Από τη μαγική - μυθική σκέψη στον ορθό λόγο, ο Ιπποκράτης ως Προμηθέας

   ΟΜΙΛΙΑ    ΣΕ  ΗΜΕΡΙΔΑ  ΣΤΙΣ 23/11/2019  ΣΤΑ  ΠΛΑΙΣΙΑ ΤΩΝ   «ΙΠΠΟΚΡΑΤΕΙΩΝ»  

                   ΣΤΟ  ΔΙΕΘΝΕΣ  ΙΠΠΟΚΡΑΤΕΙΟ  ΙΔΡΥΜΑ  ΚΩ.    

 ΑΠ ΤΗ ΜΑΓΙΚΗ – ΜΥΘΙΚΗ  ΣΚΕΨΗ  ΣΤΟΝ  ΟΡΘΟ ΛΟΓΟ. Ο ΙΠΠΟΚΡΑΤΗΣ  ΩΣ  ΠΡΟΜΗΘΕΑΣ.                                           

            ΤΟΥ  ΝΙΚΟΥ  ΠΑΠΑΧΑΡΤΟΦΥΛΗ, ΦΙΛΟΛΟΓΟΥ.

 Ο Ηράκλειτος στο  111  απόσπασμα  αναφέρει : « η φύσις κρύπτεσθαι φιλεί» η φύση της αρέσει να κρύβεται..αυτή την παρακαταθήκη, πρωτοπόρα νοητική σύλληψη άδραξε  ο Ιπποκράτης  με  τη βοήθεια του Νού να ανακαλύψει την κρυμμένη απ το μύθο  Αλήθεια, να την ανασύρει στο φως  απ τον  κρυψώνα της. Όμως  ο νούς-εγκέφαλος  κατέληξε στη σημερινή του μορφή διανύοντας με μικρά και μεγάλα βήματα, μια δαιδαλώδη διαδρομή, μια  από τις εκατομμύρια  δυνατές   διαδρομές. Κάθε του βήμα ήταν ένα τυχαίο συμβάν μετάλλαξης και φυσικής επιλογής. Ο Ιπποκράτης,χωρίς να είναι νευρο βιολόγος, διαισθανόταν ότι πίσω απ τα σκοτεινά και αόρατα σημεία της Φύσης υπάρχει μια αποδείξιμη και αποδεικτέα  Αλήθεια όπως συνάγεται απ όλη την επίπονη  επιστημονική  προσπάθεια του.Πριν απ το μεγάλο άλμα προς τα εμπρός ο προ ανθρώπινος πολιτισμός αναπτυσσόταν επι εκατομμύρια χρόνια με βήμα σαλιγκαριού.

Η ανθρωποποίηση  του ανθρώπου  ξεκίνησε από μια σειρά  βιολογικές  αλλαγές  πριν 15 εκ. χρόνια που συνεχίστηκαν μέχρι τα 500 χιλ. χρόνια μέσω των αλλεπάλληλων  σταδίων προσαρμογής  με τη  γνωστή  κατάληξη  του λεγόμενου  HOMO SAPIENS .Οι αλλαγές αυτές είναι  ο διποδισμός και η  βραχιόνωση  που  άλλαξαν  τον καταμερισμό  λειτουργίας ανάμεσα στα άκρα,οπότε τα πόδια έγιναν το αποκλειστικό όργανο της μετακίνησης και τα απελευθερωμένα  χέρια  εγιναν συλληπτήριο και ταυτόχρονα και κατασκευαστικό.Η όρθια στάση που επέφερε αυτές τις αλλαγές στη λειτουργία των  χεριών και των ποδιών, επέφερε και μιάν άλλη πάρα πολύ σημαντική αλλαγή.Πρόκειται για την σφαιρικοποίηση του κρανίου που είχε σαν αποτέλεσμα να διευρυνθούν τα εγκεφαλικά ημισφαίρια και να υποχωρήσει ο ρινικός εγκέφαλος οπότε ευνοήθηκε το όργανο της σκέψης.Με άλλα λόγια οι αλλαγές αυτές στη σωματική  του κατασκευή  που έγιναν αλυσιδωτά,επέτρεψαν  στον  ανθρωπίδη αυτόν να προσαρμοστεί  στο φυσικό περιβάλλον μ ένα νέο τρόπο,άκρως αποτελεσματικό.Και η προσαρμογή του αυτή άρχισε να γίνεται πέρα  απ τον ενστικτώδη εξοπλισμό του που ως εκείνη τη στιγμή ρύθμιζε αυτόματα τις απαντήσεις τόσο στο περιβάλλον όσο και στις ανάγκες του.Η νέα <<ανθρώπινη>> προσαρμογή άρχισε  πια να καθορίζεται από  έξω ενστικτώδεις στάσεις  και απαντήσεις που ήταν αποτέλεσμα διανοητικών αποφάσεων.Το σκεπτόμενο όν ,άρχιζει ν απαντά όχι μόνο με το ένστικτο στα διάφορα ερεθίσματα του περιβάλλοντος αλλά και με τη σκέψη.Για να αλλάξουν το περιβάλλον τους ,χρησιμοποίησαν τρεις κύριους τρόπους που τον μεταστοιχείωσαν στο νέο είδος που λέγεται άνθρωπος.Ο πρώτος απ αυτούς η ομιλία με διαδοχικές φάσεις ,η άναρθρη κραυγή,εικονογραφική-συμβολική, αλφαβητική- φωνητική,ο δεύτερος, τα εργαλεία και τρίτος, η φωτιά.Σύμφωνα με τον Gordon Childe στο βιβλίο του  « o άνθρωπος πλάθει τον εαυτό του» στη σχετικά σύντομη περίοδο της ύπαρξης του που πιστοποιείται από παλαιοντολογικά  ευρήματα,ο άνθρωπος δεν βελτίωσε το σωματικό εξοπλισμό με καμμιά αλλαγή που να φανερώνεται στον σκελετό του.Ωστόσο στην ίδια περίοδο, προσαρμόστηκε σε διάφορα περιβάλλοντα με απίστευτη επιτυχία απ όλα τα άλλα τα ζώα και έτσι πολλαπλασιάστηκε εξαιρετικά πιο γρήγορα από κάθε άλλο είδος ανώτερων θηλαστικών και ξεπέρασε την αρκούδα, το λαγό , το γεράκι και την τίγρη στα ιδιαίτερα χαρίσματα τους.Χάρη στη χρήση της φωτιάς και την ικανότητα του να φτιάχνει ρούχα και σπίτια, ο άνθρωπος ζεί και ακμάζει σε κάθε χώρα από την Αρκτική ως τον Ισημερινό.Με τα τραίνα και τα αυτοκίνητα ξεπερνάει  την  στρουθοκάμηλο, με τα αεροπλάνα πετάει ψηλότερα απ τον αετό,με τη διόπτρα βλέπει πιο μακριά απ το γεράκι, με τα πυροβόλα σκοτώνει τα ζώα που η τίγρης δεν τολμά να τα πλησιάσει.Όμως  η φωτιά, τα ρούχα, τα σπίτια, τα τραίνα, τα  αεροπλάνα δεν είναι μέρη του σώματος του.Τα φέρει και τα αφήνει όπως και όπου θέλει…δεν ανήκουν στην βιολογική του κληρονομιά.Η ικανότητα του να τα κατασκευάζει,προέρχεται από μια κοινωνική παράδοση χιλιάδων  χρόνων  και μεταδόθηκε από γενιά σε γενιά με το λόγο και γραφή.»

Προεκτείνοντας την επιχειρηματολογία του αρχαιολόγου G.Childe, ότι ο ίδιος ο άνθρωπος δημιουργεί  τον πολιτισμό του, να επισημάνουμε με έντονη  έμφαση ότι ο τροφοσυλλέκτης-κυνηγός, ένοικος δέντρων και σπηλαίων, για να φτάσει στο επίπεδο του Προμηθεϊκού ΙΠΠΟΚΡΑΤΗ που θέτει τον πρώτο ογκόλιθο του ΥΓΙΟΥΣ πολιτισμού, πέρασαν  50χιλ. χρόνια συνεχούς ρήξης ανάμεσα στα δυο παιδιά της νόησης, το πρώτο το μεγαλύτερο, η μαγική-μυθική σκέψη και το μικρότερο, ο λόγος=η λογική σκέψη.

Στην παλαιολιθική περίοδο (30χιλ.-10χιλ. χρόνια) ο πρωτόγονος αισθάνεται, μέσα στη φύση καταρχήν τρόμο και απόγνωση, σε κάθε βήμα του αφόρητες απειλές και θανατηφόροι κίνδυνοι, ο εχθρός τον περιζώνει παντού. Στη φάση αυτή της νοητικής του ανάπτυξης,πιστεύει ότι υπάρχει παντού μια μυστική δύναμη, πνεύματα, το γνωστό μελανησιακό μάνα και το εβραικό ,ένα είδος αόρατου ρευστού, σαν ηλεκτρικό  ρεύμα.Με τη μαγική πράξη ο άνθρωπος επιχειρεί απ τη μιά να κατακτήσει και να χρησιμοποιήσει προς όφελος του αυτή τη μυστική δύναμη  και από την άλλη κοιτάζει πώς να φυλακτεί από κείνους που έχουν ισχυρή δύναμη που μπορεί να τον βλάψουν.Επειδή δεν γνωρίζει τα πραγματικά αίτια και τους φυσικούς νόμους,τους αντικαθιστά  με φανταστική τεχνική.

Ο ανθρωπολόγος FRAZER στο έργο του o «Xρυσός κλώνος» αναφέρει δυο αρχές της πρωτόγονης σκέψης πάνω στις οποίες στηρίζεται η μαγεία.Η πρώτη πηγάζει απ τη μίμηση, κινητήριος μοχλός στην εξέλιξη του ανθρώπου.Η πρώτη αρχή είναι, «το όμοιο προκαλεί το όμοιο» δηλ.ένα αποτέλεσμα είναι το ίδιο με το αίτιο που το προκάλεσε.

Ο μάγος-ιερέας πιστεύει ότι μπορεί να προκαλέσει το αποτέλεσμα  που επιθυμεί, απλά και μόνο αν το μιμηθεί πχ. να προκαλέσει βροχή,  η να επιδράσει πάνω στη φύση και τις καιρικές συνθηκες.Ο μυθικός βασιλιάς της Ήλιδας ο Σαλμωνεύς, γιος του Αιόλου,παρίστανε τον Δία και έχοντας δέσει χάλκινους λέβητες με ξεραμένα πετσιά πίσω απ το άρμα του, τα έσερνε λέγοντας ότι βροντάει ενώ ταυτόχρονα πετούσε ψηλά δάδες λέγοντας ότι αστράφτει.Ο Παυσανίας(3,38). Σε μακρά περίοδο ανομβρίας στην Αρκαδία ο ιερεύς του Λυκαίου Δία, προσφέρει θυσία στο νερό ,προσεύχεται σ αυτό και μ ένα κλαδί βελανιδιάς, αναταράζει την επιφάνεια του .Με την ανακίνηση υψώνονται υδρατμοί σαν ομίχλη που σχηματίζουν   σύννεφο και αυτό με τη σειρά του συγκεντρώνει τα άλλα σύννεφα και προκαλείται βροχή.

 Η δεύτερη αρχή  της μαγικής σκέψης: είναι της επαφής ή της μεταδοτικότητας, σύμφωνα με την οποία ο μάγος πιστεύει πως οτιδήποτε κάνει πανω σ ένα πράγμα θα προκαλέσει το ίδιο αποτέλεσμα και στο πρόσωπο με το οποίο το αντικείμενο αυτό βρισκόταν κάποτε σε επαφή.  Οι γνωστές τελετουργίες της ερωτικής μαγείας, η μάγισσα πάνω στις τρίχες των μαλλιών του προσώπου  που με μάγια (λόγια και συμβολικές κινήσεις)  προσπαθεί να καθυποτάξει τη θέληση του αρνούμενου, το στεφάνωμα  των νικητών στους ολυμπιακούς αγώνες με ελιά, είχε αυτήν την έννοια,ότι έρχεται σε επαφή μ ένα αειθαλές δέντρο και  λαμβάνει τη δύναμη του. Η αφή( το άγγιγμα) της χειρός  σε μέρη του σώματος  με την « αγήραντον ευ λογίαν» όπως αναφέρει ο Σιμωνίδης.

Ο πρωτόγονος ξεχώριζε  την απλή  αδιαθεσία, τις συνέπειες του γήρατος, τις ασθένειες που προκαλούσαν οι δαιμονικές δυνάμεις  και τα πνεύματα.Αυτά τα αντιμετώπιζε ο μάγος-θεραπευτής , σαμάνος.Οι θεραπευτές αυτοί είχαν περίοπτη θέση ανάμεσα στην ορδή, προέρχονται από ένα περιορισμένο αριθμό των γεροντότερων  αφού προηγηθεί  μια ειδική μύηση μακρόχρονη και βασανιστική για τους νεότερους που θα διαδεκτούν τους μεγαλύτερους. Είναι καταπληκτικό τα πόσα γνώριζαν οι μακρινοί μας πρόγονοι. Για παθήσεις και θεραπείες του σκελετού, σε απολιθώματα διαφόρων  οστών σε σπήλαιο των Πυρηναίων  εξακριβώθηκαν ακρωτηριασμοί της ρινός, της μιάς η της άλλης χειρός(των φαλλάγγων  χειρών) ως αποτέλεσμα επιβολής τιμωρίας,εντυπωσιακές μαρτυρίες  για την δεξιοτεχνία του μάγου γιατρού σε ανατρήσεις κρανίου.Οι ανατρήσεις είναι τριών  ειδών  α) σε νεκρούς, είναι και οι περισσότερες, ήταν  μαγικής φύσης, η αιχμαλώτιση του πολεμικού  πνεύματος του σκοτωμένου εχθρού και η αφαίρεση απ το κρανίο του τεμαχίου του οστέος που θα χρησιμοποιηθεί από το νικητή ως παράσημο

 β) ανατρήσεις επιζώντος που εν συνεχεία υπέκυψε λόγω εγχειρητικού ατυχήματος ή επιπλοκής και 

γ) ανατρήσεις επιζώντος που κατόρθωσε να επιζήσει της εγχείρησης  ή  να θεραπευθεί.Οι  δυο  τελευταίες  επεμβάσεις απέβλεπαν  για θεραπευτικούς σκοπούς υπό την  επήρεια  μαγικών  αντιλήψεων,απομάκρυναν απ το κεφάλι του ασθενούς τα πνεύματα  που προκαλούσαν την επιληψία ,υστερία, πονοκέφαλο.

Στον τομέα της Ορθοπεδικής,ανατάξεις,καταγμάτων των άκρων με ακινητοποίηση τους σένα μακρύ τεμάχιο ξύλου στο οποίο έδεναν το σπασμένο οστούν. Ακρωτηριασμοί των άκρων μετά από τραυματισμούς, γάγγραινα ή δήγματα από δηλητηριώδη φίδια.

Ο μάγος-ιερέας ήταν ταυτό ταυτόχρονα « χειρουργός, φαρμακοποιός και ψυχολόγος»,πριν καταφύγει στο έσχατο μέτρο της επέμβασης,ζητούσε ν απομακρύνει τα κακοποιά πνεύματα, φορώντας παράξενες μάσκες με χορευτικές κινήσεις, σε μια κατάσταση έκστασης και παραληρήματος, νομάς κάτοικος, ένα ασήμαντο, τρομαγμένο μαθητούδι, πεισματάρικο όμως  ν αποκαλύπτει  τις κρυμμένες γνώσεις και αλήθειες  του άγριου πανεπιστημίου της φύσης  που χαιρέκακα  κρατά τα μυστικά της και μέσα απ την ακούραστη προσπάθεια  και επαναληπτικότητα  του « σωστό-λάθος» αποκτούσε επάξια  τα<< πτυχία>>  του με το πέρασμα των αιώνων και χιλιετηρίδων,    σ ένα σκηνικό θρήνου και οργιαστικών  εκδηλώσεων χαράς.

Μελετώντας  τη μαγική σκέψη διαπιστώνουμε  το τεράστιο ψυχολογικό υπόβαθρο που στηρίζει και γεννά τη μαγεία,  αυτό που συνδέεται  με τις επιθυμίες για επιβολή και επιβίωση, ο μάγος διατάζει γιατί  πιστεύει ότι αυτός έχει τη δύναμη και μπορεί να επιβάλλει τη θέληση του.Ο φόβος και η ελπίδα, αρχέγονα συναισθήματα, αναλλοίωτα και σήμερα τροφοδοτούν τις προλήψεις δηλ η απέχθεια της λογικής είτε από άγνοια είτε από την άκριτα  αποδεκτή απ τους περισσότερους  γνώση. Με την πάροδο αιώνων και αιώνων οι πρωτόγονοι τροφοσυλλέκτες - κυνηγοί με την αδιέξοδη πραγματική ή φανταστική τεχνική  τους, χάνουν την εμπιστοσύνη τους και ανοίγουν νέους δρόμους μέσα από ζούγκλες απάτητες και έρημες εκτάσεις που τις κάλυπταν παγετώνες.

Όλο αυτό το υλικό  χιλιάδων  χρόνων  έλλογης και άλογης  γνώσης μεταδιδόμενης από γενιά σε γενιά έγινε κτήμα του homo sapiens στη νέα φάση του πολιτισμού τη λεγόμενη γεωργική  επανάσταση 10 χιλ. πριν. Σύμφωνα με το γνωστό Άγγλο καθηγητή,Τόμσον, φιλόλογο,οι μύθοι άρχισαν  σαν μια προφορική και μόνο συνοδεία της  μαγικής πράξης και σιγά σιγά εξελίχθηκαν σε μια υποτυπώδη θεωρία της πραγματικότητας.

Πράγματι στους μύθους αντανακλώνται οι αντιλήψεις των  πρωτόγονων  για τα φαινόμενα της φύσης και της ζωής, τα έμβρυα των γνώσεων στο τέλος της προιστορίας.Παρακάμπτοντας τις 15 σημασίες της λέξης μύθος  σύμφωνα  με τον Lιddell Scott και καταλήγοντας στην πλαστή διήγηση, η ετυμολογική προέλευση πιθανόν   απ το μύω=κλείνω το στόμα, τα μάτια, είμαι κλειστός, ησυχάζω, καταπραύνομαι.Στο σύνθετο παρα μυθούμαι εκτός απ  το παρηγορώ σημαίνει σε απίθανο ισχυρισμό, ικανοποιώ τον εαυτό μου δίνοντας εξήγηση ,ελαττώνω τη δύναμη και τη σημασία μιας λέξης.Οι συνειρμοί είναι αυτονόητοι.  «Η ονομάτων επίσκεψις, αρχή παιδεύσεως» Αντισθένης.Η γλώσσα εξελίσσεται και ελίσσεται ανάλογα με τις πολιτισμικές αλλαγές.

Σύμφωνα με την Ψυχολογία του βάθους η πρωταρχική αιτία κάθε συναισθηματικής διαταραχής είναι η έξαρση της φαντασίας.Εδώ αντικείμενο της μελέτης μας είναι η  ατομική, συλλογική φαντασία βασικό όργανο της μυθοπλασίας που μπορεί να παράγει πρόσωπα και γεγονότα πάντοτε προβληματικά στην λογική.Ποικίλα είναι τα ψυχολογικά αίτια που ωθούν προς αυτή την εκτροπή του λόγου.Το δέος του αγνώστου, του ακατάβλητου,του αναπότρεπτου,ο πόθος πραγματοποίησης στη φαντασία όσων δεν γίνονται στη φύση, η έντονη επιθυμία να δεί την περιορισμένη στην πραγματικότητα δύναμη να προεκτείνεται   ως  την παντοδυναμία, να δεί να ξεπερνιέται  ο θάνατος από αθάνατα όντα.Γενικά, θέλει να δει να γίνουν αυτά που επιθυμεί.Τα κατά λόγον ανέφικτα να μεταβάλλονται  μέσα σ ένα κόσμο φανταστικό σε εφικτά. Το βασικό γνώρισμα του μύθου δεν είναι η αιτιώδης εξήγηση μόνο των φαινομένων της φύσης και της ανθρώπινης ζωής με την βοήθεια συμβολικής προσωποποίησης  πχ  της Ιατρικής μέσω του Ασκληπιού  αλλά να αιτιολογήσει «ιερές» θεσπίσεις και να εγκρίνει μια ορισμένη συνείδηση και συμπεριφορά.Συγχρόνως όμως αυτή η κατάκτηση των δυνάμεων της φύσεως, κατά φαντασίαν, σημαίνει απαρχή της ιστορίας του «πνεύματος».Το αίσθημα της ενότητας με τις δυνάμεις της φύσεως, εμπνέοντας τη βεβαιότητα, το όνειρο της επιθυμητής υγείας, εμπεδώνει τη θέληση και συσπειρώνει την κοινότητα και εντατικοποεί τις δραστηριότητες.

Ο μύθος, φαντασία, φαντασίωση, η μυθική νόηση δεν διακρίνει το φυσικό- ανθρώπινο, το φυσικό-υπερφυσικό, μπερδεύει το φανταστικό με το αντικειμενικά υπαρκτό, το ιδεατό με το πραγματικό.Στη μυθοσυνείδηση «τα πάντα είναι τα πάντα», «τα πάντα είναι στα πάντα»,δεν υπάρχει κάτι το σαφές, σταθερό,οριοθετημένο,διαμορφωμένο, εκείνο που αποτελεί  τη βάση της λογικής.

Παράλληλα  όμως ο αρχαϊκός άνθρωπος  στην  καθημερινότητα του, είτε εν ειρήνη για εξασφάλιση των  αναγκαίων της ζωής σ όλες τις πλευρές της και ειδικά το θεμέλιο της, την υγεία, είτε εν πολέμω δεν καθοδηγούνταν μόνο απ τις μυθικές , μαγικές παραστάσεις αλλά και από κείνες τις γνώσεις που επαληθεύονταν  στην πρακτική  του δραστηριότητα.Αυτό είναι το παράδοξο στην νοοτροπία των Ελλήνων,  να συμπορεύονται η μυθολογική συνείδηση με την έντονη τάση προς την ορθολογική  ελευθεροφροσύνη.

Η επανερμηνεία και η καλλιτεχνική επεξεργασία απ τον Όμηρο των αρχικών αορίστων και ασαφών εικόνων της μυθολογίας οδήγησαν κατά την ανάπτυξη τους στην εμφάνιση του έπους,της ποίησης, της τραγωδίας.Η εξέλιξη των μύθων απ τον ζωομορφισμό στον ανθρωπομορφισμό αντανακλά  την ιστορία του αρχαϊκού ανθρώπου, ο οποίος σ ένα στάδιο πολιτισμικής ανάπτυξης δημιούργησε  τον κόσμο των θεών κατ  εικόνα και ομοίωσιν  του κόσμου του,σύμφωνα με τον Ξενοφάνη.Και συνεχίζει  στο απόσπασμα 15 «αν τα λιοντάρια, τα άλογα είχαν χέρια, θα ζωγράφιζαν τους θεούς τους σύμφωνα με τη μορφή κάθε ζώου». 

 Η   καλλιτεχνική φαντασία αποδεχόμενη το θαυματουργικό και το μαγικό,  το αντιλαμβάνεται  όχι με την κυριολεκτική αλλά με την μεταφορική  έννοια. Στην καλλιτεχνική δημιουργία  μεγάλο ρόλο  παίζουν οι αλληγορίες- μεταφορές.Στις μυθολογικές  εικόνες το φανταστικό-πραγματικό  συμπίπτουν.Στην αλληγορία όμως το ιδεολογικό  περιεχόμενο που αυτή εκφράζει, έχει πλήρως κατανοηθεί  χάρη στην προκαταρκτική  λειτουργία του λογικού.Η αλληγορία  επιλέγεται σκόπιμα για την έκφραση κάποιας ιδέας ως μορφή σκέψης και συμπίπτει συμβατικά με το περιεχόμενο  της, είναι  ένας  προθάλαμος  πριν  την λογική επαλήθευση,οι τρίποδες του Ηφαίστου( Σ,369-381) ως αυτόματοι  μηχανισμοί που αντικαθιστούν την ανθρώπινη εργασία.

Η μαγεία στον Όμηρο ουσιαστικά δεν υπάρχει,μόνο αμυδρά ίχνη στην Οδύσσεια,ο Ερμής,κ,302  έδωσε το μώλυ στον Οδυσσέα ως προστασία κατά των μαγικών της Κίρκης και στην τ,455-458, τα παιδιά του Αυτόλυκου συγκρατούν το αίμα του Οδ. με ξόρκια-επωδές…

Ο ΟΜΗΡΟΣ, αυτός ο μεγαλοφυής  με τον ανθρωπομορφισμό  των ολύμπιων  θεών  γέννησε  την πρώτη κριτική της θρησκείας  και για την ανάπτυξη του Ελληνικού πνεύματος  είχε μια σημασία της οποίας την πλήρη έκταση δεν μπορέσαμε  ποτέ να συλλάβουμε. Στην ατμόσφαιρα του ποιητικού  ανθρωπομορφισμού, οι θεοί, αντικαθρέφτισμα των ανθρώπων  της Ιωνικής αριστοκρατίας  με ανθρώπινες ανάγκες, αδυναμίες και χαρίσματα.Σε κάθε στιγμή της ανθρώπινης  ζωής ο Όμηρος αναγνωρίζει την επίδραση μιας θεϊκής δύναμης.Οι Θεοί είναι δωρητές φυσικών και πνευματικών χαρισμάτων,επιδεξιότητας και πλούτου, υγείας, ευτυχίας, εχεμύθειας, λογικής, της  ζήλειας, ακόμα και ενός εξαιρετικού γεύματος.  

Το αντικαθρέφτισμα αυτό με όρους της σύγχρονης Ψυχολογίας  ειναι ο γνωστός  αμυντικός μηχανισμός  της προβολής. Ο άνθρωπος προβάλλει, αποδίδει σε υπέρτερες δυνάμεις ή σε Θεούς, ιδιότητες, επιθυμίες  που αρνείται  να αναγνωρίσει στον εαυτό του  από άγνοια, ανικανότητα .Οι παραστάσεις τιμωριών στον ΑΔΗ, κόλαση, είναι απλά η αντανακλαστική αντίδραση μιας βεβαρημένης συνείδησης, που αναμένει την ανταπόδοση του κακού,εφόσον αυτή δεν έγινε στη ζωή, σ ένα επινοημένο επέκεινα.

Τελικά αυτή η διαδικασία  οδηγεί σε ένα άλλον σημαντικό μηχανισμό, αυτόν  της εκλογίκευσης, δικαιολόγησης.Όμως ο πρωτόγονος Έλληνας ακόμα και ο αρχαϊκός δεν είχε συνείδηση  ότι αντικαθρέφτιζε τις δικές του ανθρώπινες σχέσεις στις μορφές των θεών του. Η σύλληψη αυτή,η πρώτη νοητική  και μοναδική θεμελίωση εν σπέρματι  της λογικής.

Μιά λογική  που επιβεβαιώνεται δύο περιπτώσεις από Ιλιάδα και Οδύσσεια εκ διαμέτρου αντίθετες στον πυρήνα τους 

1)  με την αποστολή στρατιωτικών με δύο γιατρών στον τρωικό  πόλεμο με επικεφαλής  τον Μαχάονα και Ποδαλίρειο, παιδιά του θεού της Ιατρικής, Ασκληπιού. Οι  υπηρεσίες που πρόσφεραν, είναι οι πρώτες  βοήθειες στους τραυματισμένους ήρωες.Η θεραπεία είναι απλή. Ο Μαχάων τραβά το βέλος απ την πληγή του Μενελάου,τη ρουφά και εναποθέτει φάρμακον οδυνήφατον που απομακρύνει τον πόνο(Δ,211κ.ε)που  έδωσε ο Χείρων στον Ασκληπιό.Η πιο συγκλονιστική στιγμή του απόλυτου θριάμβου της  συναισθηματικής νοημοσύνης,όταν  ο Μαχάων τραυματίζεται ως εξαίρετος μαχητής απ τον Πάρη,οι σύντροφοι του πανικοβάλλονται και τότε ακούγονται τα  λόγια του Ιδομενέα προς τον Νέστορα «ανέβα στο άρμα σου,ας ανέβει  πλάι σου και ο Μαχάων  και οδήγησε  όσο  μπορείς  πιο γρήγορα προς τα καράβια γιατι ένας γιατρός αξίζει όσο πολλοί άλλοι.»Λ,515-518.Στο τέλος της ίδιας  ραψωδίας, ο Ευρύπυλος διαπιστώνει ότι ανάμεσα στους πληγωμένους κείτεται και ο Μαχάων ,  ως βαθύς γνώστης  επισημαίνει  λέγοντας « έχει και αυτός ανάγκη απο καλύτερο γιατρό» .

2) Ο κτυπημένος Ευρύπυλος δίνει λεπτομερείς οδηγίες στον Πάτροκλο,   χωρίς  νάναι  κανένας απ τους δύο θεραπευτής  τραυμάτων,  να ανοίξει   και να αφαιρέσει το βέλος από το ισχίο του Ευρυπύλου, να πλύνει την πληγή με χλιαρό νερό και να πασπαλίσει επάνω μια τριμμένη  «πικρή ρίζα» που διώχνει τον πόνο και ξηραίνει το αίμα ως αιμοστατικό( Λ,830 κ.ε)  Στην οδύσσεια στην  δ(231-232) «καθένας είναι σοφός γιατρός και απ όλους πρώτος». 

Διαπιστώνουμε ότι ο Ομηρος παράλληλα με την καθιέρωση του ιατρικού επαγγέλματος επισημαίνει την σπουδαιότητα και βαρύτητα του σε σχέση με άλλες δραστηριότητες και το πιο εντυπωσιακό να θέτει τις βάσεις μιας κλίμακας αξιολόγησης, εμπειρίας και σύγκρισης στην προσφερόμενη θεραπεία από γιατρό σε γιατρό. Στη δεύτερη περίπτωση ο Ομηρος  υπονοεί ότι σε έκτακτες καταστάσεις της ζωής,η απουσία του τεχνίτη αντικαθίσταται απ την κοινή εμπειρία και λογική του ανειδίκευτου,ως θεότητα που κάλυπτε όλες τις δουλιές της ζωής.Στην Οδύσσεια στην ρ ραψωδία 381κ.ε μια παρατήρηση του χοιροβοσκού Εύμαιου χαρακτηρίζει τον γιατρό της ομηρικής εποχής με έναν τρόπο που ισχύει και τη μεταγενέστερη εποχή: «ποιός ζήτησε απ άλλους  ποτέ  να προσκαλέσει  ξένο,εκτός αν είναι χρήσιμος για το κοινό τεχνίτης,άνθρωπος  μάντης ή γιατρός ή κονταριών εργάτης ή και θεικός τραγουδιστής που μας διασκεδάζει; αυτούς μονάχα κι απ της γης τα πέρατα φωνάζουν» .

Τα ομηρικά έπη δεν τα απασχόλησαν οι ασθένειες αυτό δεν σημαίνει ότι δεν υπήρχαν ασθένειες.(στην Ιλιάδα,Α,61 ο Απόλλων στέλνει τον λοιμό)Από έρευνες  αρχαιολόγων προιστορίας,παλαιοντολόγων,ανθρωπολόγων παλαιοπαθολόγων, σχηματίζουμε μια εικόνα  για τον τρόπο ζωής, τη διατροφή, τις αρρώστιες, για τη διάρκεια ζωής, τη θνησιμότητα και την εθνική σύσταση του πληθυσμού με την την συμβολή της βιοχημείας  και ιατρικής τεχνολογίας όπως αναφέρει η αρχαιολόγος Αντζυ Κρούγκ. Στη Λέρνα,μικρός  οικισμός,στη νότια  Αργολίδα  στις αρχές της 2 χιλ.γύρω από ένα ανάκτορο. Η ζωή σ αυτό τον αγροτικό συνοικισμό ήταν σκληρή .Βλάβες στις αρθρώσεις από αρθροπάθεια και αρθρίτιδα, φθορές στα δόντια, τερηδόνα, παροδοντίτιδα, αποστήματα και απώλεια δοντιών ακόμα και στην νεαρή ηλικία. Επιπλέον ραβδώσεις στην αδαμαντίνη αποτελούν ενδείξεις σοβαρού υποσιτισμού κατά την ηλικία της ανάπτυξης σέμφωνα με τις μεταβολές των οστών οι άνθρωποι της Λέρνας υπέφεραν από ελονοσία. Η πηγή  της Λέρνας, το γνωστό μέρος  με το μύθο του Ηρακλή και τη Λερναία Ύδρα ακόμη και σήμερα το έδαφος  ειναι ελώδες.

Οι επιστήμονες εντόπισαν θαμμένη την κοινωνική ταξικότητα που σχετίζονται με την διατροφή και τον τρόπο ζωής. Στα ευρήματα απ τον ταφικό περίβολο Β των Μυκηνών,στους σκελετούς των ηγεμόνων λείπουν οι φθορές των οστών που προκαλούνται από τη σκληρή εργασία και την κακή διατροφή και έχουν εντυπωσιακά γερά κα υγιή δόντια. Βρέθηκαν χολόλιθοι,συνεπεία της επαρκούς διατροφής όπως αναφέρεται στα ομηρικά έπη. Σε σκελετό  δυνατού άνδρα μέσης ηλικίας έπασχε απο αρθροπάθεια στην αριστερή άρθρωση του ώμου πιθανόν από  απ την μεταφορά της  βαριάς ασπίδας. Στον πληθυσμό του  Κουρίου στην Κύπρο φαίνεται  ότι υπέφερε από τη ελονοσία και  μεσογειακή αναιμία. Η ασθένεια αυτή καταστρέφει τα ερυθρά αιμοσφαίρια, ο μυελός των οστών για να αναπληρώσει τις απώλειες αποκτά υπερβολικές διαστάσεις και προκαλεί δυσανάλογη ανάπτυξη των οστών ακόμη και το κρανίο.

Στην ιλιάδα ,Β,211 κε.ο Ομηρος περιγράφει τον Θερσίτη ,εκπρόσωπο του λαού,στο στρατόπεδο των Ελλήνων  παρόμοιας σωματικής διάπλασης με τα εξής «ο αμετροεπής, ήταν ο πιο άσχημος που ήρθε στο Ιλιο φολκός =στραβοκάνης και κουτσός από το ένα πόδι ,  οι ώμοι του γυρισμένοι προς τα μέσα, στριμωχμένοι πάνω απ το στήθος του και από πάνω είχε ένα μακρουλό κεφάλι, όπου φύτρωναν αραιές τρίχες.»

Ενώ ο Όμηρος περιγράφει με ακρίβεια τις μοιραίες συνέπειες της ασθένειας στο σώμα, αγνοεί την ίδια την άσθενεια. Ο Γερμανός  ερευνητής στον Ομηρο Στάντεβαλντ  αξιολογώντας  την αφηγηματική δεινότητα του ως προς την απεικόνιση της δραματικής πάλης του ανθρώπου κατά   των εξωτερικών φυσικών, κοινωνικών δυνάμεων, υποστηρίζει ότι η απεικονιζόμενη πράξη μπορεί να  αναχθεί στην αρχή «δεν είναι ακόμα αλλά όπου νάναι».Ο  εξανθρωπισμός  των θεών λύτρωσε τους  Ελληνες απ τα δεσμά της καταναγκαστικής μαγικής δύναμης  να σκύβουν με δέος και τρόμο το κεφάλι. Απο εδώ και εμπρός μπορούσαν με δικά τους μέσα και δικές τους προσπάθειες να βρούν τάξη και συνοχή στον κόσμο. 

 Ο Ίωνας  ραψωδός  έστρωσε το δρόμο για τον Ιωνα φιλόσοφο  της Φύσεως που έκτισε πάνω σ αυτά που γκρέμισε ο πρώτος.Ετσι γεννήθηκε η πρώτη Επιστήμη, η Ιωνική  φυσική  φιλοσοφία στις μεγάλες ναυτικές και εμπορικές πόλεις Μίλητο, Έφεσο,Κλαζομενές,Σάμο κάτω απ την Λυδική και αργότερα την Περσική κατοχή και ανοχή στα ζητήματα κοσμοθεωρίας. 

Ο Ζαν πιέρ Βερνάν υπογραμμίζει  την παρα πέρα εξέλιξη της θετικής φιλοσοφίας, τις μεγάλες κοινωνικές και πολιτικές αλλαγές που έγιναν πριν από 6 αι.πΧ, την λυτρωτική λειτουργία που πρέπει να είχαν στο πνεύμα,οι θεσμοί όπως το νόμισμα, το ημερολόγιο, η αλφαβητική γραφή  ο  ρόλος της ναυσιπλοίας και του εμπορίου στον νέο προσανατολισμό  προς τη πρακτική, την κερδοφορία, την συσσώρευση πλούτου και πολιτιστικών αγαθών στην ανταλλακτική οικονομία  στο Μεσογειακό χώρο. Στην Μίλητο όπως και στις άλλες παραλιακές πόλεις, την διακυβέρνηση την είχαν οι έμποροι αριστοκράτες   που έμπρακτα ενδιαφέρονταν για την ανάπτυξη των τεχνολογικών γνώσεων μιά και εξαρτιόταν η ευημερία τους. 

Ο Θαλής επισκέφτηκε την Αίγυπτο για εμπορικούς λόγους και έφερε τις γνώσεις της γεωμετρίας.Το 585 πΧ  πρόβλεψε την έκλειψη του ηλίου ακολουθώντας  τους  αστρολογικούς  πίνακες των Βαβυλωνίων.Όταν τον κατηγόρησαν για έλλειψη πρακτικού μυαλού,αυτός  αποστόμωσε τους αντιπάλους του, κάνοντας περιουσία απ το εμπόριο του ελαιόλαδου.Χαρακτηριστικό των Ιώνων σοφών είναι να προσεγγίζουν τον κόσμο θεωρητικά και να μαστορεύουν τη ζωή πρακτικά.

Ο θαλασσοπόρος Οδυσσέας(δ,269-278) εξ αρχής ήταν υποχρεωμένος,για να προσανατολιστεί,να παρατηρεί τα άστρα ως πυξίδα,τα πρώτα μαθήματα πλοήγησης.Μόλις έκανε την εμφάνιση του αυτός ο φυσικός τρόπος θεώρησης των πραγμάτων προσπάθησε να εξηγήσει  πώς δημιουργήθηκε και πώς είχε ρυθμιστεί ο κόσμος.

 Άνθρωποι που είχαν κάνει έργο τους να μελετούν τα φυσικά φαινόμενα,οι ίδιοι καταγίνονταν και με την θεραπεία των ασθενειών.Πολλοί  δάσκαλοι της φιλοσοφίας,ο  Πυθαγόρας,ο Αλκμαίων ο Κροτωνιάτης,ο Διογένης  ο Απολλωνιάτης, ο Εμπεδοκλής και ο Δημόκριτος ηταν πρακτικοί γιατροί.Απο την μια μεριά ο κόσμος θεωρείται σαν δημιουργία των θεών, από την άλλη σαν αποτέλεσμα φυσικών αιτίων. Απ τα οποία αποκλείεται κάθε υπερφυσική και επομένως  θεική  επίδραση.Αυτό το εκφράζει προσεκτικά και αποφασιστικά ο πιο διακεκριμένος αντιπρόσωπος της ιατρικής τέχνης, ο Ιπποκράτης ο Κώος, παγκοσμίως, του οποίου η μεγάλη πρόοδος προς μια ορθολογική επιστήμη συμπίπτει με τον πέμπτο αιώνα.Κατά τον οποίον,σύμφυτη με την οικονομική και πολιτική πρόοδο της Αθήνας είναι η άνθιση των γραμμάτων και τεχνών.Τα μνημεία της Ακρόπολης έξοχα δημιουργήματα της λογικής και της φαντασίας μετουσίωσαν με εύστοχο τρόπο τον πλούτο και τη δύναμη της πόλης σε ομορφιά και αίγλη.Στον τομέα της διανόησης  η φιλοσοφία και η λογοτεχνία με κύρια έκφραση την τραγική ποίηση,σύμφωνα με  τα νέα κοινωνικά δεδομένα,δημοκρατικοί θεσμοί,αποκτούν ανθρωποκεντρικό  περιεχόμενο και επιχειρούν να εκφράσουν με σύνθετο τρόπο την πολυπλοκότητα της ζωής.

Ιδιαίτερης σημασίας τη περίοδο αυτή είναι το πνευματικό κίνημα των Σοφιστών που πολλοί το χαρακτηρίζουν  για τη νέα ώθηση που έδωσε στο ανθρώπινο πνεύμα, ως κίνημα του διαφωτισμού της αρχαιότητας.Οι σοφιστές εφαρμόζουν τον ορθολογισμό των προγενέστερων Ιώνων φιλοσόφων για να προσδιορίσουν και να ερμηνεύσουν τις ηθικές και γνωστικές λειτουργίες του ατόμου μέσα σε κοινωνικό και πολιτικό περιβάλλον.

Η διερεύνηση  ενός  τόσο περίπλοκου αντικειμένου,όπως είναι ο άνθρωπος , οδήγησε σε μια αντίληψη σχετικότητας των γνωστικών του ιδιοτήτων.Κι ενώ οι σοφιστές αμφισβήτησαν τις υπερφυσικές δυνάμεις και τις άλλες καθιερωμένες αξίες της εποχής τους,φανέρωσαν  όμως στον άνθρωπο τις δυνατότητες που έχει να αυτοεξουσιάζεται.

Στο ίδιο ιδεολογικό πλαίσιο της ορθολογικής ερμηνείας των φαινομένων συμπορεύονται και οι αντιλήψεις των Ιπποκρατικών για την Ιατρική επιστήμη.Ο Ιπποκράτης και η σχολή του απορρίπτουν οποιαδήποτε σχέση των ασθενειών με τις υπερφυσικές δυνάμεις και αναζητούν τα αίτια τους σε φυσικούς νόμους που διέπουν  τη λειτουργία του ανθρώπινου οργανισμού. 

Ο Θουκυδίδης συνομήλικος του Ιπποκράτη στο Β βιβλίο καταγράφει την απελπιστική  κατάσταση των θυμάτων του εξανθηματικού τύφου στην Αθήνα του 430 πΧ με τον πιο δραματικό τόνο, ως εξής 

« ούτε οι γιατροί μπορούσαν να κάνουν τίποτα,μιά και προσπαθούσαν στην αρχή να κοιτάξουν αρρώστους  χωρίς να γνωρίζουν  τη φύση της αρρώστιας και πέθαιναν προπαντός αυτοί,όσο πειρισότερο  τους πλησίαζαν,ούτε καμιά άλλη τέχνη.Και όλες οι παρακλήσεις στους ναούς και τα προσκυνήματα στα μαντεία, καθαρμοί, όλα ήταν ανώφελα και στο τέλος τα εγκατέλειψαν και αυτά,νικημένοι απ το κακό.Οι ναοί  στους οποίους είχαν εγκατασταθεί, ήταν γεμάτοι νεκρούς,ξεψυχώντας εκεί μέσα γιατί η νόσος τους έφερε σε τέτοια απόγνωση ώστε δεν γνώριζαν  τι να πράξουν και αδιαφόρησαν  για τους  θείους και ανθρώπινους νόμους  παρομοίως γιατί  πίστευαν ότι το να σέβονται τους θεούς δεν είχε καμμιά διαφορά  από το να μη τους σέβονται αφού πέθαιναν αδιακρίτως οι ευσεβείς και οι ασεβείς.Και αυτοί που διέπρατταν εγκλήματα,δεν περίμεναν ότι θα ζήσουν ώσπου να γίνει η δίκη και να τιμωρηθούν.Πολύ μεγαλύτερη τιμωρία θεωρούσαν την επικρεμάμενη αρρώστεια και τους φαινότανε φυσικό να απολαύσουν κάπως τη ζωή, πριν πέσει πάνω τους..»

Η έμφαση στην παρουσίαση του συγκλονιστικού αυτού κειμένου αποσκοπεί  στην αποσαφήνιση  των στάσεων της θρησκευτικής   θεραπευτικής τέχνης του Ασκληπιού και της Ιπποκρατικής ιατρικής μπροστά σ αυτό απέραντο θανατικό.Το ένα τρίτο του πληθυσμού χάθηκε σε σύνολο 40 χιλ.Δεν υπάρχει καμμιά πηγή  που να αναφέρει άμεση επέμβαση της λατρείας του Ασκληπιού ούτε κινητοποίηση του Ιπποκράτη.Ερευνητές ιπποκρατιστές Λυπουρλής, Διακογιάννης, Κιαπόκας  και άλλοι συμπεραίνουν ότι ο Θ.γνώριζε το ιπποκρατικό έργο και  συγκεκριμένα το 1ο και 3ο βιβλίο των Επιδημιών .Το μόνο που διαπιστώνουμε είναι η ιατρική ορολογία που περιέχεται στη θουκυδίδεια  περιγραφή του λοιμού, ανευρίσκεται  στα έργα της Ιπποκρατικής  συλλογής,ακολουθώντας την επιστημονική μέθοδο καταγραφής των συμπτωμάτων του λοιμού.Γενικά, ο Θ. διαμόρφωσε τις ιδέες του για τη ιστορική απόδειξη κάτω από την επίδραση της Ιπποκρατικής ιατρικής σχολής.Χρησιμοποιεί τη ίδια λέξη των ιατρικών συγγραμμάτων, ΠΡΟΦΑΣΙΣ=αιτία,εξήγηση της αρρώστειας.Με τα ίδια του τα λόγια   η Ιστορία  σαν σύνολο αποβλέπει στο να εκπληρώσει την ίδια προγνωστική  λειτουργία δηλ. να καθιστά ικανούς τους ανθρώπους να αναγνωρίζουν επαναλαμβανόμενα φαινόμενα.

Το 250 πΧ στη βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας συγκεντρώθηκαν όλα τα έργα υπό το όνομα του Ιπποκράτη.Ορισμένα απ αυτά γράφτηκαν πολύ μεταγενέστερα του Ιπποκράτη, καθώς περιλαμβάνουν  στοιχεία στωικής και επικούρειας σκέψης.Το στοιχείο που ενοποιεί όλες αυτές τις εργασίες είναι μια κοινή πίστη  ότι, όπως και ο κόσμος έτσι και το ανθρώπινο σώμα μπορεί να γίνει κατανοητό μέσω ενός συνδυασμού  παρατήρησης και  λογικής, οι καρποί αυτής της συγκομιδής,οι γνώσεις δηλ.που με βασανιστικό τρόπο ελέγχονται  στην επαλήθευση τους   στην πράξη.

Μ αυτά τα όπλα της, η Επιστήμη με διάπλατο χαμόγελο ξεκινά το πρώτο της ταξίδι.Πρώτοι δάσκαλοι, οι Ίωνες, η σχολή της Κνίδου στην ανατολή και στη δύση η μεγάλη Ελλάδα και Σικελία . Σ όλη αυτή τη διαδρομή, η τόλμη της σκέψης είναι φανερή .Έχει κανείς την εντύπωση πως για πρώτη φορά το ανθρώπινο μυαλό ξεκόλλησε απ τον βυθό κι άρχισε να κολυμπά και μάλιστα με εκπληκτική αυτοπεποίθηση.

Ο Ιπποκράτης και οι διάδοχοι του περηφανεύονταν για τις  προσεκτικές εξετάσεις τους, την παρατήρηση, τη λεπτομερειακή καταγραφή των παθολογικών συμπτωμάτων, το πείραμα, την ανάπτυξη μιας κατανόησης του ασθενή σε συνάρτηση με το περιβάλλον του.

Η  προσέγγιση αυτή δεν ήταν νέα, οι Αιγύπτιοι των Φαραώ 3η χιλιετ. άξιοι θαυμασμού για την σχολαστική εξέταση των ασθενών και την καταγραφή εξονυχιστικών στοιχείων κάθε ασθένειας. Όμως η απουσία μιας φιλοσοφικής θεώρησης της φύσεως όπως την διαμόρφωσαν οι Ιωνες,δεν τους επέτρεψε να δημιουργήσουν ένα θεωρητικό σύστημα δυνάμενο να στηρίξει μια επιστημονική κίνηση.Και το σπουδαιότερο από την πλευρά της Ηθικής Πολιτικής,το δικαίωμα της ΥΓΕΙΑΣ ήταν απαίτηση και του λαού ακόμα και των δούλων στην ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ!

 Ο Ιπποκράτης και οι συνεχιστές του προχώρησαν ακόμα βαθύτερα, προσπαθώντας να κατανοήσουν τα γενεσιουργά αίτια της ασθένειας ώστε να μπορεί να εφαρμοστεί μια λογική θεραπευτική αγωγή.

Στο έργο <<Περι αρχαίης ιητρικής>> το πιο σημαντικό ίσως του ιπποκρατικού CORPUS σημειώνεται:

 « η ιατρική  δεν είναι σαν κάποιο κλάδο έρευνας στον οποίο τα πάντα στηρίζονται σε μια αναπόδεικτη υπόθεση…η ιατρική ανακάλυψε μια αξιωματική αρχή και μια μεθόδο μέσω των οποίων έγιναν πολλές μεγάλες ανακαλύψεις σε μακρά χρονική περίοδο και ό,τι απομένει, θα ανακαλυφθεί επίσης αν ο ερευνών είναι επιδέξιος,γνωρίζει ποιές ανακαλύψεις έχουν  γίνει  ήδη  και τις θεωρεί σημείο αφετηρίας για τη δική του έρευνα».Συνεχίζει στο ίδιο εργο: « η ιατρική τέχνη δεν θα είχε ανακαλυφθεί ούτε θα είχαν γίνει σχετικές έρευνες, δεν  θα υπήρχε πράγματι καμμιά ανάγκη να γίνουν, αν έκαμνε καλό στους αρρώστους να ζούν  και να τρέφονται με τον ίδιο τρόπο που τρών, πίνουν και οργανώνουν γενικότερα τη ζωή τους οι υγιείς…πηγαίνοντας  σε ακόμη παλιότερες εποχές κρίνω ότι ούτε και ο τρόπος ζωής  και διατροφής που εφαρμόζουν σήμερα οι υγιείς δεν θα είχε βρεθεί, αν ο άνθρωπος αρκούνταν να τρώει και να πίνει τα ίδια με το βόδι, με το άλογο…πραγματικά την εποχή εκείνη οι άνθρωποι υπέφεραν από πολλές και βαριές αρρώστειες αφού οι τροφές που έτρωγαν ήταν βαριές και μόνο για τα ζώα κατάλληλες, τις  έτρωγαν  ωμές,ασυγκέραστες και με παρούσες όλες τις ισχυρές ιδιότητες τους και εξαιτίας τους, θύματα δυνατών πόνων, ασθενειών και γρήγορου θανάτου κι όσο κι αν ήταν φυσικό, όλα αυτά οι άνθρωποι να τα πάθαιναν τότε σε μκρότερο βαθμό, μιά και τις είχαν συνηθίσει τις τροφές αυτές, πάντως και τότε υπέφεραν πολύ,το πιθανότερο οι περισσότεροι άνθρωποι με τη ασθενέστερη κράση θα πέθαιναν, ενώ οι ισχυρότεροι θα άντεχαν περισσότερο. Μετά απ αυτό έψαξαν να βρούν μια διατροφή που να ταίριαζε στη φύση τους.Έτσι πήραν το σιτάρι, το μούσκεψαν, το άλεσαν, το κοσκίνισαν,το ζύμωσαν, το έψησαν και έκαναν το ψωμί.Συνεχίζοντας με πολλούς άλλους τρόπους τους πειραματισμούς τους  στα τρόφιμα, χρησιμοποίησαν το βράσιμο, το ψήσιμο την ανάμειξη,συγκέρασαν τα δυνατά με άλλα ηπιότερα, προσαρμόζοντας τα με τη φύση του ανθρώπου,θα μπορέσει να αφομοιώσει,να τραφεί, και να κερδίσει υγεία.Σ αυτήν έρευνα και ανακάλυψη που προυπόθετε πολλές αναζητήσεις και πολλές δεξιότητες, ποιό όνομα θα μπορούσε να δοθεί σωστότερο αν όχι το όνομα ΙΑΤΡΙΚΗ αφού βρέθηκε για το καλό της σωτηρίας του; αποδεικτικό παράδειγμα ακόμα και σήμερα, αυτοί που ασχολούνται με τη γυμναστική και τις σωματικές ασκήσεις που συνεχίζουν να ανακαλύπτουν πάντοτε κάτι καινούριο, τι τρώγοντας και τι πίνοντας ο άνθρωπος μπορεί να το αφομοιώνει και έτσι να γίνεται δυνατότερος απ ό,τι ήταν πρίν.Αφού η ιατρική,ξεκινώντας από μια  μεγάλη άγνοια,μπόρεσε να φτάσει με τη βοήθεια της λογικής τοόσο πολύ κοντά στη βεβαιότητα, είναι πολύ σωστότερο να εκφράζουμε  το θαυμασμό μας για τις ανακαλύψεις της που δεν οφείλονται στην τύχη αλλά είναι αποτέλεσμα της σωστής και μεθοδικής έρευνας.Μόνο μέσα απ την ιατρική είναι δυνατό να αποκτήσει κανείς κάποιες σίγουρες γνώσεις για τη φύση του ανθρώπου, ποιές αιτίες προσδιορίζουν την ύπαρξη του και όλα τα άλλα  με κάθε λεπτομέρεια. Ωσπου να φτάσουμε να αποκτήσουμε αυτή τη γνώση,έχω την εντύπωση πως μας χρειάζονται ακόμα πολλά. Οσο πιο περίπλοκο το πρόβλημα τόσο απαιτεί προσεκτικότερη αναζήτηση.Ομως είναι δύσκολο να αποκτήσει κανείς ακριβείς γώσεις,ώστε να κάνει μικρά μόνο λάθη.Γι αυτόν, πάντως, το γιατρό,αυτόν που κάνει τα μικρά μόνο λάθη εγώ θα είχα να πω έναν πολύ μεγάλο έπαινο.Το απόλυτα σωστό είναι,άλλωστε από τα πράγματα που μόνο σπάνια μπορείς να τα δεις. Στην πραγματικότητα  με τους γιατρούς μου φαίνεται ότι συμβαίνει ό,τι και με τους άπειρους καπετάνιους:  και κείνων τα λάθη μένουν απαρατήρητα ,όσο κυβερνούν το καράβι  σε μια θάλασσα γαλήνια, όταν όμως τους βρει μεγάλη φουρτούνα και άνεμος ορμητικός τους βγάζει απ την πορεία, όλος ο κόσμος πια τότε το βλέπει καθαρά πως με την άγνοια και τα λάθη τους, οδηγούν το καράβι στην καταστροφή.»

Τα  σημεία αυτά του έργου παρουσιάζουν  μεγάλο ενδιαφέρον, προκαλούν έναν ασυγκράτητο  ενθουσιασμό για μας τους σύγχρονους. Εδώ συνδέεται η εφεύρεση της  ιατρικής  με τρία πολύ σημαντικά γεγονότα κατά την πορεία της εξέλιξης του ανθρωπίνου γένους: η ανακάλυψη της μαγειρικής και η ανακάλυψη του διαιτολογίου των υγιών και ασθενών,η μετάβαση  απ τη άγρια και δυστυχισμένη ζωή στην πολιτισμένη και το πιο συγκλονιστικό: η συνειδητοποίηση της άγνοιας και των δυσμενών συνεπειών της.

Στο <<περί τέχνης>> ο συγγραφέας έχει ως σκοπό την υπεράσπιση της ιατρικής έναντι  των επικριτών επειδή δεν θεραπεύονται οι ανίατες, υποστηρίζει τα εξής : 

«στα πράγματα που μας έχει δοθεί η δυνατότητα να τα κυβερνούμει είτε με τα  όργανα της φύσεως,είτε με τα όργανα των τεχνών,σ αυτά μπορούμε να κάνουμε το μάστορα, σε άλλα όμως, πέρα απ αυτά, αυτό είναι αδύνατο.Οταν  λοιπόν ο άνθρωπος πάσχει από μιαν αρρώστεια που η δύναμη της  είναι ανώτερη απ την  δύναμη των οργάνων που διαθέτει η ιατρική τέχνη,δεν υπάρχει αμφιβολία  ότι πρέπει ούτε κάν να περιμένουμε πως η αρρώστεια αυτή θα υπερνικηθεί απ τη ιατρική τέχνη,παραδείγματος χάριν από τα καυστικά μέσα η ιατρική, η φωτιά είναι που έχει τη μεγαλύτερη καυστική δυνατότητα,ενώ πολλά άλλα  έχουν τη δύναμη αυτή σε μικρότερο βαθμό.Δεν είναι φανερό πως οι αρρώστειες στις οποίες η φωτιά χρησιμοποιήθηκε δίχως κανένα αποτέλεσμα, χρειάζονταν μια άλλη  τέχνη; Το ίδιο έχω να πω και για τα άλλα βοηθητικά μέσα  της ιατρικής.Ενας  σκεπτόμενος με λογική ακρίβεια θα αναρωτηθεί σε ποιές περιπτώσεις η εργασία των τεχνιτών έφτασε στον τελικό της στόχο και είναι πλήρης και σε ποιές έμεινε μακριά απ αυτόν και είναι λειψή και επιπλέον, ποιές από τις ελλείψεις  πρέπει να βαρύνουν  τους τεχνίτες και ποιές σ αυτούς στους οποίους οι τεχνίτες εφάρμοσαν την τέχνη τους.Στις περίιπλοκες αυτές συνθήκες προστίθενται και οι ασθένειες των εσωτερικών οργάνων που δεν είναι δυνατό να διαγνωστούν  δια γυμνού οφθαλμού και εξαιτίας ανωτέρας βίας.Τότε έρχεται η λογική και η σκέψη με διαγνωστικές μεθόδους :η καθαρότητα και η τραχύτητα της φωνής,η βραδύτητα και ταχύτητα της ή, οι διάφορες μορφές  κενώσεων, η  φύση των εξερχομένων αερίων και οσμών».

 Ενα άλλο φημισμένο έργο <<οι αφορισμοί>>: «οκόσα φάρμακα ούκ ιήται,σίδηρος ιήται,όσα σίδηρος ούκ ιήται, πύρ  ιήται, όσα δε πύρ ούκ ιήται, ταύτα χρή νομίζειν ανίατα.»δηλ.Αρρώστιες που δεν θεραπεύουν τα φάρμακα, τις θεραπεύει το μαχαίρι,αυτές που δεν θεραπεύει το μαχαίρι, τις θεραπεύει η φωτιά,όσες δεν τις θεραπεύει η φωτιά,πρέπει να τις θεωρούμε ανίατες».

Το συγκλονιστικό αυτό ξέσπασμα  της ειλικρινούς ομολογίας ότι  η ιατρική τέχνη με τα ψηλά πετάγματα,τα  φτερά της   αρχίζουν να χαμηλώνουν,την οπλίζουν με μια ακλόνητη αισιοδοξία για καινούρια επιτεύγματα. Η αιτιο λογική μελέτη σε σύνδεση με τη παρακολούθηση της πορείας της ασθένειας, οδήγησε  αναγκαστικά στο κρίσιμο ερώτημα αν ο ασθενής θεραπευθεί η θα αποβιώσει και συνακόλουθα στην διατύπωση της πρόγνωσης με βάση την παρούσα κατάσταση.

Στο έργο <<περι τόπων κατ άνθρωπον>>  επισημαίνει: 

«κανένα επινόημα της ιατρικής δεν μπορεί να καθιερωθεί με τρόπο απόλυτο,μπορεί να κάνει κάτι τώρα και ύστερα από λίγο να κάνει κάτι διαφορετικό και οι πράξεις της να είναι αντίθετες με τον εαυτό της και αντίθετες και μεταξύ τους.» 

Δηλαδή, πέρα απ αυτές τις ευφυείς γενικές διαπιστώσεις, υπάρχουν οι επιμέρους περίπλοκες πλευρές κάθε ανθρώπου,όπως η σωματική  και η ψυχική ιδιαιτερότητα  ως προς το φύλο, την ηλικία,την κληρονομικότητα, την σχέση του με το περιβάλλον που χρήζουν διεισδυτικής διερεύνησης.

Πάρα ταύτα όμως στο<< Περί σαρκών>> διαβάζουμε:

<<ο γιατρός  βλέπει τα δεινά,αγγίζει τα δυσάρεστα και λυπάται ο ίδιος από τις συμφορές των άλλων και αντίθετα οι ασθενείς απαλλάσσονται με την ιατρική απ τα μεγαλύτερα δεινά, τις νόσους,τους πόνους, τη λύπη, το θάνατο.Γιατί υπάρχει η ιατρική που παρέχει τη βοήθεια της ενάντια σ όλα αυτά τα κακά.>>

Η ιπποκρατική ιατρική παράλληλα με τη επίπονη έρευνα της να εντοπίσει τα αίτια των ασθενειών και να τα καταπολεμήσει, οδηγήθηκε κατανάγκην στην απόρριψη των εσφαλμένων απόψεων  για  τις αιτίες και των μέσων θεραπείας τους.Τέτοιες απόψεις κυριαρχούσαν στη θρησκεία,  η οποία υπερβαίνοντας τα όρια της,σφετερίστηκε με αμετροέπεια και κομπασμό τη θέση της επιστήμης.

Ο συγγραφεας στο <<περί  ιερής νούσου>> με μια αδυσώπητη   λογική και  οργισμένη πολεμική που καταλήγει σε δηκτικό εμπαιγμό, σαρκασμό,καταφέρεται κατά της θρησκευτικής ιατρικής.  Αρχίζει με τα εξής: 

« με την αρρώστεια που τη λένε ιερή, ιδού πώς έχει το πράγμα,δεν πιστεύω καθόλου ότι η ασθένεια είναι πιο θεική απ τις άλλες ασθένειες.Πιστεύω πως υπάρχει και γι αυτήν μια φυσική αιτία,οι άνθρωποι όμως είτε από άγνοια, είτε και γιατί τους έκανε εντύπωση ο παράξενος  χαρακτήρας  της ,τη θεώρησαν αρρώστεια  θεόσταλτη.Οι πρώτοι που βάφτισαν ιερή(ιερώσαντες το νόσημα) αυτήν την ασθένεια, ήταν άνθρωποι  του τύπου των σημερινών μάγων και εξαγνιστών: ζητιάνοι, αγύρτες,αλαζόνες  που ξεγελούν  τον κόσμο παριστάνοντας τον  εξαιρετικά  θεοσεβούμενο  που επιπλέον,κατέχει και μια σοφία σπάνια σε άλλους.Αυτοί ακριβώς οι άνθρωποι μέσα στην αμηχανία  τους που δεν ήξεραν τι να δώσουν στον άρρωστο για να τον να κάνουν καλά,βρήκαν να ρίχνουν σαν ρούχο πάνω τους και να βάζουν μπροστά τους σαν ασπίδα τη δύναμη του θεού ,ώστε να αποκαλυφθεί η τέλεια άγνοια τους.Υστερα  βρήκαν  όμορφες λέξεις και έναν τρόπο γιατριάς που τους εξασφαλίζει τους ίδιους:κάνουν εξαγνισμούς,λένε ξόρκια=επωδές αν ο άρρωστος γίνει καλά,θα θεωρηθεί ότι ήταν από δική τους εξυπνάδα, αν πάλι πεθάνει,να μπορούν εκ του ασφαλούς να υπερασπισθούν τον εαυτό τους,να μπορούν να βγούν  να  πούν, οι υπεύθυνοι δεν είναι οι ίδιοι αλλά οι θεοί.Ολα αυτά  είναι η πιο μεγάλη ασέβεια και αθεία.

Και συνεχίζει: «τους καθαρίζουν με αίμα και με άλλα μέσα παρόμοια, αυτούς που τους κτύπησε η αρρώστεια,σαν  να έχουν κανένα μόλυσμα πάνω τους, η πως τους έκαναν μάγια,ή κατέχονται από κακά πνεύματα ή ότι έκαναν ανοσιούργημα,ενώ  θάπρεπε να οδηγούν τους αρρώστους  στα ιερά και να παρακαλούν τους θεούς».

Και  καταλήγει << η διάγνωση της ιεράς νόσου-επιληψίας είναι εγκεφαλοπάθεια>>.

Τα συμπτώματα περιγράφονται με ακρίβεια αλλά η εξήγηση που προτείνεται είναι αστήρικτη επιστημονικά.Σ άλλο σημείο προς το τέλος της αξιόλογης αυτής πραγματείας, βάζει ένα ακλόνητο θεμέλιο λίθο παγκοσμίως, για την αξία  του τελειότερου οργάνου, του εγκεφάλου ως νευροεπιστήμονας και ψυχαναλυτής: 

« οπωσδήποτε, οι άνθρωποι πρέπει να γνωρίζουν ότι η μοναδική πηγή από όπου προέρχονται οι ηδονές  και οι χαρές μας, τα γέλια και τα αστεία, είναι ο εγκέφαλος, το ίδιο   οι λύπες, οι στενοχώριες, βαρυθυμίες και τα κλάματα.Χάρη σ αυτόν κυρίως σκεφτόμαστε, βλέπουμε, ακούμε και ξεχωρίζουμε το καλό απ το κακό,το ευχάριστο απ το δυσάρεστο, άλλοτε έχοντας  για  κριτήριο τη συνήθεια, άλλοτε  αξιολογώντας τα πράγματα κατά το συμφέρον μας και άλλοτε ορίζοντας τι είναι ευχάριστο και δυσάρεστο ανάλογα  με τη διάθεση της στιγμής,όποτε  δεν μας αρέσει πάντα το ίδιο πράγμα. Ο εγκέφαλος όμως είναι και αιτία που τρελαινόμαστε και παραφρονούμε.Από  δική του επίδραση είναι και οι φόβοι και αγωνίες που μας κυριεύουν νύκτα και μέρα, οι αυπνίες, τα σφάλματα μας στην πιο ακατάλληλη στιγμή,οι έγνοιες που δεν έχουν λόγο, η ανικανότητα, τέλος, να γνωρίζουμε  την  πραγματικότητα όπου ζούμε  και η αδιαφορία μας  για τις καθιερωμένες συνήθειες των ανθρώπων!»

Όλη αυτή η παθιασμένη ορμή για γνώση με λογικά επιχειρήματα εκτοξεύεται σε μια περίοδο που η Αθηναική  αυτοκρατορία  κλονίζεται στον γεωπολιτικό τομέα, καθώς αρχίζει η αντίστροφη μέτρηση της  πτώσης της, εξαντλημένη απ τον εμφύλιο σπαραγμό.

Παράλληλα με  τον Πελοποννησιακό πόλεμο,ένας άλλος εμφύλιος μαίνεται ανάμεσα στους Σοφιστές και τους εκπροσώπους της λαϊκής θρησκείας. Είναι γνωστές οι διώξεις των κορυφαίων σοφιστών:  Πρωταγόρα,Αναξαγόρα,  η δίκη του ΣΩΚΡΑΤΗ εξαιτίας πολιτικών  σκοπιμοτήτων.Σ  ένα κλίμα διανοητικού ενθουσιασμού, το Σοφιστικό κίνημα και με πρωτεργάτρια την Ιπποκρατική ιατρική, εφορμούν στην αυτοανακάλυψη του εαυτού,σωματικά,ψυχοπνευματικά,θέτοντας τον στο κέντρο της έρευνας του. Ο Δημόκριτος, σύγχρονος του  Ιπποκράτη στο απόσπασμα 234 ,αναφέρει :<<οι άνθρωποι  στις προσευχές τους ζητούν από τους θεούς υγεία,δεν έχουν συνειδητοποιήσει όμως ότι έχουν μέσα τους την δύναμη να την πετύχουν.Όταν εξ αιτίας των εμπαθών επιθυμιών τους,μη τηρώντας το μέτρο,προκαλούν το αντίθετο της,γίνονται οι ίδιοι προδότες της υγείας τους>>.

Ο Ζουανά, Γάλλος ερευνητής του Ιπποκράτη και των διαδόχων του, πραγματεύεται σε είκοσι σελίδες, στο ογκώδες έργο του των 632 σελίδων το επίμαχο θέμα, υποστηρίζοντας ότι  ο ορθολογισμός τους  δεν αντιτίθεται στην έννοια του Θείου και η θέση καθενός από τους ιπποκρατιστές δεν είναι ταυτόσημη.Έτσι γίνεται κατανοητό καλύτερα, συνεχίζει ο Ζουανά, το παράδοξο, μιας πολεμικής η οποία από τη μια πλευρά, εξισώνει τους αντιπάλους  της  με χονδροειδείς  αγύρτες και απ την άλλη, τους αναγνωρίζει και δεν διστάζει  να εκθειάζει τα ευεργετικά  αποτελέσματα των διαιτητικών τους απαγορεύσεων  που απευθύνονται στην διατροφή των ασθενών.

Κατ αρχήν, συμφωνώ με τον Ζουανά σε μια εποχή όπου το ιατρικό επάγγελμα δεν το διασφάλιζαν τίτλοι σπουδών και η κοινότητα των πολιτών,ανησυχώντας να διαφυλάξει τον σεβασμό της παραδοσιακής θρησκείας αλλά και συνηθισμένη να γίνεται λόγος ακόμα στο θέατρο για θεούς, τιμωρούς-αποστολείς ασθενειών θεραπευτές,ήταν παρακινδυνευμένο να αμφισβητηθεί η μαγικοθρησκευτική ιατρική δεκάδων αιώνων. 

Η  διακριτικότητα και λεπτότητα των ιπποκρατιστών με τον διπλωματικό μανδύα ήταν αναπόφευκτη αν και η Εκκλησία του δήμου διόριζε δημόσιους γιατρούς,νομιμοποιώντας την παράλληλη συμπόρευση της θαυματουργικής ιατρικής με την νεαρή επιστημονική,ιπποκρατική ιατρική στον πρώτο της θεμέλιο λίθο.

Η  μελέτη μου πάνω σε είκοσι ιπποκρατικά έργα με οδήγησαν σε μια προέκταση-συμπλήρωση των θέσεων του Ζουανά και άλλων ερευνητών στην τεράστια βιβλιογραφία, σχετικά με την στάση του Ιπποκράτη  στο Θείο και τον ορθολογισμό. Παρά την  κολοβή άμεση  ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ του 5ου αι.με το δουλοκτητικό σύστημα , με   τις γυναίκες στο γυναικωνίτη,  με τη ταξική σύγκρουση ολιγαρχικών και δημοκρατικών, η συμβολή του Σοφιστικού κινήματος, των ιπποκρατιστών  και του Θεάτρου,πρόσφεραν  την  δυνατότητα  σ όλους τους ελεύθερους άνδρες  και ειδικά στους νέους να κατανοήσουν  την αξία  της δημοκρατίας ως απελευθερωτική δύναμη που τους διδάσκει πώς να εμπιστεύονται την προσωπική τους ευφυία στην αποδοχή ή μη της θρησκευτικής  ιατρικής δηλ.των  θαυμάτων  του Ασκληπιού. 

 Για να τεκμηριώσω το τελικό συμπέρασμα μου,αποκλίνοντας από τον Ζουανά,καταφεύγω στο πρωτότυπο κείμενο των ιπποκρατικών έργων, μεταφράζω τις αρχαίες λέξεις με τις κακοτοπιές της πολυσημίας τους,μεταφορικά και κυριολεκτικά και   ερμηνεύω το πραγματικό κατά το δυνατόν νόημα τους με την στήριξη πανεπιστημιακών δασκάλων μου,ανάμεσα τους ο Λυπουρλής Δ. που ασχολήθηκε σ όλη την πορεία του με τα ιπποκρατικά κείμενα.

Οι λέξεις κλειδιά στο πρωτότυπο είναι: μάγος, θείον,   νούς, δεισιδαιμονία, σοφία,  μαντική, φύσις, απιστία,  τύχη, νόμος, θεός, ψυχή.

 Με το πέρασμα των αιώνων,οι λέξεις απ την γέννηση τους, την προέλευση και την ετυμολογία τους, μέχρι τις μέρες μας υπέστησαν ριζικές αλλαγές, φωνητικές, σημασιολογικές.

Μάγος,απ το μάσσω:ψηλαφώ,κατεργάζομαι κάτι με τα χέρια,ζυμώνω,σφουγγαρίζω.

 θείον: προέρχεται απ το θύω ή απ το θείον=θειάφι,καπνός,καθάρισμα,εξαγνισμός. Θειόω=καπνίζω, μεταφ. εξαγνίζω,αγιάζω,αφιερώνω κάτι στο θεό και εκτός απ τη γνωστή σημασία της λέξης, στα αρχαία το θείον=ανεξήγητο,άγνωστο,υπεράνθρωπο,η ενέργεια-πορεία της θείας πρόνοιας. 

στο << Προγνωστικόν>> αναφέρει:

<<θα  πρέπει   επομένως  ν αναγνωρίσουμε  κατά πόσον η φύση των παθήσεων αυτών υπερβαίνει την δύναμη του σώματος και την ίδια στιγμή,εάν υπάρχει κάτι το θείο σ αυτήν την ασθένεια και από κεί ο γιατρός να μάθει σε βάθος την  διαδικασία  της πρόγνωσης>>

η  λέξη  νούς, νόηση  απ  το γιγνώσκω, εκτός  απ   τις   γνωστές σημασίες, σχεδιασμός  απόφαση ,διάθεση.

Στο <<περι φυσών>>:

<< η νόηση συνδέεται με την κατάσταση του αίματος, όταν  το αίμα  διατηρεί την σύσταση του, η νόηση  παραμένει ακέραιη>> Στο <<περι νούσων Α>> :<<οι άρρωστοι αυτοί έχουν χαμένα τα λογικά τους γιατί το αίμα τους είναι χαλασμένο και δεν κινείται με τον συνήθη τρόπο>>.

  Η λέξη δεισιδαιμονία  απ το δείδω =φοβούμαι, ο φόβος των θεών, το θρησκευτικό αίσθημα,ευσέβεια,φανατισμός. 

Η λεξη σοφία,ίσως απ το σαφής,σημαίνει:ευφυία, δεξιότης,εμπειρία σε κάποια τέχνη,ορθή σκέψη,φρόνηση,η σοφία θεού.                                                            

Στο  <<περι Ευσχημοσύνης>>

« ο γιατρός που είναι φιλόσοφος είναι ισόθεος.Τη σοφία και την ιατρική δεν την χωρίζει καμμιά μεγάλη απόσταση,στην πραγματικότητα όλες οι ιδιότητες που σχετίζονται με την σοφία υπάρχουν και στην ιατρική,ανάμεσα τους η μετριοφροσύνη, η κρίση, η ηρεμία, η  ετοιμότητα  στις απαντήσεις, εμβρίθεια -διεισδυτικότητα, γνώση των χρήσιμων και απαραίτητων στη ζωή, απαλλαγή από την δεισιδαιμονία.»

Οι λέξεις  μαντική, μάντις από το μαίνομαι  που προέρχεται απο το μάω=κάνω  κατι  ασυγκράτητα. 

Στο <<περι  διαίτης οξέων>>:  <<Εάν σε περιπτώσεις  οξέων νοσημάτων  οι γιατροί διαφέρουν ο ένας από τον άλλον σε τέτοιο βαθμό ώστε η συνταγή  η οποία κρίθηκε άριστη από τον ένα, να θεωρείται απαράδεκτη από έναν άλλο,υπάρχει ο φόβος ώστε να μην θεωρείται απ τους ειδικούς η ιατρική ως κάτι  διαφορετικό  απ  την Μαντική,  από τη στιγμή που οι μάντεις εκτιμούν ότι το ίδιο ακριβώς  πουλί, εάν  εμφανιστεί από αριστερά είναι καλό σημάδι ,εάν όμως από δεξιά είναι κακό, ενώ ορισμένοι απ αυτούς  πιστεύουν  το αντίθετο.>>

Στο  <<περι παρθενίων>>:

<<Για μένα  η  ιατρική εχει την αρχή της στην επιστήμη της σύστασης των αιώνιων πραγμάτων.Είναι πράγματι,αδύνατο να γνωρίσουμε τη φύση των ασθενειών,που είναι και το αντικείμενο που διερευνά η ιατρική τέχνη,  αν δεν γνωρίσουμε την φύση στην αδιάσπαστη  πρωταρχική μορφή της, από  την οποία και ξεκίνησε η παραπέρα εξέλιξη.>>  Προς το τέλος του έργου  διαβάζουμε:   <<τα κορίτσια (έφηβες) που είναι σε ώρα γάμου ,με  την εμφάνιση των εμμήνων, παρουσιάζουν συμπτώματα    μανίας,  επιθυμίας να  σκοτώσουν.Το σκοτάδι  προκαλεί  φόβο  και τρόμο, επιθυμία να κρεμασθούν,γενικά η ψυχή τους ταραγμένη και γεμάτη αδημονία,σέρνονται τα ίδια στο κακό.Εκτός απ αυτά λένε και φοβερά πράγματα.Τα οράματα τους τα παρακινούν να πηδήξουν να πέσουν σε πηγάδια,δήθεν πως όλα αυτά είναι ό τι καλύτερο και, πάντως, από κάθε άποψη ωφέλιμα.Όταν πάλι δεν βλέπουν οράματα, αισθάνονται μια ιδιαίτερη ευχαρίστηση,που τα κάνουν να θέλουν το  θάνατο σαν κάτι καλό.Όταν ξαναβρούν τα λογικά τους,τα κορίτσια αφιερώνουν στην Άρτεμη τα πιο πολυτελή φορέματα τους, ακολουθώντας τις εντολές των μάντεων που τα εξαπατούν. Γιαυτό συμβουλεύω τα κορίτσια,όταν  έχουν τέτοιο πρόβλημα, να παντρεύονται το γρηγορότερο, γιατί, αν μείνουν έγκυα,   γίνονται καλά. Απο τις παντρεμένες γυναίκες αυτές που προσβάλλονται από την αρρώστεια αυτή είναι κυρίως οι στείρες.>>  

 Η λέξις φύσις  απ το φύω=γέννηση,αρχική κίνηση,φυσικός νόμος.

Στο <<περι φυσών>>:   <<στην πραγματικότητα, εάν γνωρίζαμε την αιτία των ασθενειών,  θα ήμασταν σε θέση να χορηγούμε στο σώμα  αυτό  που του είναι χρήσιμο,ξεκινώντας απ τα αντίθετα προκειμένου να αντιταχθούμε  στην ασθένεια.Αυτή η ιατρική είναι  στην πραγματικότητα η περισσότερο σύμφωνη με το φυσικό νόμο, για παράδειγμα, η πείνα είναι αρρώστεια,αφού αρρώστεια λεγεται ό τι βασανίζει τον άνθρωπο.Ποιό είναι το φάρμακο της πείνας;ό, τι τη σταματά:η τροφή.Η πόση, σταματά τη δίψα, την κούραση  η ανάπαυση, με λίγα  λόγια  τα αντίθετα είναι το φάρμακο  των αντιθέτων  γιατί η ιατρική δεν είναι παρά  μια προσθαφαίρεση: αφαιρούμε  κάτι  που περισσεύει και προσθέτουμε κάτι που λείπει.Όποιος όμως απομακρύνεται απ αυτήν την αντίληψη, έχει  απομακρυνθεί  πολύ απ τη ιατρική επιστήμη>> 

Στο <<Επιδημίες>> : <<νόσων φύσεις ιατροί>>

 Η λέξη απιστία η πιο κακοποιημένη,παρερμηνευμένη και ιστορικά καθημαγμένη,εδώ σημαίνει έλλειψη εμπιστοσύνης.

Στο έργο <<Παραγγελίαι>>:  <<Ο γιατρός που αναλαμβάνει  τη θεραπεία του αρρώστου,εάν  του καταδείξει τα επιτεύγματα της επιστήμης και τον θεραπεύσει χωρίς να του βλάψει την φύση του, θα απομακρύνει την θλίψη του και την συνεχή απιστία του=έλλειψη εμπιστοσύνης.>>στη συνέχεια:<<αν ένας γιατρός αντιμετωπίσει δυσκολίες εν σχέσει με κάποιο άρρωστο και βρεθεί σε αμηχανία λόγω της απειρίας του,δεν είναι καθόλου κακό να ζητήσει νά ρθουν και άλλοι γιατροί,προκειμένου, συζητώντας μαζί τους, να μάθει όλα  τα σχετικά με την περίπτωση και να τους έχει συνεργάτες του στην παροχή  ουσιαστικής βοήθειας. Όταν με την επιμονή μιας αρρώστειας το κακό μεγαλώνει,η αμηχανία που προκαλείται κάνει τελικά να χαθεί ο έλεγχος πολλών πραγμάτων.Σε μια τέτοια περίπτωση χρειάζεται να μη χάνει κανείς το κουράγιο του,εγώ πάντως,δεν πρόκειται ποτέ να δεχτώ ότι η ιατρική έχει κατακριθεί γι αυτό.Οι γιατροί που συναντιούνται στο συμβούλιο ποτέ να μην τσακώνονται μεταξύ τους ούτε και να περιγελούν ο ένας τον άλλον.Γιατι ποτέ-μπορώ να το βεβαιώσω με όρκο-το μυαλό ενός γιατρού δεν θα φθονούσε το μυαλό ενός άλλου γιατρού γιατί αυτό θα έδειχνε αδυναμία.Αυτό θα το έκαναν εύκολα μάλλον όσοι έχουν σχέση με επαγγέλματα της αγοράς. Δεν  είναι λανθασμένη η ιδέα  του συμβουλίου: πάση γαρ ευπορίη, απορίη ένεστι=και στην πιο μεγάλη αφθονία υπάρχει πάντοτε κάποια έλλειψη.>> 

Η λέξη τύχη απ το τίκτω=το τυχαίο,το απροσδόκητα  ευχάριστο η δυσάρεστο,ως θεότητα, με την έννοια του καλού που το αξιώνει ο αιτών και την ανταπόκριση της ως Σώτειρα.

 στο <<περι τεχνης>>οι επικριτές της: <<οφείλουν την σωτηρία τους στη τύχη και όχι στην ιατρική>>Στη συνέχεια υποστηρίζει:<<όταν αυτό που είναι σωστό και αυτό που δεν είναι, έχουν τα όρια τους,πώς θα ήταν δυνατόν να μην υπάρχει επιστήμη;Και τούτο γιατί αυτό που δηλώνω, για μένα τον ίδιο, ότι δεν είναι επιστήμη,συμβαίνει, όταν δεν παρεμβαίνουν σε κανένα σημείο οι έννοιες του σωστού και του λάθους.>> 

Στο σύγγραμμα <<περι τόπων των κατ άνθρωπον>>:<< αυτός που γνωρίζει την ιατρική με τον τρόπο αυτό,δεν αναμένει τίποτε απ την τύχη.Ολόκληρη η ιατρική είναι αυστηρά διατυπωμένη ως επιστήμη και τα άριστα συμπεράσματα  της δεν φαίνεται να έχουν  καμμιά ανάγκη της τύχης.Γιατί η τύχη είναι αυτοδύναμη και δεν αφήνεται να καθοδηγηθεί  από κανένα,ακόμα και η προσευχή δεν μπορεί να την επαναφέρει.Ενώ απ την άλλη πλευρά η επιστήμη αφήνεται να καθοδηγηθεί και δίνει την επιτυχία,κάθε φορά που αυτός οποίος την γνωρίζει,επιθυμεί να τη χρησιμοποιήσει γιατί η ιατρική  είναι ένα σύνολο αιτίων και προβλέψεων.>>

Η λέξη νόμος,νέμω=ό,τι δίνεται αναλογικά, απόφαση,διαταγή, συνήθεια, φυσικός νόμος.

Στο έργο<<περί φύσιος παιδίου>>:<<Νόμος πάντα κρατύνει=ο φυσικός νόμος κυβερνά τα πάντα>>

 Θεός απ το θέντες ή απ το θέω= τρέχω 

Στο<< περι ενυπνίων διαίτης>> << στα θεόσταλτα όνειρα…οι εξηγητές για τις σωματικές παθήσεις ενώ συμβουλεύουν να προφυλακτεί κανείς για να μην πάθει κάποιο κακό,δεν εξηγούν πώς πρέπει να προφυλακτεί αλλά προτρέπουν να προσεύχονται στους θεούς. Η προσευχή   πράγματι  επιβάλλεται  και  είναι πολύ  ωφέλιμη.Πρέπει όμως ο καθένας, επικαλούμενος τους θεούς να βοηθά κι ο ίδιος τον εαυτό του>>.

Η λέξη ψυχή απ το ψύχω=πνέω,φυσώ,δροσίζω,βασανίζω.Εδώ σημαίνει την συναισθηματική νοημοσύνη με την έννοια της αλληλοεπίδρασης  των γνώσεων και συγκινήσεων.

Στο <<περι χυμών>>

<<Τη γενική ψυχική κατάσταση επηρεάζουν:  η κατάχρηση στο πιοτό, στο φαί,στον ύπνο, στην αγρυπνία , η επιμονή στους κόπους, είτε από κάποιο πάθος(δι έρωτας τινάς)πχ. για τα ζάρια είτε από επαγγελματικούς λόγους ή ανάγκης,η τάξη ή η αταξία στους κόπους,οι αλλαγές από μια κατάσταση σε μιάν άλλη.Με τον χαρακτήρα σχετίζονται η πνευματική φιλοπονία δηλ.η έρευνα,άσκηση,παρατήρηση,λόγος και επίσης οι στενοχώρειες, οι εκρήξεις, οι έντονες επιθυμίες, από καθετί που συμπτωματικά θλίβει την ψυχή από πράγματα που το άτομο βλέπει ή ακούει,επίσης το πώς συμπεριφέρεται το σώμα:αν τριφτεί η μύλη, μουδιάζουν τα δόντια, αν κανείς βαδίζει στην άκρη ενός γκρεμού, τα πόδια του τρέμουν,όταν σηκώνει με τα χέρια του πράγματα που δεν θάπρεπε τα χέρια του τρέμουν, αν ξαφνικά δει φίδι, χλωμιάζει.Φόβος, ντροπή, στενοχώρια, ευχαρίστηση, οργή και άλλα παρόμοια:στο καθένα απ αυτά αποκρίνεται με την ενέργεια του το σχετικό όργανο του σώματος, κάτω απ αυτές τις συνθήκες εμφανίζονται οι ιδρώτες, οι παλμοί της καρδιάς και τα άλλα παρόμοια φαινόμενα.>

Όλη αυτή η ασυγκράτητη επίθεση της ορθολογικής σκέψης,ως εκρηκτική ύλη,  μιας  Γενικής Εισαγωγής  στην θεμελίωση  1ον της επιστήμης του ΑΝΘΡΩΠΟΥ 2ον της Φυσικής επιστήμης,  3ον της Ιατρικής, είναι ο αδιάψευστος μάρτυρας της συμβατικής και συγκαταβατικής ευσέβειας του προς το ΘΕΙΟ.

 Ο Ιπποκράτης, τέκνον αριστοκρατικής οικογένειας των Ασκληπιαδών, δεν ήρθε ποτέ σε ρήξη με τους πρώτους του δασκάλους της θαυματουργικής ιατρικής αλλά κρατούσε μια στάση τυπική απέναντι στις ακλόνητα επικρατούσες θρησκευτικές αντιλήψεις και στερεότυπα,μια επιεική διάθεση, που δείχνει ανοχή και κατανόηση. Άραγε θα διάβασε ο Ιπποκράτης την παρακάτω επιγραφή, το λεγόμενο ίαμα-θεραπεία  του Ασκληπιείου της Επιδαύρου; 

<<Η Αμβροσία η Αθηναία, ήταν τυφλή από το ένα μάτι. Ήρθε λοιπόν να προσευχηθεί για την περίπτωση της μπροστά στον θεό.Κάνοντας το γύρο του ιερού,δυσπιστούσε έναντι ορισμένων θεραπειών τις οποίες έκρινε απίστευτες και αδύνατες όπως για παράδειγμα,το να βλέπει κουτσούς και τυφλούς να θεραπεύονται πλήρως μόνο και μόνο με το γεγονός ότι είχαν δεί στον ύπνο τους το θεό. Καθώς κοιμόταν είχε ένα όραμα. Απ ό,τι της φαινόταν, ο θεός όρθιος από πάνω της έλεγε ότι θα τη θεραπεύσει αλλά και ότι θάπρεπε,γι αυτό το σκοπό,να καταθέσει έναντι αμοιβής στο ιερό, μια ασημένια ΓΟΥΡΟΥΝΙΤΣΑ εις ανάμνησιν της ανοησίας της.Μετά απ αυτά τα λόγια,έταμε το άρρωστο  μάτι κι έρριξε  μέσα του ένα γιατρικό.Με τον ερχομό της ημέρας, ήταν θεραπευμένη.>> Ηerzog, αρ.4. 

Και δεύτερο ίαμα:<<Ένας κάτοικος του Άργους,επιληπτικός ,έχοντας κοιμηθεί στο ιερό,είχε ένα όραμα.Του φάνηκε ότι ο θεός ευρισκόμενος ακριβώς από πάνω του,πίεζε με το ραβδί του, το στόμα του,τα ρουθούνια και τα αυτιά του και έτσι θεραπεύτηκε.>>Ηerzog,αρ.62. 

Η πιθανή απάντηση του Ιπποκράτη:ένα χαμόγελο συγκατάβασης….με τον αναμενόμενο εσωτερικό μονόλογο: <<ού γάρ οίδασι τι ποιούσιν>>, διαβάστε τις τελευταίες γραμμές της πραγματείας μου περί ιερής νούσου:

<<σε κάθε αρρώστεια, έχουμε την υποχρέωση,όχι να δυναμώσουμε την πάθηση αλλά  να την ταλαιπωρούμε,προσφέροντας ό,τι της είναι το πιο αντίθετο,ποτέ εκείνο στο οποίο εχει εθιστεί.Γιατί με τον εθισμό η αρρώστεια προοδεύει και ακμάζει.Εννοείται ότι δεν καταφεύγουμε σε καθαρμούς και μαγείες,μαγγανείες, φτάνει να μπορούμε κάθε φορά να διακρίνουμε την κατάλληλη, για κάθε χρήσιμη ενέργεια,στιγμή>> 

 Η διάγνωση της επιληψίας ως εγκεφαλοπάθεια είναι επιστημονικά αποδεκτή, η θεραπεία της απορριπτέα,γιατί σε άλλη πραγματεία του οι <<οι Αφορισμοί>> με μια αυτοπεποίθηση ρεαλιστικής αισιοδοξίας μας νουθετεί:

<<ο βίος βραχύς,η δε η τέχνη μακρή,ο δε καιρός οξύς, η δε πείρα σφαλερή, η δε κρίσις χαλεπή.>>τουτέστιν:<<η ζωή σύντομη,η ιατρική επιστήμη δεν έχει τέλος.Η κατάλληλη στιγμή περνάει και φεύγει γρήγορα.Η πείρα απατηλή( με σφάλματα).Η ορθή κρίση(απόφαση) είναι δύσκολη>>.

 Ο Ιπποκράτης είχε πλήρη επίγνωση της κατάστασης που επικρατούσε μέσα στα Ασκληπιεία, πέρα απ την μαγικοθρησκευτική θεραπεία με την παρουσία του θεού στον ύπνο των ασθενών στο άδυτο,υπήρχαν μέσα στον ερύτερο χώρο του ιερού,διάφορες παραστάσεις:θεατρικές,καλλιτεχνικές και αθλητικές για να τονώσουν και εμψυχώσουν τους προσκυνητές-ασθενείς πριν εισέλθουν στο άδυτο.Θα αναγνώριζε αφενός την συμβολή    του ψυχολογικού αυτού κέντρου στην παροχή ελπίδας και παραμυθίας και αφετέρου θα εξέφραζε την απορία και το προβληματισμό του για το αδιέξοδο της θρησκευτικής θεραπείας.

Ήδη σε τρείς πραγματείες καταλήγει:<<περι  διαίτης τέταρτον βιβλίον>>:<<ευεργετικά αποτελέσματα έχει η ξεκούραση και η στροφή της ψυχής προς τα θεάματα και μάλιστα σ αυτά που προκαλούν γέλιο>>

<<περι παρθενίων>>: 

<<Η ιατρική έχει την αρχή της στην επισήμανση της σύστασης των αιώνιων πραγμάτων.Είναι πράγματι,αδύνατο να γνωρίσουμε τη φύση των ασθενειών,αν δεν γνωρίσουμε τη φύση στην αδιάσπαστη πρωταρχική μορφή της,από την οποία ξεκίνησε η παρα πέρα  εξέλιξη.>> 

και <<αρχαίης ιητρικής>> : << αυτά τα συμπεράσματα στα οποία κατέληξαν οι πρώτοι ερευνητές με επίπονη και επίμονη αναζήτηση,τα σφετερίστηκαν και θεώρησαν οι πιστοί ότι θα άξιζε να αποδοθούν σ ένα θεό>>.

Στην<< επιστολή προς Δημόκριτο>> 

Ο Ιπποκράτης: <<οι περισσότεροι άνθρωποι δεν επαινούν τα κατορθώματα της ιατρικής αλλά τα αποδίδουν στους θεούς. Αν όμως,η φύση αντιδράσει και ο ασθενής πεθάνει,αφήνουν κα τα μέρος το θείο και κατηγορούν τους γιατρούς.Πιστεύω ότι ο κλήρος που έλαχε στην ιατρική τέχνη είναι να δέχεται πιο πολλές κατηγορίες παρά τιμές. Εγώ βέβαια δεν έχω κατακτήσει στο σύνολο της την ιατρική κι ας είμαι ήδη γέρος.Ούτε και ο Ασκληπιός που βρήκε αυτήν την τέχνη,  δεν την κατέκτησε ολόκληρη αλλά βρέθηκε πολλές φορές σε διαφωνία με τον εαυτό του όπως μας παραδίδουν τα βιβλία των συγγραφέων.>>

Όταν οι πλούσιοι Σκύθες κάτοικοι στην Μαιώτιδα λίμνη(σημερινή Γεωργία) αρρώστησαν λόγω της συνεχούς ιππασίας,έχασαν την αναπαραγωγική ικανότητα τους και θεώρησαν την ασθένεια θεόσταλτη γιατί σύμφωνα με τον Ηρόδοτο 1,105 και 4,67 η θεά Αφροδίτη αποστέλλει την γυναικεία αυτή συμπεριφορά σε ιππείς Σκύθες επειδή οι πρόγονοι τους λεηλάτησαν το ναό της στον Ασκάλωνα της Παλαιστίνης.Ο Ιπποκράτης διαφωνεί με τον Ηρόδοτο, στο έργο του << περι αέρων,υδάτων, τόπων>> αντικρούει αυτήν προσέγγιση.Αναφέρει χαρακτηριστικά:<<αν και προσπάθησαν πολλές φορές με επιμονή  να συνουσιαστούν με τις γυναίκες τους, απέτυχαν,τότε  νόμισαν  ότι ασέβησαν προς τον θεόν,τον οποίο κατηγορούν,ενδυόμενοι γυναικεία φορέματα, δη

λώνουν ότι έπαυσαν ότι είναι ανδρες, εκθηλύνονται συμπεριφερόμενοι ως γυναίκες και εργάζονται μαζί μ αυτές.Αυτό παθαίνουν οι πλούσιοι και όχι οι κατώτεροι αλλά οι ευγενέστεροι και ισχυρότεροι ,ένεκα της διαρκούς ιππασίας.Οι φτωχοί  λιγότερο,γιατί δεν ιππεύουν.Αν και θα έπρεπε,αφού το νόσημα αυτό θεωρείται περισσότερο των άλλων ως θεία δίκη,όχι μόνον οι πλουσιώτεροι και οι γενναιότεροι των Σκυθών να το υφίστανται αυτό,αλλά εξίσου όλοι,μάλιστα οι ολίγα έχοντες,οι οποίοι δεν θυσιάζουν πολλά στους θεούς,εάν οι θεοί χαίρονται με τις λατρεί-

ες και θυσίες των ανθρώπων και ανταποδίδουν σ αυτούς αγαθά.Γιατί,όπως είναι φυσικό,οι πλούσιοι και πολλά θυσιάζουν στους θεούς και αναθήματα αφιερώνουν,εφόσον έχουν χρήματα,

και δεν σταματούν να τους τιμούν.Οι φτωχοί θυσιάζουν λιγότερο  εξαιτίας της ανέχειας τους και αντίθετα  κατηγορούν τους θεούς ότι δεν έχουν πλούτο.Γι αυτό τις τιμωρίες των αμαρτιών τους θα έπρεπε να υφίστανται οι έχοντες τα λίγα παρά οι πλούσιοι.Και αυτή η ασθένεια όπως όλες έχουν φυσικά αίτια>>.

Όλη η πεισματώδης αυτή εφόρμηση ορθολογισμού με έντονη την κριτική και λεπτεπίλεπτη ειρωνική διάθεση απέναντι στις απλοϊκές επικρατούσες θρησκευτικές αντιλήψεις   να συνδεθεί με τον συμβολισμό  της ετυμολογίας του Ασκληπιού ώστε να τονιστεί το αγεφύρωτο χάσμα ανάμεσα στη Θρησκεία των μορφωμένων και των απλών κατοίκων των πόλεων κ των χωρικών(pagani)του 5ου και 4ου αι. όπως αποφαίνεται ο ειδικότερος της Αρχαίας Ελληνικής θρησκείας  Martin Nillson.

To όνομα  Α Σ Κ Λ Η Π Ι Ο Σ γιος της ΚΟΡΩΝΙΔΑΣ και του ΑΠΟΛΛΩΝΑ σύμφωνα με μια ετυμολογική προσέγγιση, είναι σύνθετη δύο λέξεων:  σκάλοψ+ήπιος,το σκάλοψ είναι ζώο τυφλό,γεωρύχο τυφλοπόντικας.Η λέξη σκάλοψ προέρχεται απ το σκάλλω=σκάβω,σκαλίζω,αναζητώ,ερευνώ. Σύμφωνα με την μυθολογία, η γυναίκα του Ασκληπιού   λέγεται Ηπιόνη. 

Παρακάμπτοντας τη βαθύτερη νοημαδότηση  της ευφυούς αυτής νόησης της μυθολογίας των Ελλήνων,να υποκλιθώ,με παρότρυνση του Ιπποκράτη,μπροστά στον προ επιστημονικό τους λόγο,μια αναζήτηση της αιτίας των πραγμάτων στα τυφλά…Ο Σωκράτης συζητώντας με το Φαίδρο στον ομώνυμο διάλογο του Πλάτωνα 270 c-e για να τεκμηριώσει την επιχειρηματολογία του,στηρίζεται στον ορθολογισμό της Ιπποκρατικής μεθόδου:<< για οποιοδήποτε θέμα έρευνας:απλό ή σύνθετο να εξετάζεται στα επι μέρους και στο σύνολο του: πχ ψυχή ή σώμα, οι αλληλοεπιδράσεις των διαφόρων παραμέτρων τους.Χωρίς την μέθοδο αυτή θα έμοιαζε ωσάν με πορεία τυφλού.>>

Ο  Ιπποκράτης με λεπτότητα και διακριτικότητα έδινε την μάχη του ενάντια στο τυφλό  ψάξιμο χωρίς να προσβάλλει άμεσα τη λατρεία της λαικής θρησκείας.Οι σποραδικές αναφορές  στο ΘΕΙΟ συγκριτικά με τις εκατοντάδες σελίδες  που θεμελιώνουν την ιατρική επιστήμη, κατέχουν δευτερεύουσα θέση στην ιπποκρατική συλλογή.Η συνεπαγωγή αυτή ειναι νομοτελειακή. Η αλλαγή αυτή σελίδας στην παγκόσμια ιστορία του πνεύματος ανυψώνει το ΝΟΥ-ΕΓΚΕΦΑΛΟ ως μοναδικό κριτή και θεμελιωτή της επιστήμης, με όπλο,τον διαρκή και βασανιστικό έλεγχο της γνώσης του <<διατί>>,στην αρχή  με το αχνοτρεμάμενο λιχνάρι, σκαλίζοντας και παραπατώντας στο μισοσκόταδο με λαχανιασμένο τρέξιμο πίσω απ την σκυταλοδρομία των προδρόμων,μη γιατρών: ο Ησίοδος,επικός ποιητής,οι τραγικοί:ο Αισχύλος,ο Σοφοκλής,ο Ευριπίδης και ο κωμικός Αριστοφάνης.

Ο Ιπποκράτης με τη σειρά του άρπαξε  τον πυρσό τους απ το ΘΕΑΤΡΟ,  με απόηχο του παρατεταμένου χειροκροτήματος, της νικηφόρας λογικής που τύλιξε τον πλανήτη άπαξ και διαπαντός.Απο μικρό παιδί ο Ιπποκράτης βιώνοντας την ανημποριά και τα αδιέξοδα των Ασκληπιαδών απέναντι  στον εχθρό-τιςαρρώστειες, ταυτόχρονα φοιτώντας στο πρώτο σχολείο της δημοκρατίας: το θέατρο,θαύμασε και ζήλεψε τα παρακάτω  λόγια και ξεκαθαρίζοντας τα, ήθελε να τα κάνει ΠΡΑΞΗ απελευθερωτική με αποτελεσματικότητα: να συντρίψει τον εχθρό,να τον έχει υπό έλεγχο ή να χάσει απανωτές μάχες και ξανά-ξανά  επανεκκίνηση.

1)Ησιόδου<<Έργα και ημέραι>> απ το κουτί της Πανδώρας:

<<Αμέτρητες πίκρες ανάμεσα γυρνούνε στους ανθρώπους.Γεμάτη από κακά  είν η γή και η θάλασσα γεμάτη.Οι αρρώστειες,άλλες τη μέρα,κι άλλες τη νύχτα,ακάλεστες ζυγώνουν τους ανθρώπους,φέρνοντας  κάθε κακό και σιωπηλές,γιατί ο  βαθύβουλος Δίας τη μιλιά τους έχει πάρει.Έτσι  απ ό τι ο Δίας μελέτησε,κανείς δεν είναι τρόπος να ξεφύγει.>>

2)Αισχύλου <<ΠΡΟΜΗΘΕΑΣ ΔΕΣΜΩΤΗΣ>>:

<< τα πάθη μόνο ακούστε των θνητών,που ενώ πριν ηταν όπως τα νήπια,τους έκαμα νάχουνε νού και σκέψη. Πρώτα λοιπόν έβλεπαν και μάταια έβλεπαν,άκουγαν και δεν άκουγαν,όμοια με μορφές Ονείρων το μικρό βίο περνούσαν. Άστοχα όλα τα μπέρδευαν, δεν ήξεραν προσήλια σπίτια πετρόχτιστα ή να δουλεύουν το ξύλο,μα σε σπήλαια ζούσαν σκοτεινά σαν μυρμήγκια τα αχαμνά καταχωμένοι, τους έδειξα και τη σοφία των αριθμών και τις συνθέσεις των γραμμάτων,μνήμη των πάντων και μητέρα των μουσών. Έσβησα απ τους θνητούς το φόβο του θανάτου.Νόσος κι αυτή, το γιατρικό της:οι τυφλές ελπίδες:μεγάλο δώρο.Τη φωτιά τους έχω δώσει,τί μηχανές τους εύρηκα και τέχνες.Η πιο μεγάλη: αν έπεφτε κανείς σ αρρώστεια,δεν υπήρχε αντίδοτο να πάρει τίποτα ή να πιει ή για επάλειψη, μόνο μαραίνονταν από φαρμάκων στέρηση, ως ότου εγώ τους έδειξα να συγκερνούν  ήπια βότανα, να καταπολεμούν την κάθε αρρώστεια, έδειξα δρόμο τέχνης δύσκολης στους ανθρώπους, τα πριν τυφλά σημεία, μάτια λαμπρά στη φλόγα ανοίγοντας>> 

 3)Σοφοκλή,Αντιγόνη

<<πολλά τα δεινά κουδέν ανθρώπου δεινότερον πέλει>>πολλά γεννούν το δέος ,το μέγα δέος ο άνθρωπος γεννά.Ο ένας τον άλλον δίδαξε λαλιά,τη σκέψη σαν το πνεύμα των ανέμων,την όρεξη να ζεί σε πολιτείες,ο πολυμήχανος,αμήχανος δε θ αντικρίσει τα μελλούμενα.Το χάρο μόνο να ξεφύγει δεν μπορεί,μόλο που βρήκε ψάχνοντας και γιατρειές σ αγιάτρευτες αρρώστιες.Τέχνες μαστορικές σοφίστηκε που δεν τις βάζει ο νούς, κι όμως  μιά στο καλό, μιά στο κακό κυλάει.>>

4)Ευριπίδη ΙΚΕΤΙΔΕΣ,ΘΗΣΕΑΣ:<<Οι συμφορές μας,είπε κάποιος,είναι περσότερες από τις ευτυχίες.Όμως εγώ τα αντίθετα λογιάζω,πιότερες οι χαρές από τις λύπες.Ειδάλλως θάμαστε όλοι αφανισμένοι.Δοξάζω απ τους θεούς εκείνον που έχει δώσει ρυθμό και τάξη στη ζωή μας,που ήτανε σαν του ζώου μπερδεμένη,πρώτα το λογικό φύτεψε εντός μας.Ωστόσο η σκέψη πιο ψηλά  ζητάει να πάει και απ τους θεούς και με την περηφάνεια του νού μας λογαριάζουμε από κείνους πως είμαστε σοφότεροι.>> Ευριπίδη ΤΡΩΑΔΕΣ,ΕΚΑΒΗ:<< Δία,που έχεις έδρα και στη γη,ποιά είναι η ουσία σου,δύσκολο να το ξέρει κανείς:νόμος φυσικός,ή ανθρώπων  επινόηση>>Μενέλαος:τί είναι αυτό; προσευχήν ασυνήθιστη για τους θεούς ακούω.>>

5))Αριστοφάνης,Πλούτος.<<Κάθισε κοντά στον Πλούτο κι άρχισε να του μαλάσσει το κεφάλι,έπειτα, παίρνοντας μια καθαρή κομπρέσσα,του καθάρισε τα βλέφαρα.Η Πανάκεια τύλιξε γύρω γύρω από το κεφάλι του ενα βυσινί πανί.Από το ιερό ξεχύθηκαν έπειτα δύο φίδια,αρκετά μεγάλα σε μέγεθος.Τα δύο φίδια γλιστρώντας απαλά πάνω στο βυσινί ύφασμα, του έγλυφαν τα βλέφαρα ολόγυρα,απ όσο τουλάχιστο μου φαίνοταν.Και σε διάστημα λιγότερο απ αυτό που χρειάζεται κάποιος να καταπεί δύο δάκτυλα κρασί, ο Πλούτος ήταν όρθιος κιέβλεπε.Εγώ βάλθηκα να χειροκροτώ και ξύπνησα αμέσως τον αφέντη μου.Σε ό,τι αφορά τον Ασκληπιό, γλίστρησε μέσα στο  ιερό μαζί με τα φίδια.>> 

Όλα αυτά τα κείμενα μέσα απ το θεατρικό λόγο της τέχνης καταγράφουν την εξελικτική ιστορία της ανθρωπότητας.Ειδικότερα ο Αισχύλειος Προμηθέας, συμβολίζει:βιοψυχολογικά, το δρόμο που οδηγεί από τη ζωική αθωότητα (ασυνείδητο) προς την λογική του ανθρωπίνου πολιτισμού (συνειδητό)και πολιτικοκοινωνικά,την εξαθλίωση-χαμοζωή,αμάθεια της πλέμπας, των κατοίκων πέριξ  των ανακτόρων,των τυράννων της αρχαικής περιόδου.Τα μηνύματα επαναστατικά: η συμβολική κλοπή της φωτιάς απ τον Δία, σηματοδοτεί την εμπέδωση της πεποίθησης ότι δεν είναι οι θεοί  αλλά η γνώση της φύσης και οι ίδιοι οι άνθρωποι που κατευθύνουν τη ζωή, όλοι μαζί και ο κάθένας χωριστά.

 Η πρόοδος είναι αποτέλεσμα σύγκρουσης. Η ανθρώπινη ιστορία ξεκίνησε με μια πράξη ανυπακοής.Η έξοδος απ το  ζωϊκό αυτό Παράδεισο έσπασε τον πρωτόγονο αυτό,αναγκαστικό δεσμό με τη φύση,τις αλυσίδες της φυλακής τους και τους έκανε άτομα.Η πράξη αυτή της ανυπακοής δεν διέφθειρε τον άνθρωπο,κατά τον Εβραικό μύθο,αλλά αντίθετα τον ελευθέρωσε. Σήμανε την αρχή της ιστορίας του.

Αυτήν την μυθική σοφία,τη φωτιά,του Προμηθέα που φώτιζε και διαφώτιζε το νού, διάπλατα,μέσα στις κατάμεστες  κερκίδες των θεάτρων, ο ΙΠΠΟΚΡΑΤΗΣ Ο ΚΩΟΣ, την μετουσιώνει σε επιστήμη:γνώση των αντικειμενικών νόμων που κυβερνάνε τον φυσικό κόσμο και την ανθρώπινη ζωή.Ο Ιπποκράτης πρώτος παγκοσμίως με την υπογραφή του έργου του, επικυρώνει στην πράξη την ανυπακοή.Αποστασιοποιείται απ την θρησκευτική ιατρική PLACEBO του Ασκληπιού αναγνωρίζοντας όμως τη συμβολή του στην εμψύχωση των ασθενών του,αποδεχόμενος κατ αρχήν θεραπευτικούς τρόπους:εντομές, καταπόσεις,επαλείψεις  και προχωρά κοιτώντας μπροστά,με τη σκαπάνη βαθιά σκάβοντας για την ανέρευση της αλήθειας,δηλ.η αιτιολογική σχέση ανάμεσα στην αναγκαιότητα και  την έρευνα.Το εργαλείο: η επαγωγική και παραγωγική  μέθοδος:απ τα επιμέρους στον ΟΛΟΝ. 

Συμπαραστάτη έχει και πάλι τα μαθήματα που δίνει δημόσια το θέατρο.Το επιβεβαιώνει ο Ευριπίδης στον <<Τήλεφο>>: <<η ανάγκη, άρχοντας της νοημοσύνης, ακόμα και σ ένα αργόστροφο >>

Στον Αίαντα του Σοφοκλή 

<<ο σοφός γιατρός δεν πρέπει τη συμφορά με ψαλμωδίες να ξορκίζει, όταν  το μαχαίρι μόνο τη γιατρεύει.>>

Αισχύλου,Αγαμέμνων:

<<στ αλήθεια ποτέ δεν χορταίνει όποιος έχει μεγήλη υγεία,γιατί η αρρώστεια, γειτόνισα, τους χωρίζει ένας τοίχος, (γείτων ομότοιχος)  στέκει πάντα δίπλα της. Και η ευτυχία  του ανθρώπου που ολόπριμα πάει ταξιδεύοντας, σε ύφαλο πάνω σκοντάφτει συχνά>>

ΙΠΠΟΚΡΑΤΗ, ΜΕΓΑΛΕ, ΜΕΓΙΣΤΕ, ΝΕΩΤΕΡΙΣΤΗ, μας δίδαξες να απορρίπτουμε την ιδέα της  εκ  των άνω επιβεβλημένης αυθεντίας, να  πορευόμαστε με γνώμονα  την μαρτυρία των αισθήσεων και την έμφυτη δύναμη της λογικής που έχει και αυτή τα όρια της.

Αυτοκριτικά και δημοσίως και πολύ καθυστερημένα να σου καταθέσω πρώτα το τάμα μου,την παρουσία μας εδώ, ως ελάχιστη ανταπόδοση για το πλανητικής εμβέλειας έργο σου, δεύτερο,να αποκαλύψω σε όσους δεν το γνωρίζουν ότι αναφέρεσαι στην βαρυτική έλξη των σωμάτων, σε μια αιματολογική έρευνα σου σχετικά με την κατάσταση του αίματος, όταν ο άνθρωπος κοιμάται: 

<<όταν ο ύπνος κυριεύει το σώμα,το αίμα παγώνει,γιατί ο ύπνος απ τη φύση του προκαλεί ψύξη, όταν παγώσει, η διέλευση του γίνεται πιο αργά, αυτό είναι φανερό,αφού το σώμα καταβάλλεται και βαραίνει( πάντα γάρ τα βαρέα πέφυκεν ες βυθόν φέρεσθαι) κάθε βαρύ πράγμα έχει φυσική ροπή προς τα κάτω». «Περί φυσών».

Και το πιο εντυπωσιακό,ΜΕΓΑΛΟΔΟΞΕ,

ΙΠΠΟΚΡΑΤΗ, τί τεχνικά μέσα διέθετες για ν ανακαλύψεις ότι η καρδιά εκπέμπει ηλεκτρομαγνητικά κύματα:<<η καρδιά εξασφαλίζει την τροφή της σε αφθονία απ την πλησιέστερη δεξαμενή αίματος, εκπέμποντας ακτινοβολία…διαβάλλουσα ακτίνας>>  περί καρδίης.

Μας δίνεις παναθρώπινες αξίες ανθρωπιάς και αλληλεγγύης στο:

<<Παραγγελίαι>> «Αν αρχίσεις να μιλάς για την αμοιβή σου απ την πρώτη κιόλας στιγμή,θα κάνεις τον άρρωστο να σκεφτεί ή ότι θα τον αφήσεις και θα φύγεις αν δεν υπάρξει συμφωνία ή ότι θα αδιαφορήσεις και δεν θα του ορίσεις καμιά άμεση φαρμακευτική αγωγή.Σε παρακινώ να μην δείχνεις απανθρωπιά  και να λαμβάνεις υπόψη σου τον πλούτο και τα περιουσιακά μέσα των αρρώστων.Και κάποιες φορές να προσφέρεις δωρεάν,αναλογιζόμενος  μια  παλιότερη ευεργεσία ή το τωρινό σου καλό όνομα.Κι αν παρουσιαστεί η ευκαιρία  να προσφέρεις βοήθεια  σ έναν ξένο ή σ ένα άπορο,σ αυτούς κυρίως να προσφέρεις τη βοήθεια σου γιατί, όπου υπάρχει αγάπη για τον άνθρωπο, εκει υπάρχει η αγάπη για την επιστήμη= ήν γαρ παρή φιλανθρωπίη,πάρεστι φιλοτεχνίη. Μερικοί ασθενείς, μολονότι  έχουν συνείδηση σε τι επικίνδυνο σημείο βρίσκεται η ασθένεια τους, λόγω της ευχαρίστησης που τους προκαλεί η καλοσύνη του γιατρού τους, παρουσιάζουν βελτίωση της υγείας τους.Είναι καλό να προσέχεις τους αρρώστους σου για να βρούν την υγεία τους, τους υγιείς για να τη διατηρήσουν, μαζί όμως και τον εαυτό σου για να τον διαφυλάξεις ευπρεπή….»

Κραταιέ, ρωμαλέε και ασυναγώνιστε,εν κατακλείδι,η γενέθλια  πατρίδα σου έπραξε αρκετά για την διάδοση της φήμης σου όμως λίγα μπροστά στο μεγαλείο σου .Μέχρι που ν αναγνωρισθεί η 

Παγκόσμια κληρονομιά σου,ν ανεγερθεί ο Ναός των Ιπποκρατικών σπουδών υπό την αιγίδα όλων των Σχολών Κλασσικής Φιλολογίας και Ιατρικής .Το έργο αυτό το έχουν αναλάβει πολλοί συμπατριώτες μας:ο γιατρός Τάλλαρος Γιώργος με προεξάρχοντα τον Ιπποκρατιστή-ερευνητή Θεοδόση Διακογιάννη ακάματο και με σαλότητα-τρέλλα απέναντι σου  νυχθημερόν ασκώντας πολλαπλούς ρόλους ταυτόχρονα: του συγγραφέα,του γραμματέα, ταμία, ξεναγού, τελετάρχη του Ιπποκρατείου Ιδρύματος, ανιδιοτελώς και εκουσίως.

 Το Διεθνές Ιπποκράτειο Ιδρυμα, ο τοπικός ιατρικός σύλλογος, η τοπική Αυτοδιοίκηση, η τοπική πνευματική ελίτ, οι επιχειρηματίες, σύσσωμος ο Κωακός λαός(παρά τις επίπονες προσπάθειες που τους αναλογούσαν μέχρι σήμερα) άς αναλάβουν τώρα τις ευθύνες τους μπροστά σ αυτόν αναξιοποίητο θησαυρό!Το πολιτιστικό αυτό  κεφάλαιο συμπορευόμενο με την ανακήρυξη της ΑΟΖ, μας θωρακίζει από την επιβουλή του αναθεωρητισμού των γειτόνων μας!

ΝΙΚΟΣ ΠΑΠΑΧΑΡΤΟΦΥΛΗΣ, ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ

Βιβλιογραφία :  

Ζουανά ‘’ ο Ιπποκράτης’’ Καρδαμίτσα.

Κεσίδης Θ. ‘’ Απ το μύθο στον Λόγο ‘’ Γόρδιος.

Κρούγκ  Άντζυ ‘’ Αρχαία ιατρική’’ Παπαδήμας.

Νεστλέ Β. ‘’Απ το μύθο στο Λόγο ‘’ Γνώση.

Τόμσον Γ. ΄΄Το αειθαλές δέντρο’’ Κέδρος.

Φρέιζερ ‘’ Ο Χρυσός κλώνος’’  Εκάτη.

Hypocrate,1768- Μαρμάρινη προτομή ,  Krüger, Andreas Ludwig, Zeichner, Ιπποκράτης