Τι βρέθηκε κάτω από τα χωράφια σε ελληνιστικό πύργο στην Πάρο
Τα ερείπια του πύργου του Παλαιόπυργου κοιτάζοντας βόρεια πάνω από δύο χωράφια που ερευνήθηκαν και προς τον κόλπο της Νάουσας. Από: E. Levine.
Κρυμμένες κατασκευές ανακαλύφθηκαν γύρω από έναν ελληνιστικό πύργο 2.300 ετών στο νησί της Πάρου.
Μια διεθνής ομάδα αρχαιολόγων χρησιμοποίησε, για πρώτη φορά, τεχνολογία γεωφυσικής έρευνας υπόγειας επιφάνειας για να ξεδιαλύνει τα μυστήρια που κρύβονται στο έδαφος γύρω από έναν αρχαίο ελληνικό πύργο στο κυκλαδικό νησί της Πάρου . Η μελέτη, που δημοσιεύτηκε στο Journal of Archaeological Science: Reports , αποκαλύπτει αυτό που θα μπορούσε να είναι ένα αρχαίο θαμμένο γεωργικό συγκρότημα και θεσπίζει μια νέα αποτελεσματική μέθοδο για την τεκμηρίωση και την προστασία της αγροτικής αρχαιολογικής κληρονομιάς, η οποία απειλείται ολοένα και περισσότερο από την αστική ανάπτυξη και τον μαζικό τουρισμό.
Η έρευνα επικεντρώθηκε στον κυκλικό πύργο του Παλαιόπυργου, μια κατασκευή της ελληνιστικής περιόδου (4ος-3ος αιώνας π.Χ.) που βρίσκεται 800 μέτρα από τη βόρεια ακτή της Πάρου. Μέχρι σήμερα, αυτός ο τύπος αγροτικού πύργου είχε μελετηθεί κυρίως από αρχιτεκτονικής άποψης. Ήταν γνωστό ότι εκπλήρωναν πολλαπλές λειτουργίες- αμυντικές, οικιστικές, σωφρονιστικές και, πάνω απ' όλα, ως κέντρα γεωργικής παραγωγής-, αλλά πολύ λίγα ήταν γνωστά για το πώς ενσωματώνονταν στο περιβάλλον τοπίο.
Η γεωφυσική έρευνα στην Ελλάδα έχει εφαρμοστεί κυρίως σε αρχαίες αστικές τοποθεσίες στην ηπειρωτική χώρα και την Κρήτη. Σπάνια χρησιμοποιείται στα νησιά των Κυκλάδων και ακόμη λιγότερο σε αγροτικά περιβάλλοντα , εξηγούν οι συγγραφείς στο άρθρο. Η παρούσα εργασία σπάει αυτή την τάση εφαρμόζοντας μαγνητική έρευνα, μια μη επεμβατική γεωφυσική τεχνική, για να «ψάξει υπόγεια» στα καλλιεργημένα χωράφια που περιβάλλουν τον πύργο, με στόχο την ανίχνευση θαμμένων προσαρτημένων κατασκευών και ιχνών αρχαίας γεωργικής δραστηριότητας που δεν είναι πλέον ορατά στην επιφάνεια.
Αεροφωτογραφίες της περιοχής μελέτης και των χαρακτηριστικών της, που δείχνουν τις θέσεις και τις λεπτομέρειες του πύργου και των πέντε δοκιμαστικών τάφρων που ανασκάφηκαν πριν από τη γεωφυσική έρευνα. Το μικρό τμήμα του τοίχου που αναφέρεται στο κύριο κείμενο φαίνεται να εφάπτεται του εξωτερικού του πύργου στην τάφρο 2. Από: E. Levine
Η ομάδα, με επικεφαλής τον Emlyn Dodd του Ινστιτούτου Κλασικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο του Λονδίνου, χαρτογράφησε μια περιοχή 3 εκταρίων γύρω από τον πύργο χρησιμοποιώντας ένα μαγνητόμετρο κλίσης. Αυτό το όργανο λειτουργεί σαν ένας πολύ ευαίσθητος ανιχνευτής μετάλλων, αλλά αντί να αναζητά αντικείμενα, μετρά μικροσκοπικές διακυμάνσεις στο φυσικό μαγνητικό πεδίο της Γης.
Αυτές οι παραλλαγές, ή «ανωμαλίες», αποκαλύπτουν την παρουσία θαμμένων κατασκευών: ένας πέτρινος τοίχος, ένα λάκκο, μια τάφρος ή ακόμα και μια συσσώρευση καμένης κεραμικής μεταβάλλουν τον μαγνητισμό του εδάφους και καταγράφονται στα δεδομένα.
Η διαδικασία είναι περίπλοκη, αλλά η αρχή είναι απλή: ό,τι είναι θαμμένο και διαφορετικό από το περιβάλλον έδαφος αφήνει ένα μαγνητικό ίχνος. Τα δεδομένα υποβλήθηκαν σε επεξεργασία με εξειδικευμένο λογισμικό για τη δημιουργία χαρτών που, όπως μια ακτινογραφία του εδάφους, δείχνουν αυτές τις ανωμαλίες με τη μορφή κηλίδων, γραμμών και γεωμετρικών σχημάτων που οι αρχαιολόγοι πρέπει να ερμηνεύσουν.
Τι βρέθηκε κάτω από τα χωράφια
Τα αποτελέσματα, που περιγράφονται λεπτομερώς στη μελέτη, αποκαλύπτουν αρκετές πολλά υποσχόμενες ανωμαλίες. Η πιο σημαντική βρίσκεται περίπου 35 μέτρα νοτιοανατολικά του πύργου. Η έκθεση την περιγράφει ως μια ομάδα ανωμαλιών που σχηματίζονται από δύο υψηλές μαγνητικές συγκεντρώσεις μαζί με ασθενείς και κανονικές γραμμικές ανωμαλίες .
Το περίκλειστο συγκρότημα πύργων στο Χειμάρρου της Νάξου, που δείχνει τον πύργο, τον περίβολο της αυλής και τα βοηθητικά δωμάτια. Τα δωμάτια για την παραγωγή ελαιολάδου εκτείνονται στο εσωτερικό του δεξιού τοίχου του περιβόλου. Από: E. Dodd.
Αν και το ακριβές σχήμα του δεν είναι σαφές, η εγγύτητά του με τον πύργο και το γεγονός ότι συμπίπτει με μια περιοχή όπου η επιφανειακή έρευνα πεδίου βρήκε σημαντική πυκνότητα θραυσμάτων αμφορέων υποδηλώνει ότι θα μπορούσε να είναι τα ερείπια μιας προσαρτημένης κατασκευής, ίσως ενός δωματίου ή χώρου εργασίας που σχετίζεται με τις δραστηριότητες του πύργου.
Μια άλλη ανωμαλία εμφανίζεται ακριβώς βόρεια του πύργου. Οι ερευνητές πιστεύουν ότι θα μπορούσε να είναι μια συσσώρευση υλικού ή γεμίσματος και όχι μια μόνιμη κατασκευή, αλλά η καίρια θέση της υποδηλώνει ότι μπορεί να είναι μέρος του συγκροτήματος.
Επιπλέον, το μαγνητόμετρο ανίχνευσε αυτό που φαίνεται να είναι μια αρχαία διαίρεση γης: μια ευθεία γραμμή ανατολής-δύσης που διασχίζει τα βόρεια χωράφια, η οποία μπορεί να ήταν ένα ιστορικό όριο ιδιοκτησίας, προγενέστερο του σύγχρονου χωματόδρομου που υπάρχει σήμερα.
Ένα παζλ με κομμάτια από άλλα νησιά
Για να ερμηνεύσουν αυτά τα ευρήματα, οι αρχαιολόγοι εξέτασαν άλλους παρόμοιους πύργους στις Κυκλάδες. Ένα βασικό παράλληλο είναι ο πύργος του Χειμάρρου, στο γειτονικό νησί της Νάξου . Εκεί, ο κεντρικός πύργος περιβάλλεται από μια τετράγωνη αυλή διαστάσεων 34×34 μέτρων που στεγάζει τουλάχιστον επτά βοηθητικά δωμάτια, μερικά από τα οποία διαθέτουν πιεστήρια για την παραγωγή ελαιολάδου κατά την ύστερη ρωμαϊκή περίοδο.
Αν υπήρχε παρόμοια κατάσταση στον Παλαιόπυργο, είναι πιθανό ορισμένα τμήματα μιας αυλής αυτών των διαστάσεων να μην είχαν εντοπιστεί από τη μελέτη , παραδέχονται οι ερευνητές. Η μελέτη αντιμετώπισε περιορισμούς: ένας σύγχρονος δρόμος, κανάλια αποστράγγισης και συσσωρεύσεις λίθων έκρυβαν μέρος του υπεδάφους ακριβώς γύρω από τον πύργο. Στην πραγματικότητα, μια μικρή δοκιμαστική τάφρος που ανασκάφηκε πριν από τη γεωφυσική έρευνα αποκάλυψε ένα τμήμα τοίχου που ήταν προσαρτημένο στον πύργο, το οποίο το μαγνητόμετρο δεν είχε καταφέρει να ανιχνεύσει λόγω αυτών των εμποδίων. Αυτό το εύρημα επιβεβαιώνει ότι πιθανότατα υπήρχαν περισσότερες κατασκευές γύρω από τον πύργο, οι οποίες τώρα είναι θαμμένες κάτω από σωρούς από ερείπια.
Συνολικά, αυτά τα δεδομένα υπογραμμίζουν ότι ο πύργος πιθανότατα δεν ήταν απομονωμένος, παρόλο που τα όρια της αυλής ή άλλες κατασκευές δεν είναι προς το παρόν ορατά , καταλήγει η μελέτη. Με άλλα λόγια, ο πύργος του Παλαιόπυργου δεν ήταν μόνος. Ήταν ο πυρήνας ενός ενεργού αγροτικού συγκροτήματος.
Κοντινό πλάνο των εντοπισμένων ανωμαλιών [4] και [5] αρχαιολογικού ενδιαφέροντος που βρίσκονται γύρω από τον πύργο, με δεδομένα μαγνητομετρίας (πάνω) και ερμηνεία (κάτω). Υποδεικνύονται επίσης οι θέσεις των δοκιμαστικών τάφρων μαζί με άλλες ανωμαλίες που καταγράφηκαν στην έρευνα. Από: S. Kay.
Ο πύργος και η γύρω περιοχή ήταν σε χρήση για αιώνες.
Τα θραύσματα κεραμικής που συλλέχθηκαν στην επιφάνεια της γης αφηγούνται μια ιστορία που ξεκινά από την Αρχαϊκή περίοδο (7ος αιώνας π.Χ.), με σημαντική παρουσία στην Κλασική και Ελληνιστική εποχή, και συνεχίζεται με πολύ πιο συγκεντρωμένο και εκτεταμένο τρόπο στη Ρωμαϊκή και Ύστερη Ρωμαϊκή περίοδο. Η ανακάλυψη αντίβαρων πιεστηρίου κοντά στον πύργο υποδηλώνει σημαντική τοπική παραγωγή κρασιού ή ελαιολάδου, πιθανώς συνδεδεμένη με τους αμφορείς του 6ου-7ου αιώνα μ.Χ. που ανασκάφηκαν στον κοντινό κόλπο της Νάουσας. Αυτά τα προϊόντα θα συσκευάζονταν σε αμφορείς για θαλάσσια εξαγωγή, γεγονός που συνάδει με την πληθώρα θραυσμάτων αυτών των δοχείων που βρέθηκαν.
Πέρα από τις συγκεκριμένες ανακαλύψεις στον Παλαιόπυργο, το έργο αυτό θέτει ένα κρίσιμο προηγούμενο για τη διατήρηση της πολιτιστικής κληρονομιάς στα νησιά των Κυκλάδων. Η Πάρος και τα γειτονικά της νησιά υφίστανται πρωτοφανή πίεση στον τομέα των ακινήτων και του τουρισμού. Νέα κτίρια συγκεντρώνονται ολοένα και πιο κοντά στον αρχαιολογικό χώρο του Παλαιόπυργου , προειδοποιεί το άρθρο. Η κατασκευή τουριστικών καταλυμάτων επεκτείνεται σε όλο το αγροτικό τοπίο, απειλώντας τοποθεσίες που δεν έχουν καν καταγραφεί.
Η γεωφυσική έρευνα εδώ προτείνεται ως εργαλείο πρώτης γραμμής, γρήγορο, αποτελεσματικό και μη καταστροφικό, ώστε οι τοπικές αρχές να μπορούν να λαμβάνουν τεκμηριωμένες αποφάσεις. Η υιοθέτηση μιας ολοκληρωμένης μεθοδολογίας προσφέρει οικονομικά αποδοτικές λύσεις για τους φορείς πολιτιστικής κληρονομιάς, επιτρέποντας στους αρχαιολόγους να καταγράφουν αποτελεσματικά τα επιφανειακά και υπόγεια αρχαιολογικά χαρακτηριστικά με υψηλό βαθμό ανάλυσης .
Αυτή η μέθοδος επιτρέπει την ιεράρχηση προτεραιοτήτων: εάν τα μαγνητικά δεδομένα δεν δείξουν τίποτα, μπορούν να αποφευχθούν δαπανηρές και επεμβατικές δοκιμαστικές ανασκαφές. Εάν, όπως σε αυτή την περίπτωση, υποδεικνύουν περιοχές ενδιαφέροντος, οι ανασκαφές μπορούν να είναι εξαιρετικά ακριβείς, εξοικονομώντας χρόνο και πόρους.
Η μελέτη στον Παλαιόπυργο αποτελεί ένα πρώτο βήμα. Οι συγγραφείς είναι επιφυλακτικοί και αναγνωρίζουν ότι τα αποτελέσματα, αν και πολλά υποσχόμενα, δεν είναι οριστικά. Η φύση των ανωμαλιών που εντοπίστηκαν πρέπει να επιβεβαιωθεί από μελλοντικές στοχευμένες ανασκαφές στα σημεία-κλειδιά που έχουν υποδειχθεί.
Τελικά, αυτή η εργασία καταδεικνύει ότι ακόμη και σε σύνθετα αγροτικά περιβάλλοντα, όπου τα αρχαιολογικά ίχνη είναι πιο ανεπαίσθητα από ό,τι σε μια πόλη, η γεωφυσική τεχνολογία μπορεί να φέρει στο φως θαμμένες ιστορίες. Η τελευταία πρόταση της μελέτης συνοψίζει καλά το πνεύμα της: Αυτά τα δεδομένα μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να καθοδηγήσουν την τοποθέτηση δοκιμαστικών τομών όταν απαιτείται μεγαλύτερη σαφήνεια ή για να μετριάσουν την υπερβολική τοποθέτηση δοκιμαστικών τομών όταν τα γεωφυσικά δεδομένα δεν υποδεικνύουν την παρουσία χαρακτηριστικών, ενθαρρύνοντας την πιο υπεύθυνη ανάπτυξη τοπίων πολιτιστικής κληρονομιάς .
Γεωδίφης με πληροφορίες από τη σελίδα labrujulaverde
Emlyn Dodd, Stephen Kay, et al., The application of geophysical prospection to understand ancient Greek rural island landscapes: Magnetometry survey at Palaiopyrgos, Paros (Cyclades). Journal of Archaeological Science: Reports, Volume 67, November 2025, 105373. doi.org/10.1016/j.jasrep.2025.105373
https://www.labrujulaverde.com/en/2025/09/hidden-structures-found-around-a-2300-year-old-hellenistic-tower-on-the-island-of-paros/