Γιατί ο Olivier Rayet δεν ανακάλυψε την ακριβή θέση του Ασκληπιείου, Κω;

Ένα πορτρέτο του Olivier Rayet [1847-1887], ενός εξέχοντος Γάλλου γεωγράφου και αρχαιολόγου. Από Archives of the missions , 1876.

Ένας απλός, λογικός τρόπος για να κατανοήσουμε τι ακριβώς έγινε με την εύρεση του Ασκληπιείου , είναι να ξεφυλλίσουμε τα βιβλία του Olivier Rayet, του William Paton, του Ιάκωβου Ζαρράφτη και του Rudolf Herzog, κατά σειρά με βάση τη χρονιά δημοσίευσης, λαμβάνοντας υπόψη τους χάρτες και τα σχετικά χωρία για το Ασκληπιείο, που μας άφησαν. 

Πέρα από τους όποιους συναισθηματισμούς οι μόνες αξιόπιστες πηγές που σήμερα διαθέτουμε είναι τα έργα τους. Θα εστιάσω την προσοχή στον Γάλλο ερευνητή, καθώς για τους άλλους έχω ήδη μιλήσει σε προηγούμενες αναρτήσεις.

Olivier Rayet, 1871 

Το 1888, ο Salomon Reinach έγραψε για τον Olivier Rayet ότι «δεν γνώριζε μόνο την επιφάνεια του ελληνικού κόσμου: μάντεψε και το υπέδαφός του», συνοψίζοντας έτσι την πολυμάθεια που είχε επιτύχει ο συνάδελφος και φίλος του στον κλάδο του. Ο Rayet είχε καταφέρει να το πετύχει μέσω μιας υψηλού επιπέδου εκπαίδευσης.Στην École Normale Supérieure, είχε επωφεληθεί από την επιρροή του Ernest Desjardins, ο οποίος δίδασκε γεωγραφία και αρχαία ιστορία εκεί από το 1861. Η διδασκαλία αυτού του δασκάλου - του οποίου την κόρη θα παντρευόταν λίγα χρόνια αργότερα - ήταν σαν αποκάλυψη γι' αυτόν. Καταλάβαινε όλα όσα μπορούσε να αντλήσει η αρχαία ιστορία από επιγραφές και μνημεία, γεγονός που καθόρισε την κλίση του ως επιγραφολόγου και αρχαιολόγου.

Ο πρόωρος θάνατός του σε ηλικία 39 ετών στέρησε από την ελληνική γεωγραφία και αρχαιολογία έναν από τους λαμπρότερους εκπροσώπους της.

Τον 19ο αιώνα πέρασε μια μεγάλη περίοδο στο νησί της Κω. Το αποτέλεσμα της περιήγησης μετά από δύο ταξίδια ήταν να μας αφήσει δύο σπουδαία δοκίμια για τη γεωγραφία και την αρχαία τοπογραφία του νησιού. Τις «Επιγραφές» και το πιο βαθυστόχαστο έργο του: «Mémoire sur l’île de Kos», 1871.

Πάνω, η θέση του Ασκληπιείου στο Google Earth κατά τον Paton και τον Rayet, σύμφωνα με γεωαναφορά του χάρτη του δεύτερου. Κάτω ο χάρτης του Rayet, όπως γίνεται αντιληπτό η προτεινόμενη θέση του είναι μία τεράστια κατά προσέγγιση έκταση και καθόλου ακριβής, για μία ανασκαφή.

Μερικά από αυτά τα έργα αντανακλούν σχολές σκέψης χαρακτηριστικές της εποχής τους.Έγραψε για την πιθανή θέση αναζήτησης του Ασκληπιείου:

«Σε ένα χωράφι, λίγα λεπτά δυτικά της πόλης, παρατηρεί κανείς ένα δωρικό κιονόκρανο από λευκό μάρμαρο, πολύ μεγάλων διαστάσεων και πολύ καθαρού προφίλ. Σε αυτό το σημείο, οι περιμετρικοί τοίχοι είναι γεμάτοι με κομμάτια όμορφου λευκού μαρμάρου. Μου φαίνεται ότι ήταν το Ασκληπιείο. Θα ήταν πολύ επιθυμητό να πραγματοποιηθούν ανασκαφές σε αυτό το σημείο. Δεν θα ήταν, όταν ολοκληρωθεί το ερευνητικό έργο, πολύ δύσκολες ή πολύ δαπανηρές.Θα ήταν απαραίτητο, είναι αλήθεια, να εξαχθούν σημαντικά λάφυρα. Αλλά, από την άλλη πλευρά, δεν θα εμπόδιζαν κανέναν ούτε τα σπίτια ούτε το νερό. Η ανασκαφή, επιπλέον, θα παρουσίαζε μεγάλο επιστημονικό ενδιαφέρον: το Ασκληπιείο της Κω δεν ήταν μόνο ένα από τα σημαντικότερα ιερά αυτού του είδους, αλλά είναι και το μόνο από το οποίο μπορεί κανείς να ελπίζει ότι θα βρει σημαντικά ερείπια. Ακόμα κι αν κάποιος απλώς κατέστρωνε το σχέδιο, η προσπάθεια δεν θα πήγαινε χαμένη. Είναι όμως πιθανό ότι θα ανακάλυπτε εκεί και αρκετές από αυτές τις αναθηματικές στήλες, τόσο ενδιαφέρουσες για την ιστορία της ιατρικής τέχνης, επιγραφές γεμάτες πληροφορίες για τη λιγότερο γνωστή λατρεία του Ασκληπιού και της Υγείας, και τέλος μερικά από εκείνα τα έργα τέχνης για τα οποία ο Στράβωνας λέει ότι ο περίβολος ήταν γεμάτος».

Η περιοχή που δείχνει ο Rayet για τη θέση του Ασκληπιείου είναι μία ευρύτερη και όχι σημειακή, που καλύπτει μια ζώνη νότια του Κερμετέ και επεκτείνεται προς το Μαρμαρωτό σε μία μεγάλη επίπεδη πεδιάδα που δεν είχε καμία σχέση με αυτή που τελικά βρέθηκε. Αναφέρει στο βιβλίο του δυτικά της πόλης και όχι νοτιοδυτικά όπως επιβεβαίωσε αργότερα ο Paton με τις επιγραφές και το τοπωνύμιο της Παναγιάς Ταρσού, το οποίο υπέδειξε στον Ζαρράφτη. Αν ο Herzog έμενε στις ανασκαφές του Μαρμαρωτού θα έφευγε χωρίς να το βρει. Ευτυχώς υιοθέτησε τη σωστή άποψη του Paton. 

Μπήκα στον πειρασμό να τοποθετήσω στο Google Earth τον χάρτη του Rayet, το αποτέλεσμα είναι κατατοπιστικό και μιλάει από μόνο του. Καμία Παναγιά Ταρσού, μια γενικής εμπνεύσεως χωρίς ακρίβεια σήμανση σε μία μεγάλη επίπεδη περιοχή με μήκος τουλάχιστον 3,5 χλμ. πάνω στην τεράστια αλλουβιακή κοιλάδα της Κω.  

Ο Olivier Rayet (23 Σεπτεμβρίου 1847, Le Cairou - 19 Φεβρουαρίου 1887, Παρίσι) ήταν Γάλλος γεωγράφος και αρχαιολόγος. Από το 1866 σπούδασε γεωγραφία και αρχαία ιστορία στην École normale supérieure στο Παρίσι, όπου ήταν μαθητής του Ernest Desjardins, του μέλλοντα πεθερού του. Το 1869 απέκτησε το πτυχίο του στην ιστορία και έγινε μέλος της Γαλλικής Σχολής Αθηνών. Από το 1876 δίδαξε μαθήματα επιγραφικής και ελληνικής αρχαιολογίας στην École pratique des hautes études, και τρία χρόνια αργότερα, άρχισε να διδάσκει μαθήματα αρχαίας τέχνης στο Collège de France, διαδεχόμενος τον Paul Foucart, καθηγητή επιγραφικής, ο οποίος είχε πρόσφατα διοριστεί διευθυντής της Γαλλικής Σχολής Αθηνών. Το 1884 διαδέχθηκε τον François Lenormant ως πρόεδρος αρχαιολογίας στην Εθνική Βιβλιοθήκη στο Παρίσι.Το 1873 διηύθυνε ανασκαφές στη Μίλητο και τα Δίδυμα που χρηματοδοτήθηκαν από τον Γουστάβο και τον Εδμόνδο ντε Ρότσιλντ. Κατά τη δεκαετία του 1870, εμπλούτισε το Λούβρο με μερικά από τα καλύτερα πρώιμα παραδείγματα ειδωλίων της Τανάγρας.

Ο Θησέας και ο Μινώταυρος (Λούβρο), Πρώην συλλογή του Olivier Rayet. αγοράστηκε το 1884. 

William Paton,1891

Μερικά χρόνια αργότερα ανέλαβε δράση ο W.Paton, ο οποίος το 1891 δημοσιεύει το σκεπτικό της έρευνας του στο βιβλίο: «Επιγραφές της Κω», δίνοντας μας ένα υπέροχο χάρτη με την πιστή θέση της Παναγιάς Ταρσού, δίπλα στον Αγ. Βασίλειο στο προάστιο και σε ορεινή τοποθεσία κοντά στο Ρέμα της Βουρίνας όπου αναλύει τα δεδομένα του και πως καταλήγει στο συμπέρασμα ότι εδώ βρισκόταν το Ασκληπιείο, με πρωτοφανή ακρίβεια και όχι με γενικούς όρους σε μία Κω που ήταν γεμάτη από ντόπια μάρμαρα και αρχιτεκτονικά μέλη διάσπαρτα σε όλη την εξοχή της. Για πρώτη φορά σημειώνεται το τοπωνύμιο Παναγιά Ταρσού, το οποίο θα χρησιμοποιήσουν μεταγενέστερα ο Ζαρράφτης όσο ο Herzog.

Ο χάρτης του Paton με την ακριβή τοποθεσία της Παναγιάς Ταρσού, 1891.Δέκα χρόνια πριν από την ανακάλυψη του Ασκληπιείου.

Ιάκωβος Ζαρράφτης, 1912

Ο Ζαρράφτης γνώριζε καλά τα τοπωνύμια του νησιού, ωστόσο δεν έχουμε κανένα χάρτη δικό του. 

Το παρανόμι της Παναγιάς Ταρσού υιοθετείται από τον Ζαρράφτη και αναφέρεται ως η «Ερωτευμένη» τοποθεσία για την αναζήτηση του μνημείου, δανεισμένη από τον Paton όπως αναφέρει ο ίδιος ο αρχαιοδίφης στο πόνημα του «Ασκληπιείο», το 1912. Το βιβλίο δημοσιεύθηκε με χορηγία της Μητρόπολης, από τον Φιλήμονα Φωτόπουλο για να μάθουν τα ελληνόπουλα την άγνωστη ιστορία του Ασκληπιείου καθώς όλα τα βιβλία μέχρι τότε ήταν γραμμένα στα αγγλικά και τα γαλλικά.

Το Ασκληπιείο στο χάρτη των Sapper-Plieniger,1920.

Σε χάρτη του 1920, των γεωγράφων Sapper-Plieniger, τους οποίους κάλεσε ο Γερμανός ανασκαφέας για να τον βοηθήσουν στην έρευνα ανάδειξης του, σημειώνεται η ακριβής θέση του Ασκληπιείου μετά από την ανακάλυψη του. Στον χάρτη συμμετέχουν συμβουλευτικά οι Herzog και Ζαρράφτης.

Rudolf Herzog, 1932

Για τον Olivier Rayet ο Herzog, γράφει: « Δημοσίευσε το Memoire sur Vile de Kos ένα αξεπέραστο αριστούργημα στοργικής αναπαράστασης. Περιέχει την περιγραφή του ιερού με βάση τις αρχαίες ειδήσεις και τον χώρο  της Επιδαύρου.Ο Marcel Dubois συνόψισε τα αποτελέσματα των ταξιδιών του το 1880, το '81 και το '82 - στη διατριβή του θεωρούσε ότι ήταν μαθητής του Rayet περισσότερο από κληρονόμος. Όμως μια σειρά από λόγους για την υπόθεσή του έχουν αποδειχθεί εσφαλμένες. Αν και δεν αναφέρει τον Buondelmonti ως βασικό μάρτυρα, υποθέτει ότι για αυτόν η κατασκευή του φρουρίου και των δύο τζαμιών κοντά στο λιμάνι προήλθε από λεηλασία του Ασκληπιείου και υποδεικνύει αρχαία κατάλοιπα σε άμεση γειτνίαση. Ο ίδιος όμως αναγνώριζε ήδη ότι τα ερείπια στον κήπο του Σαράρα Γιουσούφ [πάνω από την τωρινή Πλατεία Ρήγα Φερραίου] κοντά στο λιμάνι ανήκαν σε λύκειο, κάτι που έγινε φανερό από περαιτέρω ευρήματα».

 Ο Herzog απέδειξε ότι το Κάστρο της Νεραντζιάς δεν φτιάχτηκε από πέτρες του Ασκληπιείου αλλά από μέλη της αρχαίας αγοράς της πόλης.

Ο χάρτης των Herzog - Shatzmann με τη θέση της Παναγιάς Ταρσού, δημοσιεύθηκε το 1932.

Τελικά η Παναγιά Ταρσού βρέθηκε στις Θέρμες του Ασκληπιείου, δίπλα στο Επιγραφικό Μουσείο που τότε δεν υπήρχε. Η Παναγιά του άλσους, Ταρσού  ήταν το κλειδί για την εύρεση του Ασκληπιείου. Η αποκωδικοποίηση του τοπωνυμίου από τον Paton οδήγησε στο αρχαίο δισκοπότηρο όχι μόνο της αρχαιολογίας αλλά και της ιατρικής επιστήμης. 

Ο Rudolf Herzog δεν είναι μόνο ο κύριος ανασκαφέας αλλά και ο μεγαλύτερος επιγραφολόγος στην ιστορία της Κω, ξεπερνώντας ακόμη και τον δάσκαλο Paton συμβάλλοντας σε ένα μοναδικό άθλο. Η Κως πλέον αποτελεί το δεύτερο πιο πλούσιο μέρος σε αρχαίες επιγραφές της Ελλάδας, μετά από την Αθήνα. Ο Γερμανός συγκέντρωσε τις επιγραφές σε μία εποχή που όλες κατέληγαν σε ασβεστοκάμινους και τις παρέδωσε στην κληρονομιά του τόπου. Μερικές από αυτές σήμερα δεν ξέρουμε που βρίσκονται ή αν έχουν χαθεί, θα φέρω ως παράδειγμα την παλαιότερη γνωστή επιγραφή του νησιού, «Απόλλωνος Πυθίου» του 6ου-5ου αιώνα π.Χ που βρήκε ο  Herzog  και μαρτυρά την ύπαρξη του ιερού του Απόλλωνα Πυθίου, πολιούχου της Κω Μεροπίδας, στον κοιμητηριακό ναό Αη Γιάννη Επτά Βήματα.

Γεωδίφης

Πηγές:

1.Ο ρόλος του W.Paton στην εύρεση του Ασκληπιείου, Κω

https://geogeodifhs.blogspot.com/2025/08/wpaton.html

2. Βιβλίο Memory on the island of Kos -Rayet, Olivier,1871

https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k3101920.texteImage

3.https://www.inha.fr/dictionnaire-critique-des-historiens-de-lart-actifs-en-france-de-la-revolution-a-la-premiere-guerre-mondiale/rayet-olivier-inha/

4.Ιnscription de l'île de Cos ,Théodore Reinagh

https://www.persee.fr/doc/reg_0035-2039_1891_num_4_16_7446

5. Inscriptions of Cos- W.Paton-E.L.Hicks,1891

6. Kos- R.Herzog,1932

7. Ασκληπιείο Κω-Ιάκωβος Ζαρράφτης, 1912

8. Ασκληπιείο των Κώων,2024

9.Ο επιγραμματολόγος W.R.Paton

https://geogeodifhs.blogspot.com/2020/02/wrpaton.html

10. Ο θρύλος και το μυστήριο της Παναγιάς του Άλσους

https://geogeodifhs.blogspot.com/2023/12/blog-post_34.html

11.Αν είχαν διαβάσει...

https://geogeodifhs.blogspot.com/2025/08/blog-post_52.html