόνια. Τα δύο πρώτα σηματοδοτούν την έναρξη της παραγωγής τροφίμων και την εμφάνιση νέων μορφών εγκατάστασης. Πολλά τρόφιμα που θεωρούμε δεδομένα σε όλο τον κόσμο σήμερα -όπως το καλαμπόκι, το κοτόπουλο και η σοκολάτα- έχουν την προέλευσή τους στις τροπικές περιοχές. Η εξάπλωση του ρυζιού και των νεροβούβαλων στα τροπικά δάση συνοδεύτηκε συχνά από αυξημένα επίπεδα αποψίλωσης των δασών, διάβρωση του εδάφους και εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου.

Μπορούμε επίσης να υποθέσουμε ότι η έναρξη της αστικοποίησης στις τροπικές περιοχές πριν από περίπου 1.000 έως 2.000 χρόνια, και τα συναφή δίκτυα ανταλλαγής και οι απαιτήσεις πόρων, εισήγαγαν νέες πιέσεις σε αυτά τα οικοσυστήματα. Νέες πληροφορίες και τεχνολογίες τέθηκαν στην κυκλοφορία και τα χωροκατακτητικά είδη εξαπλώθηκαν.

Το τρίτο κατώφλι αναφέρεται στην επέκταση της ευρωπαϊκής και, αργότερα, της αποικιοκρατίας και του ιμπεριαλισμού των ΗΠΑ γύρω από τις τροπικές περιοχές. Ενώ η Ευρώπη και η Αμερική είχαν προηγουμένως απομονωθεί η μία από την άλλη, η άφιξη των ιβηρικών αποικιακών δυνάμεων τις συνέδεσε άμεσα και τις ενσωμάτωσε σε ένα παγκόσμιο σύστημα οικονομικής εκμετάλλευσης.

Ως αποτέλεσμα, άγρια ​​και οικόσιτα είδη ζώων και φυτών διακινήθηκαν και εισήχθησαν σε μεγάλη κλίμακα, αλλάζοντας μόνιμα τα τοπία σε όλο τον κόσμο. Επιπλέον, η εξάπλωση των ασθενειών και το δουλεμπόριο και η βία που ασκούσαν οι αποικιακές δυνάμεις είχαν δραστική επίδραση στον αυτόχθονα πληθυσμό και τη χρήση της γης τους.

Είναι πιθανό ότι οι μηχανισμοί ανάδρασης του συστήματος της Γης είχαν ήδη τροποποιηθεί μόνιμα αυτή τη στιγμή. Η περιθωριοποίηση των πρακτικών χρήσης της γης των ιθαγενών και η εξάπλωση του αποικιακού συστήματος, που βασίστηκε στην εκκαθάριση της γης για το κέρδος, καθώς και στην καταναγκαστική και σκλαβική εργασία, συνεχίστηκε τον 20ό αιώνα. Οι επιπτώσεις που είχε αυτό στις παγκόσμιες ανισότητες και την τροπική βιωσιμότητα μπορούν ακόμα να γίνουν αισθητές σήμερα.

 Γεωδίφης με πληροφορίες από την Max Planck Society 

https://phys.org/news/2024-06-exploring-roots-anthropocene.html