Οι καλοκαιρινές φωτιές σβήνουν τον χειμώνα...
Το δάσος από πεύκα γύρω από τον αρχαίο ναό της Ομόνοιας της Κεφάλου- Αστυπάλαιας, Κω. Κάποτε έσφυζε από ζωή, σήμερα πιο εγκαταλελειμμένο από ποτέ. Μέχρι την εποχή του πολέμου η περιοχή κατοικείτο από οικογένειες, σήμερα κανένας δεν νοιάζεται για αυτή τη δασική έκταση.
Η φωτογραφία λήφθηκε αυτό το καλοκαίρι κατά την περίοδο του μεγάλου καύσωνα. Η καυστική ύλη από βελόνες και κουκουνάρια στο έδαφος μέχρι σήμερα παραμένει και κάποια στιγμή μπορεί να κάψει όλη την περιοχή και το δάσος που φτάνει έως λίγο πιο πάνω από τη θάλασσα. Πρόκειται για ύλη που έχει συσσωρευτεί για χρόνια.
Είναι η περίοδος όπου εκτός από τις καταστροφικές φωτιές της Πάτρας, μαίνονται οι πυρκαγιές στην Πορτογαλία και την Ισπανία.
Δεκαετίες αγροτικής παρακμής ή έλλειψης φροντίδας όπως συμβαίνει στην Κέφαλο ή ακόμη στο Ασκληπιείο σε άλλα μέρη επιδεινώνουν τις πυρκαγιές και όταν αυτές έρχονται σαρώνουν τα πάντα αφήνοντας πίσω μόνο καμένη γη.
Η πρόληψη των πυρκαγιών σημαίνει επανεξέταση του τρόπου με τον οποίο χρησιμοποιούμε τους δασικούς μας πόρους όλο το χρόνο. Ένα καλά διαχειριζόμενο δάσος, το οποίο τροφοδοτεί μια κυκλική «βιοοικονομία» μέσω των προϊόντων και των υπηρεσιών του, μπορεί να οδηγήσει σε ένα ασφαλέστερο δάσος.
Οι ισχυρές τοπικές οικονομίες όπως του παρελθόντος μπορούν να αποτρέψουν περαιτέρω καταστροφές - δείτε πώς.
Καπνός καλύπτει την Ιβηρική Χερσόνησο
Τροφοδοτούμενες από την ακραία ζέστη και τις ξηρές συνθήκες, οι έντονες πυρκαγιές στην Ισπανία και την Πορτογαλία έστειλαν πυκνό καπνό σε μέρη της Ευρώπης.
Οι πυρκαγιές σε δασικές εκτάσεις στην Ισπανία και την Πορτογαλία εντάθηκαν απότομα στα μέσα Αυγούστου 2025, εν μέσω του τελευταίου καύσωνα που έπληξε την περιοχή αυτό το καλοκαίρι. Οι ζεστές και ξηρές συνθήκες έθεσαν σε κίνδυνο πυρκαγιάς μεγάλο μέρος της περιοχής στις 15 Αυγούστου 2025, όταν ο αισθητήρας MODIS (Φασματοραδιόμετρο Απεικόνισης Μέτριας Ανάλυσης) στον δορυφόρο Terra της NASA κατέγραψε αυτήν την εικόνα. Μέχρι τις 19 Αυγούστου, οι πυρκαγιές στην Ισπανία είχαν κάψει περισσότερα από 382.000 εκτάρια (944.000 στρέμματα) από την αρχή του έτους, σύμφωνα με το Ευρωπαϊκό Σύστημα Πληροφοριών για τις Δασικές Πυρκαγιές (EFFIS).
Αυτή η καμένη έκταση υπερβαίνει εκείνη οποιουδήποτε έτους στα αρχεία του EFFIS, τα οποία χρονολογούνται από το 2006. Σύμφωνα με ρεπορτάζ της 17ης Αυγούστου, οι πυροσβέστες πολέμησαν περίπου 20 πυρκαγιές σε όλη τη χώρα. Δώδεκα δραστηριοποιήθηκαν κοντά στο Ourense, μία από τις περιοχές που επλήγησαν περισσότερο από τη χώρα. Στην Πορτογαλία, οι πυρκαγιές κατέκαψαν περισσότερα από 347.000 εκτάρια (857.000 στρέμματα) μεταξύ της αρχής του έτους και των 19 Αυγούστου, κάτι που η βάση δεδομένων EFFIS έδειξε ότι ήταν το δεύτερο μεγαλύτερο μετά το 2017. Σύμφωνα με έκθεση του Κέντρου Συντονισμού Αντιμετώπισης Εκτάκτων Αναγκών της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, 10 μεγάλες πυρκαγιές έκαιγαν σε όλη τη χώρα γύρω από την εποχή αυτής της εικόνας. Η μεγαλύτερη, στο Τρανκόσο, είχε καταναλώσει περισσότερα από 39.000 εκτάρια.
Ο καπνός συνέχισε να περνάει πάνω από την Ιβηρική Χερσόνησο τις ημέρες μετά από αυτήν την εικόνα, με τις εκπομπές άνθρακα να φτάνουν σε επίπεδα ρεκόρ στην Ισπανία και σχεδόν σε επίπεδα ρεκόρ στην Πορτογαλία, σύμφωνα με την Υπηρεσία Παρακολούθησης Ατμόσφαιρας Copernicus. Ο μαύρος άνθρακας είναι ένα συστατικό των λεπτών σωματιδίων (PM2.5) που εκπέμπονται από τις πυρκαγιές, τα οποία μπορεί να είναι επιβλαβή για τους ανθρώπους επειδή τα σωματίδια είναι αρκετά μικρά ώστε να διεισδύσουν στους πνεύμονες και την κυκλοφορία του αίματος. Ο καπνός που ανέβηκε ψηλότερα στην ατμόσφαιρα έφτασε επίσης στη Γαλλία, το Ηνωμένο Βασίλειο και τη Σκανδιναβία, σε συνδυασμό με τον καπνό από τις καναδικές πυρκαγιές για να δημιουργήσει θολό ουρανό.
Χιλιάδες πυροσβέστες έδωσαν μάχη με τις φλόγες, οι οποίες εκτόξευσαν δεκάδες χιλιάδες ανθρώπους από τα σπίτια τους, σύμφωνα με ειδησεογραφικά δημοσιεύματα. Μεταξύ των υποδομών που επλήγησαν ήταν και η σιδηροδρομική γραμμή υψηλής ταχύτητας μεταξύ Μαδρίτης και Γαλικίας, η οποία έχει διακοπεί εδώ και σχεδόν μια εβδομάδα.
Για τις πυρκαγιές μίλησαν δύο ειδικοί ο Σέζαρ Μαρτίν-Γκόμεζ, Catedrático en installaciones y sistemas energéticos en arquitectura y urbanismo, Universidad de Navarra και ο Ρέιντερ Γουίλιαν Λεονάρντο Λόρα Científico investigador, Universidad de Navarra.
Πως να αποτρέψουμε την εμφάνιση πυρκαγιών
Οι πυρκαγιές στην Ισπανία έχουν σκοτώσει τέσσερις ανθρώπους φέτος και έχουν κάψει περισσότερα από 382.000 εκτάρια ή περίπου 1.475 τετραγωνικά μίλια, σύμφωνα με το Ευρωπαϊκό Σύστημα Πληροφοριών για τις Δασικές Πυρκαγιές της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Αυτή η έκταση είναι υπερδιπλάσια από το μέγεθος του μητροπολιτικού Λονδίνου.
Κάθε καλοκαίρι, δασικές πυρκαγιές εκτός από τη χώρα μας σαρώνουν την Ισπανία, κυριαρχώντας στα πρωτοσέλιδα και αφήνοντας πίσω τους μια καταστροφική τροπή. Οι φετινές πυρκαγιές ήταν ιδιαίτερα σκληρές, με καταστροφικές πυρκαγιές μέχρι στιγμής στην Ταρίφα , τη Ζαμόρα , την περιοχή της Μαδρίτης , τη Γαλικία και την Εξτρεμαδούρα, ενώ το φυσικό πάρκο Λας Μέδουλας, που περιλαμβάνεται στον κατάλογο της UNESCO, στη Λεόν, έχει καταστραφεί ολοσχερώς .
Παρόλο που τα επίπεδα καταστροφής ποικίλλουν σημαντικά από χρόνο σε χρόνο - από πάνω από 310.000 εκτάρια που κάηκαν το 2022 σε μόλις περίπου 48.000 το 2024 - αυτές οι πυρκαγιές αφήνουν πάντα ένα ανεξίτηλο σημάδι στη βιοποικιλότητα και στις τοπικές κοινότητες. Τώρα, περισσότερο από ποτέ, πρέπει να θυμόμαστε ότι ο καλύτερος τρόπος για να καταπολεμήσουμε αυτές τις καταστροφές είναι να τις αποτρέψουμε εξαρχής.
Το τρίγωνο της φωτιάς
Για να αποτρέψουμε τις πυρκαγιές, πρέπει πρώτα να κατανοήσουμε πώς ξεκινούν και αυτό εξηγείται από μια θεμελιώδη αρχή: το τρίγωνο της φωτιάς, γνωστό και ως τρίγωνο καύσης, το οποίο αποτελείται από θερμότητα, οξυγόνο και καύσιμο. Αυτά τα τρία στοιχεία είναι απαραίτητα για να ξεκινήσει και να συνεχιστεί μια φωτιά - αν εξαλείψουμε οποιοδήποτε από αυτά, η φωτιά σβήνει.
Η θερμότητα είναι αυτή που πυροδοτεί τις πρώτες φλόγες και μπορεί να λάβει τη μορφή κεραυνού, τυχαίας σπίθας ή συχνά ανθρώπινης αμέλειας. Στην Ισπανία, πάνω από το 90% των πυρκαγιών προκαλούνται από ανθρώπους .
Το οξυγόνο στον αέρα τροφοδοτεί στη συνέχεια τη φλόγα . Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο ένα κερί σβήνει όταν το καλύπτετε με ένα ποτήρι – διακόπτεται η παροχή οξυγόνου.
Τέλος, είναι το καύσιμο, αλλά δεν είναι όλα τα καύσιμα ίδια. Σε ένα μπάρμπεκιου, για παράδειγμα, τα κάρβουνα δεν καίγονται εύκολα - χρειάζονται πιο εύκολα εύφλεκτο προσάναμμα για να ξεκινήσουν τα πράγματα. Το ίδιο συμβαίνει και στην ύπαιθρο, όπου η χαμηλή βλάστηση που αποτελείται από αποξηραμένα φυτά και κλαδιά λειτουργεί ως προσάναμμα: πιάνει φωτιά πιο εύκολα και επιτρέπει στη φωτιά να εξαπλωθεί στα δέντρα .
Η μείωση του αγροτικού πληθυσμού παρέχει καύσιμα
Η θερμότητα και το οξυγόνο είναι πέρα από τον έλεγχό μας, πράγμα που σημαίνει ότι ο μόνος ρεαλιστικός τρόπος για να αποτρέψουμε την εμφάνιση πυρκαγιών είναι να διαχειριστούμε το τρίτο συστατικό: τα καύσιμα.
Ο κύριος ένοχος για τη συσσώρευσή του είναι η ήσυχη, σταθερή εγκατάλειψη μεγάλων εσωτερικών εκτάσεων που δεν χρησιμοποιούνται πλέον για αρόσιμες καλλιέργειες ή βόσκηση. Ως αποτέλεσμα, μεγάλο μέρος της υπαίθρου που κάποτε ομάδες ανθρώπων διαχειρίζονταν προσεκτικά καλύπτεται πλέον από βλάστηση, η οποία λειτουργεί ως φυσικό προσάναμμα και καύσιμο.
Η κατάσβεση μιας πυρκαγιάς θα πρέπει να είναι η έσχατη λύση - αν συμβεί αυτό, τότε είναι ήδη πολύ αργά. Το κλειδί δεν είναι απλώς η καταπολέμηση των φλογών, αλλά και η ενεργή διαχείριση του τοπίου για τον έλεγχο της φυσικής καύσιμης ύλης. Αυτό δεν σημαίνει την πλήρη απαλλαγή από αυτήν, αλλά τη σωστή και προσεκτική διαχείρισή της.
Τα «καθαρά» δάση δεν στερούνται βλάστησης. Είναι υγιή, εύρωστα οικοσυστήματα που προστατεύουν τη βιοποικιλότητα και υποστηρίζουν βασικούς οικοτόπους .
Πώς να εκτιμήσετε ένα δάσος
Το κλειδί για την πρόληψη των δασικών πυρκαγιών είναι η δημιουργία μιας αγροτικής οικονομίας που θα βασίζεται στη χρήση των δασών. Ενώ αυτό θα δημιουργούσε την απαραίτητη απασχόληση στην «la España vaciada» – «απομυθοποιημένη Ισπανία», όπως ονομάζεται η ερημωμένη αγροτική περιοχή της χώρας - κοστίζει επίσης χρήματα. Επομένως, είναι απαραίτητο να επενδύσουμε στα δάση.
Για να διαρκέσει ένα δάσος, είναι απαραίτητο να δημιουργηθεί μια βιώσιμη οικονομία με επίκεντρο τα προϊόντα και τις υπηρεσίες που παρέχει. Σε αυτά περιλαμβάνονται η εκτατική κτηνοτροφία, η δασοκομία, η μικτή γεωργία, ο τουρισμός και άλλα μη ξυλώδη προϊόντα.
Το ξύλο είναι μόνο ένα από τα πολλά προϊόντα των δασών μας που μπορούν να προωθήσουν την ανάπτυξη στις αγροτικές περιοχές.
Στην Ισπανία, έργα όπως τα PRISMA , BIOVALOR και Bio+Málaga διερευνούν τρόπους μετατροπής αυτής της ενεργητικής διαχείρισης σε απασχόληση και ευκαιρίες για τις αγροτικές περιοχές. Υπάρχουν επίσης και άλλα συνεργατικά έργα που φέρνουν σε επαφή αρκετές περιοχές σε όλη την Ευρώπη, όπως τα SCALE-UP , RIBES και BioRural . Πρωτοβουλίες όπως αυτές επαναπροσδιορίζουν τα δάση μας όχι μόνο ως φυσικούς χώρους, αλλά και ως μοχλούς τοπικής ανάπτυξης.
Πρόληψη πυρκαγιών μέσω της τεχνολογίας
Η τεχνολογία μπορεί επίσης να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη των αγροτικών οικονομιών. Στη Ναβάρρα, για παράδειγμα, οι υπηρεσίες έκτακτης ανάγκης έχουν αναπτύξει ένα γεωγραφικό σύστημα πληροφοριών που τους επιτρέπει να χαρτογραφούν περιοχές κινδύνου, να οπτικοποιούν τις οδούς πρόσβασης και να συντονίζουν τις αντιδράσεις σε πραγματικό χρόνο.
Αυτό το σύστημα, το οποίο επικεντρώνεται στην πρόληψη και όχι στην κατάσβεση πυρκαγιών, χαρτογραφεί με ακρίβεια πού συσσωρεύεται εύφλεκτη φυτική ύλη, καθώς και μονοπάτια και δρόμους που δεν χρησιμοποιούνται, καθώς και ποιες περιοχές απαιτούν επείγουσα προσοχή. Αυτό σημαίνει ότι η διαχείριση των δασών μπορεί να βασίζεται σε δεδομένα, επιτρέποντας την επένδυση πόρων εκεί που χρειάζονται περισσότερο, καθώς και την αποτελεσματικότερη και ακριβέστερη αξιοποίησή τους.
Κυκλική οικονομία και πρόληψη πυρκαγιών
Μεταξύ των δασοκόμων, υπάρχει ένα παλιό ρητό ότι οι καλοκαιρινές πυρκαγιές σβήνουν τον χειμώνα. Η πρόληψη των πυρκαγιών σημαίνει επανεξέταση του τρόπου με τον οποίο χρησιμοποιούμε τους δασικούς μας πόρους όλο το χρόνο, και ένα καλά διαχειριζόμενο δάσος, το οποίο τροφοδοτεί μια κυκλική «βιοοικονομία» μέσω των προϊόντων και των υπηρεσιών του, είναι ένα ασφαλέστερο δάσος.
Ενώ η εκτίμηση της αξίας ενός δάσους μειώνει τις απειλές που το απειλούν, η φροντίδα της άγριας φύσης μεταφράζεται επίσης σε ώθηση για την αγροτική οικονομία και μπορεί να επαναφέρει τη ζωή στα χωριά.
Η ευκαιρία για ένα πιο ευημερούν και ανθεκτικό μέλλον βρίσκεται στα δάση μας. Ένα καλά διαχειριζόμενο δάσος είναι πιο χρήσιμο, πιο βιοποικίλο και πιο ζωντανό - και φυσικά, μειώνει τον κίνδυνο πυρκαγιών.
Γεωδίφης με πληροφορίες από τη σελίδα theconversation και ΝΑΣΑ
Περισσότερα,
https://earthobservatory.nasa.gov/images/154691/smoke-blankets-the-iberian-peninsula
https://theconversation.com/spain-wildfires-decades-of-rural-decline-made-the-blazes-worse-but-robust-local-economies-can-prevent-further-destruction-heres-how-263225
https://www.npr.org/2025/08/19/g-s1-83505/spain-wildfires-record-heat-wave-galicia