Ένας σεισμός άλλαξε την πορεία του Γάγγη: Θα μπορούσε να συμβεί ξανά;

Μια πυκνοκατοικημένη περιοχή θα μπορούσε να δει κλιμακωτά φαινόμενα δονήσεων.

Ένας μεγάλος σεισμός πριν από 2.500 χρόνια προκάλεσε απότομα αλλαγή πορείας σε έναν από τους μεγαλύτερους ποταμούς στη Γη, σύμφωνα με μια νέα μελέτη. Ο προηγουμένως άγνωστος σεισμός άλλαξε τη διαδρομή του κύριου καναλιού του ποταμού Γάγγη σε αυτό που σήμερα είναι το πυκνοκατοικημένο Μπαγκλαντές, το οποίο παραμένει ευάλωτο σε μεγάλους σεισμούς. Η μελέτη δημοσιεύτηκε μόλις στο περιοδικό Nature Communications. 

Οι επιστήμονες έχουν τεκμηριώσει πολλές αλλαγές της ροής του ποταμού, που ονομάζονται avulsion- απόσπαση, συμπεριλαμβανομένων ορισμένων ως απόκριση σε σεισμούς. Ωστόσο, «Δεν νομίζω ότι έχουμε δει ποτέ πουθενά τόσο μεγάλο», δήλωσε ο συν-συγγραφέας της μελέτης Michael Steckler, γεωφυσικός στο γήινο παρατηρητήριο Lamont-Doherty, το οποίο είναι μέρος του Columbia Climate School. Θα μπορούσε εύκολα να είχε πλημμυρίσει οποιονδήποτε και οτιδήποτε στο λάθος μέρος τη λάθος στιγμή, είπε.

Η επικεφαλής συγγραφέας Liz Chamberlain, επίκουρη καθηγήτρια στο ολλανδικό πανεπιστήμιο Wageningen, είπε: «Δεν είχε επιβεβαιωθεί προηγουμένως ότι οι σεισμοί θα μπορούσαν να προκαλέσουν αποσπάσεις στα δέλτα, ειδικά για έναν τεράστιο ποταμό όπως ο Γάγγης».

Στην ιζηματογενή γεωλογία και τη γεωμορφολογία ποταμών, η ταχεία εγκατάλειψη ενός καναλιού ποταμού και ο σχηματισμός ενός νέου καναλιού ποταμού συμβαίνουν ως αποτέλεσμα των πλαγιών των καναλιών που είναι πολύ λιγότερο απότομες από την κλίση που θα μπορούσε να διανύσει ο ποταμός εάν έπαιρνε μια νέα πορεία.

Ο Γάγγης υψώνεται στα Ιμαλάια και ρέει για περίπου 1.600 μίλια, εν τέλει συνδυάζεται με άλλους μεγάλους ποταμούς, όπως ο Βραχμαπούτρα και ο Μέγκνα, σχηματίζοντας έναν λαβύρινθο από πλωτές οδούς που εκτείνονται σε ένα μεγάλο τμήμα του κόλπου της Βεγγάλης που εκτείνεται στο Μπαγκλαντές και την Ινδία. Μαζί, σχηματίζουν το δεύτερο μεγαλύτερο ποτάμιο σύστημα στον κόσμο, όπως μετράται με την εκφόρτιση. (Πρώτος ο Αμαζόνιος.)

Όπως και άλλοι ποταμοί που διασχίζουν μεγάλα δέλτα, ο Γάγγης υφίσταται περιοδικά μικρές ή μεγάλες αλλαγές πορείας χωρίς καμία βοήθεια από σεισμούς. Τα ιζήματα που ξεπλένονται από το ανάντη καθιζάνουν και συσσωρεύονται στο κανάλι, έως ότου τελικά η κοίτη του ποταμού μεγαλώσει ελαφρώς ψηλότερα από την γύρω πλημμυρική πεδιάδα. Κάποια στιγμή, το νερό διαπερνά και αρχίζει να χτίζει ένα νέο μονοπάτι για τον εαυτό του. Αλλά αυτό γενικά δεν συμβαίνει ταυτόχρονα - μπορεί να χρειαστούν διαδοχικές πλημμύρες για χρόνια ή δεκαετίες. Μια απομάκρυνση  -avulsion που σχετίζεται με το σεισμό, από την άλλη πλευρά, μπορεί να συμβεί λίγο πολύ ακαριαία, είπε ο Steckler.

Σε δορυφορικές εικόνες, οι συγγραφείς της νέας μελέτης εντόπισαν αυτό που λένε ότι ήταν πιθανότατα το πρώην κύριο κανάλι του ποταμού, περίπου 100 χιλιόμετρα νότια της πρωτεύουσας του Μπαγκλαντές, Ντάκα. Πρόκειται για μια περιοχή χαμηλού πλάτους περίπου 1,5 χιλιομέτρου που μπορεί να βρεθεί κατά διαστήματα για περίπου 100 χιλιόμετρα περισσότερο ή λιγότερο παράλληλα με την τρέχουσα ροή του ποταμού. Γεμάτο με λάσπη, πλημμυρίζει συχνά και χρησιμοποιείται κυρίως για την καλλιέργεια ρυζιού.

Ο Chamberlain και άλλοι ερευνητές εξερευνούσαν αυτήν την περιοχή το 2018 όταν βρήκαν μια φρεσκοσκαμμένη ανασκαφή για μια λίμνη που δεν είχε ακόμη γεμίσει με νερό. Στη μία πλευρά, εντόπισαν διακριτά κάθετα αναχώματα ανοιχτόχρωμης άμμου που κόβουν οριζόντια στρώματα λάσπης. Αυτό είναι ένα πολύ γνωστό χαρακτηριστικό που δημιουργείται από τους σεισμούς: Σε τέτοιες υδάτινες περιοχές, η συνεχής ανακίνηση μπορεί να πιέσει τα θαμμένα στρώματα άμμου και να τα διοχετεύσει προς τα πάνω μέσω της υπερκείμενης λάσπης. Το αποτέλεσμα: κυριολεκτικά ηφαίστεια άμμου, που μπορούν να εκραγούν στην επιφάνεια. Οι λεγόμενοι σεισμίτες, εδώ, είχαν πλάτος 30 ή 40 εκατοστά, που κόβουν λάσπη 3 ή 4 μέτρων.

Περαιτέρω έρευνα έδειξε ότι οι σεισμίτες ήταν προσανατολισμένοι σε ένα συστηματικό μοτίβο, υποδηλώνοντας ότι δημιουργήθηκαν όλοι ταυτόχρονα. Οι χημικές αναλύσεις κόκκων άμμου και σωματιδίων λάσπης έδειξαν ότι οι εκρήξεις και η εγκατάλειψη και η πλήρωση του καναλιού έγιναν πριν από περίπου 2.500 χρόνια. Επιπλέον, υπήρχε παρόμοια τοποθεσία περίπου 85 χιλιόμετρα κατάντη στο παλιό κανάλι που είχε γεμίσει με λάσπη την ίδια στιγμή. Το συμπέρασμα των συγγραφέων: Αυτή ήταν μια μεγάλη, ξαφνική εκτροπή που προκλήθηκε από έναν σεισμό, που εκτιμάται ότι ήταν μεγέθους 7 ή 8.

Ο σεισμός θα μπορούσε να είχε μία από τις δύο πιθανές πηγές, λένε. Το ένα είναι μια ζώνη καταβύθισης προς τα νότια και τα ανατολικά, όπου μια τεράστια πλάκα ωκεάνιου φλοιού εκτινάσσεται κάτω από το Μπαγκλαντές, τη Μιανμάρ και τη βορειοανατολική Ινδία. Ή θα μπορούσε να προέρχεται από γιγάντια ρήγματα στους πρόποδες των Ιμαλαΐων στα βόρεια, τα οποία αυξάνονται σιγά-σιγά επειδή η ινδική υποήπειρος συγκρούεται αργά με την υπόλοιπη Ασία. Μια μελέτη του 2016 με επικεφαλής τον Steckler δείχνει ότι αυτές οι ζώνες δημιουργούν τώρα καταπόνηση και θα μπορούσαν να προκαλέσουν σεισμούς συγκρίσιμους με αυτόν πριν από 2.500 χρόνια. Το τελευταίο συμβάν τέτοιου μεγέθους συνέβη το 1762, προκαλώντας ένα θανατηφόρο τσουνάμι που ταξίδεψε στον ποταμό μέχρι τη Ντάκα. Ένα άλλο μπορεί να συνέβη γύρω στο 1140 μ.Χ.

Η μελέτη του 2016 υπολογίζει ότι μια σύγχρονη επανάληψη ενός τέτοιου σεισμού θα μπορούσε να επηρεάσει 140 εκατομμύρια ανθρώπους. «Μεγάλοι σεισμοί επηρεάζουν μεγάλες περιοχές και μπορούν να έχουν μακροχρόνιες οικονομικές, κοινωνικές και πολιτικές επιπτώσεις», δήλωσε ο Syed Humayun Akhter, αντιπρύτανης του Ανοικτού Πανεπιστημίου του Μπαγκλαντές και συν-συγγραφέας και στις δύο μελέτες.

Ο Γάγγης δεν είναι ο μόνος ποταμός που αντιμετωπίζει τέτοιους κινδύνους. Άλλα που βρίσκονται σε τεκτονικά ενεργά δέλτα περιλαμβάνουν τον Κίτρινο Ποταμό της Κίνας. Irrawaddy της Μιανμάρ; οι ποταμοί Klamath, San Joaquin και Santa Clara, που ρέουν από τη δυτική ακτή των ΗΠΑ. και την Ιορδανία, που εκτείνεται στα σύνορα της Συρίας, της Ιορδανίας, της Παλαιστινιακής Δυτικής Όχθης και του Ισραήλ.

Άλλοι συν-συγγραφείς της νέας μελέτης είναι στο Πανεπιστήμιο της Κολωνίας, Γερμανία. το Πανεπιστήμιο της Ντάκα,Πανεπιστήμιο του Μπαγκλαντές; Πανεπιστήμιο Επιστήμης και Τεχνολογίας Noakhali, Μπαγκλαντές; και το Πανεπιστήμιο του Σάλτσμπουργκ της Αυστρίας. Η έρευνα χρηματοδοτήθηκε από το Εθνικό Ίδρυμα Επιστημών των ΗΠΑ.

Γεωδίφης με πληροφορίες από το Πανεπιστήμιο της  Κολούμπια

περισσότερα,

Elizabeth L. Chamberlain, Steven L. Goodbred, Michael S. Steckler, Jakob Wallinga, Tony Reimann, Syed Humayun Akhter, Rachel Bain, Golam Muktadir, Abdullah Al Nahian, F. M. Arifur Rahman, Mahfuzur Rahman, Leonardo Seeber, Christoph von Hagke. Cascading hazards of a major Bengal basin earthquake and abrupt avulsion of the Ganges River. Nature Communications, 2024; 15 (1) DOI: 10.1038/s41467-024-47786-4

 https://lamont.columbia.edu/news/finding-undocumented-earthquake-moved-river

https://news.climate.columbia.edu/2024/06/08/cascadia-subduction-zone-one-of-earths-top-hazards-comes-into-sharper-focus/

https://www.sciencedaily.com/releases/2024/06/240617173557.htm