Παγκόσμια Ημέρα Πόλεων: η γεωλογική ιστορία της πόλης μας

Περιτειχισμένη μεσαιωνική πόλη της Κω, Μάρτιος 1936. Κάτω από το έδαφος μετά από τις ανασκαφές των Ιταλών αρχαιολόγων βρέθηκε μια αρχαία άγνωστη πόλη διαμορφωμένη από συμπατριώτες μας προηγούμενων ιστορικών περιόδων, ωστόσο αν συνέχιζαν πιο κάτω από τα χαλαρά ιζήματα της μεγάλης αλλουβιακής πεδιάδας θα έρχονταν σε επαφή με αρχαία τοπία και γεωλογικές δυνάμεις που κυριαρχούσαν για εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια πριν από τον ερχομό του πρώτου Κώου. 

Όπως κάθε πόλη έτσι και η Κως κρύβει μια ιστορία κρυμμένη κάτω από την επιφάνειά της, η οποία διαμορφώνεται όχι μόνο από ανθρώπους αλλά και από γεωλογικές φυσικές δυνάμεις. Κάτω από τους δρόμους, τα κτίρια και τα πάρκα μας βρίσκεται ένα αόρατο υπέδαφος που έχει σημαντική επίδραση στον τρόπο με τον οποίο λειτουργεί, αναπτύσσεται και προσαρμόζεται η σύγχρονη πόλη.

Είναι σημαντικής σημασίας η κατανόηση των πετρωμάτων που κρύβονται πίσω από τις πόλεις και τις κωμοπόλεις μας, των κινδύνων που μπορούν να παρουσιάσουν και του τρόπου με τον οποίο επηρεάζουν τον πολεοδομικό σχεδιασμό και την ανάπλαση.

Η Παγκόσμια Ημέρα Πόλεων σηματοδοτεί το τέλος του Αστικού Οκτώβρη, στις 31 Οκτωβρίου κάθε έτους και γιορτάστηκε για πρώτη φορά το 2014. Όπως και με την Παγκόσμια Ημέρα Οικοτόπου, μια παγκόσμια εκδήλωση εορτασμού πραγματοποιείται σε διαφορετική πόλη κάθε χρόνο και η ημέρα επικεντρώνεται σε ένα συγκεκριμένο θέμα. Στόχος της είναι η ευαισθητοποίηση του κοινού σε παγκόσμιο επίπεδο σχετικά με τις τάσεις, τις προκλήσεις και τα οράματα της αστικοποίησης για βιώσιμη αστική ανάπτυξη, η προώθηση της διεθνούς συνεργασίας και η συμβολή στις παγκόσμιες προσπάθειες για την οικοδόμηση δίκαιων, ευημερουσών, βιώσιμων και χωρίς αποκλεισμούς πόλεων που παρέχουν στις κοινότητές τους καλύτερο περιβάλλον διαβίωσης και ποιότητα ζωής.

Την Παγκόσμια Ημέρα Πόλεων, δίνουμε έμφαση στην αστική γεωλογία - τη μελέτη του εδάφους κάτω από τις πόλεις και τους οικισμούς μας - και στους λόγους για τους οποίους η κατανόηση αυτού του κρυμμένου κόσμου είναι απαραίτητη για την οικοδόμηση ασφαλέστερων και πιο ανθεκτικών αστικών περιβαλλόντων.

Τι είναι η αστική γεωεπιστήμη;

Η αστική γεωεπιστήμη μας βοηθά να κατανοήσουμε τη γεωλογία, καθώς και τα φυσικά (για παράδειγμα, αρχαίες κοιλάδες ποταμών και αποθέσεις) και ανθρωπογενή χαρακτηριστικά (για παράδειγμα, παλιά ορυχεία ή ακόμη παλιά σπήλαια) κάτω από τις πόλεις μας. Αυτή η γνώση βοηθά τους πολεοδόμους και τους υπεύθυνους λήψης αποφάσεων να αξιοποιούν με μεγαλύτερη ασφάλεια το υπέδαφος - για παράδειγμα, για σήραγγες νερού, ενέργειας και μεταφορών - αποφεύγοντας παράλληλα τυχόν προκλήσεις που προκαλούνται από την πολύπλοκη και μερικές φορές απρόβλεπτη γεωλογία κάτω από τα πόδια μας. Καθώς οι πόλεις αναπτύσσονται, η αστική γεωεπιστήμη προσφέρει την απαραίτητη γνώση για τον μετριασμό του κινδύνου και τον σχεδιασμό με σιγουριά.

Παραδείγματα για το πώς οι πόλεις ενός νησιού όπως της Κω επηρεάζονται από τη γεωλογία, σε γενικές γραμμές αναλύονται πιο κάτω.

Υπάρχουν αμέτρητοι τρόποι με τους οποίους η γεωλογία επηρεάζει την εξέλιξη των πόλεων και των οικισμών μας. Παρακάτω παρατίθενται παραδείγματα από όλο το νησί της Κω:

Ο συρρικνούμενος-διογκούμενος πηλός και η κλιματική αλλαγή δουλεύουν στα εδάφη πάνω στα οποία έχουμε φτιάξει την πόλη μας.  

Μεγάλο μέρος της Κω είναι χτισμένο πάνω στον σχηματισμό των παράκτιων αποθέσεων , κάτι που σημαίνει ότι φτιάξαμε τα σπίτια μας πάνω από άμμο και χαλίκια των τελευταίων 10000 χρόνων. Ένα εξίσου μεγάλο μέρος της πόλης επεκτάθηκε σε αποθέσεις πλούσιες σε άργιλο που διαστέλλονται όταν είναι βρεγμένες και συρρικνώνονται όταν είναι ξηρές. Αυτή η κίνηση μπορεί να προκαλέσει ρωγμές σε κτίρια, να καταστρέψει δρόμους και να διαταράξει τις υπόγειες υπηρεσίες κοινής ωφέλειας και κυρίως πάσχει από ικανές γεωτεχνικές συνθήκες που μπορούν να ανταποκριθούν σε έντονα σεισμικά φαινόμενα..

Με την κλιματική αλλαγή, τα θερμότερα και ξηρότερα καλοκαίρια που ακολουθούνται από έντονες βροχοπτώσεις επιδεινώνουν τις επιπτώσεις αυτής της σχέσης. Οι κίνδυνοι αυτοί μπορεί να αλλάξουν με την πάροδο του χρόνου, δείχνοντας περιοχές που είναι πιο πιθανό να βιώσουν μελλοντική καθίζηση εδάφους όπως π.χ η Λάμπη. Μια μοντελοποίηση θα μπορούσε να επιτρέψει τη λήψη προληπτικών ή  μέτρων μετριασμού των επιπτώσεων του κινδύνου σε ακίνητα και υποδομές.

Το Τιγκάκι, το Μαστιχάρι, το Μαρμάρι , η Καρδάμαινα και το Καμάρι της Κεφάλου αντιμετωπίζουν ανάλογα προβλήματα με αυτά της πρωτεύουσας.

Στους πιο ορεινούς οικισμούς του νησιού , όπως το Ασφενδιού που βρίσκεται στον σχηματισμό ασβεστόλιθου οι παλιές εργασίες ορυχείων έχουν αφήσει κενά στο υπέδαφος που μπορούν να καταρρεύσουν και, εάν η κατάρρευση γίνει κοντά στην επιφάνεια, θα προκαλέσουν καθίζηση. Ωστόσο, εάν είναι γνωστά πιθανά προβλήματα, μπορούν να ληφθούν προληπτικά μέτρα για τη μείωση του κινδύνου.

Ο εντοπισμός περιοχών όπου η παλαιότερη υπόγεια εξόρυξη ενδέχεται να αποτελεί κίνδυνο, είναι κάτι σημαντικό υποστηρίζοντας τον ασφαλέστερο σχεδιασμό και την ανάπτυξη. 

Το Παλιό Πυλί χτίστηκε σε σχηματισμό από διεισδύσεις νεότερων γρανιτοειδών και παλαιότερων ασβεστόλιθων. Τα πρώτα σχηματίστηκαν όταν το λιωμένο πέτρωμα ψύχθηκε αργά βαθιά στο υπέδαφος. Το γρανιτοειδές περιέχει μικρές ποσότητες του ραδιενεργού στοιχείου ουράνιο, το οποίο διασπάται φυσικά (μέσω μιας σειράς ενδιάμεσων, ασταθών στοιχείων) για εκατομμύρια χρόνια παράγοντας ραδιενεργό αέριο ραδόνιο .

Σε κλειστούς χώρους όπως σπίτια ή ακόμη τα πέτρινα της περιοχής, το ραδόνιο μπορεί να συσσωρευτεί σε επίπεδα που θέτουν σε κίνδυνο την υγεία, ενώ η παρατεταμένη έκθεση σε αυξημένα επίπεδα ραδονίου μπορεί να αυξήσει τον κίνδυνο καρκίνου του πνεύμονα. Για τους περισσότερους ανθρώπους, ο κίνδυνος ανάπτυξης καρκίνου του πνεύμονα από την έκθεση στο ραδόνιο παραμένει χαμηλός. Ωστόσο,πρέπει να ελέγξετε το σπίτι σας εάν ζείτε ή εργάζεστε σε περιοχή που έχει επηρεαστεί από ραδόνιο και υπάρχουν αρκετές μέθοδοι για τη μείωση των υψηλών επιπέδων ραδονίου στα κτίρια.

Το Παλιό Πυλί είναι μόνο μία από τις περιοχές στην Κω όπου πρέπει να ληφθεί υπόψη το αέριο ραδόνιο. Σε πέτρες διακοσμητικές που έχουν μεταφερθεί και χρησιμοποιηθεί στο σπίτι ή το τζάκι σας είναι πιθανότερο να υπάρχουν αυξημένα επίπεδα ραδονίου.Απαιτούνται δοκιμές, γνώσεις και μετριασμός για να γίνουν τα σπίτια σας ασφαλέστερα.

Στην Κέφαλο, τα πυροκλαστικά υλικά στον ορεινό οικισμό δεν είναι αξιόπιστα και τα προβλήματα μπορούν να γίνουν κατανοητά αν επισκεφθούμε το μεσαιωνικό κάστρο του χωριού, ένα μέρος του έχει χαθεί από κατάρρευση του σχηματισμού πάνω στον οποίο είχε θεμελιωθεί το οχυρό.

Καθώς οι πόλεις συνεχίζουν να αναπτύσσονται και να ανακατασκευάζονται, η κατανόηση του υπεδάφους είναι το κλειδί: για τη διαχείριση των υπόγειων υδάτων, την αποφυγή των καθιζήσεων και τον σχεδιασμό ασφαλών υποδομών.

Ο συνδυασμός της άμμου και του χαλικιού των ποταμών, των  αποθέσεων και των πετρωμάτων  κάτω από τις πόλεις επηρεάζει την αποστράγγιση, τη ροή των υπόγειων υδάτων και την ευκολία οικοδόμησης του εδάφους. 

Ένα  τρισδιάστατο μοντέλο αστικής γεωλογίας βοηθά στην οπτικοποίηση των αποθέσεων κάτω από την πόλη, ενώ το σύνολο δεδομένων μπορεί να  παρέχει πρακτικές πληροφορίες σχετικά με τη σταθερότητα του εδάφους, τη δυσκολία εκσκαφής και τους χημικούς κινδύνους για τα δομικά υλικά.

Κάθε πόλη σε όλο τον κόσμο διαμορφώνεται ή επηρεάζεται σε κάποιο βαθμό από τους βράχους που βρίσκονται κάτω από τα θεμέλιά της, από τη μεταβαλλόμενη ακτογραμμή κατά μήκος της ακτής της ή από τους κινδύνους που θέτουν οι γεωλογικοί κίνδυνοι όπως οι σεισμοί, οι κατολισθήσεις ή το ραδόνιο. 

Καθώς οι πόλεις συνεχίζουν να αναπτύσσονται και να αντιμετωπίζουν νέες προκλήσεις, από την ανάγκη να γίνουν ανθεκτικές στην κλιματική αλλαγή, τους σεισμούς , τα τσουνάμι, τα κύματα καταιγίδας, κατολισθήσεις έως ένα ολοένα και πιο πυκνοκατοικημένο υπέδαφος , η κατανόηση του εδάφους από κάτω τους γίνεται πιο σημαντική από ποτέ.

Η αστική γεωλογία συνδέει το παρελθόν με το παρόν, βοηθώντας μας να χτίσουμε πόλεις που δεν είναι μόνο λειτουργικές αλλά και ανθεκτικές.

Γεωδίφης με πληροφορίες από τη σελίδα των Ηνωμένων Εθνών

https://www.un.org/en/observances/cities-day