Την Ημέρα της Αρχιχρονιάς
Σε προσεισμική φωτογραφία η Χώρα της Κω από το λιμάνι, δεκαετία του ΄20. Σήμερα η Χώρα δεν υπάρχει λόγω του σεισμού του ΄33, όμως ένα σημαντικό έθιμο των Κώων καλά κρατεί χάρη στο παράρτημα Κω του Λυκείου Ελληνίδων και μας υπενθυμίζει ότι τις παραδόσεις δεν πρέπει να τις ξεχνάμε και οφείλουμε με κάθε τρόπο να τις παραδίδουμε στις νεότερες γενιές.
Πρώτη μέρα της χρονιάς
«Την ημέρα της Αρχιχρονιάς (1η Σεπτεμβρίου) μέρος της όλης εθιμικής παραδόσεως είναι και το να επισκεφθούν οι κοπέλες της Χώρας αυγή αυγή, ανήλια τὸν Πλάτανο, να αγκαλιάσουν τον κορμό του για να πάρουν τα χρόνια και το πάχος του και να κόψουν από ένα φύλλο του για να το δέσουν επάνω [στην αρχιχρονιά]», σημειώνει ο Αναστάσιος Καραναστάσης.
Επικρατεί το έθιμο να τηρείται η «Ημέρα της Ινδίκτου» στην παραλία του Γιαλού της πόλης Κω από τις συμπατριώτισσες μας. Θα υποθέσω ότι παλαιότερα το έθιμο άρχιζε από τη μεσαιωνική Χώρα, τον Πλάτανο του Ιπποκράτη και στη συνέχεια μεταφερόταν στη σημερινή Ακτή Μιαούλη.
Η ημέρα της Αρχιχρονιάς τηρείται στις παραδόσεις μας από τα παλιά χρόνια. Προέβλεπε και το τελετουργικό με το νερό για τις πρώτες αναγκαίες βροχοπτώσεις μετά την καλοκαιρινή ανομβρία, απαραίτητες σε γεωργούς και για όλη την τοπική κοινότητα.Τις βροχοπτώσεις του Σεπτέμβρη τις έχουμε ξεχάσει εδώ και χρόνια.
Η Αρχιχρονιά της 1ης του Σεπτέμβρη καθιερώθηκε, πιθανώς από τα τέλη του 5ο αιώνα μ.Χ, αρχικά στη Συνοικία του Λιμανιού με τη Βασιλική του Αγ.Γεωργίου. Πρέπει να διατηρήθηκε όσο υπήρχε η μεσαιωνική Χώρα.
Το εθιμοτυπικό με τον πλάτανο που αναφέρει ο Καραναστάσης εισήχθηκε στις παραδόσεις αργότερα.Κατά την επίσκεψη του Τσελεμπί στην Κω τον 17ο αιώνα δεν αναφέρεται ως πλάτανος του Ιπποκράτη. Μπορεί να έχει τις ρίζες του στον 14ο αιώνα όταν ιδρύθηκε η μεσαιωνική Χώρα ή ακόμη στα τέλη του 17ου αιώνα.
Τα ίνδικτα
«ὁ Κωνστάντιος, ἑτέραν πολλῷ μείζω καὶ περιφανεστέραν ὁ βασιλεὺς Ἰουστινιανὸς ἀπήρξατο καινουργεῖν, τῆς οἰκοδομῆς αὐτῆς ἀρχθείσης κατὰ τὸ ἑξακισχιλιοστὸν τεσσαρακοστὸν ἔτος, ἰνδικτιῶνος πεντεκαιδεκάτης ἐνισταμένης ἐν Φευρουαρίῳ μηνί».Zonaras, Epitome historiarum (Vol. 1).
«Ίνδικτος και ινδικτιών» μονάδα χρονολόγησης στην Εκκλησία, κύκλος 15 ετών καθένας από τους οποίους αρχίζει την 1η Σεπτεμβρίου. Πρόκειται για λέξη ελληνιστικής περιόδου που επαναχρησιμοποιήθηκε από την λατινική ως μονάδα μέτρησης χρόνου του ρωμαϊκού ημερολογίου.
Η «Ινδικτιών» η αστρονομική χρονική περίοδος καθιερώθηκε από τους Ρωμαίους, όμως προήλθε από μία παλαιότερη αρχαιοελληνική παγανιστική διαδικασία.
Χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά για τη χρονολόγηση εγγράφων που δεν σχετίζονται με τη συλλογή φόρων στα μέσα του 4ου αιώνα, ενώ στα τέλη του ιδίου αιώνα χρησιμοποιήθηκε για τη χρονολόγηση εγγράφων σε όλη τη Μεσόγειο. Στην Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία έξω από την Αίγυπτο, η πρώτη μέρα του έτους της ήταν η 23η Σεπτεμβρίου, τα γενέθλια του Αυγούστου. Κατά το τελευταίο μισό του 5ου αιώνα, πιθανώς το 462 μ.Χ., αυτό μετατοπίστηκε στην 1η Σεπτεμβρίου, όπου παρέμεινε σε όλη την υπόλοιπη Βυζαντινή Αυτοκρατορία.
Ο μεγάλος Πλάτανος
Η παρουσία του Πλατάνου της Κω συχνά σημειώνεται στα έθιμα και γενικά στις λαογραφικές εκδηλώσεις του Κωακού λαού, συνεχίζει ο Τάσος Καραναστάσης και συμπληρώνει τα παρακάτω:
Και σήμερα επικρατεί γι᾿ αυτόν η παράδοση, ότι τὸν φύτεψε ο Ιπποκράτης μπήγοντας στη γη ανάποδα, δηλαδή με την κορφή προς τα κάτω, ένα πλατανένιο ραβδί που κρατούσε για μπαστούνι του και φυλλοβόλησε πάρα το αφύσικο φύτεμα του. Επειδή στις δύο αυτές παραδόσεις τις μόνες που έχουν δημοσιευθεί από την Κω, δε γίνεται άμεσα λόγος για τὸν ίδιο τὸν Ιπποκράτη εζήτησα να βεβαιωθώ πλησιάζοντας χωρικούς τής Κω, αν πράγματι αυτά μονάχα τα ισχνά απομεινάρια τής μνήμης του μεγάλου προγόνου απέμειναν στους σημερινούς απογόνους του ή αν κατά κάποιο τρόπο ζει και αναφέρεται στις παραδόσεις τους.
Το αφύσικο του φυτέματος και φυτρώματος του Πλατάνου τής Κω βλέπουμε σε ανάλογες περιπτώσεις και σ' άλλες παραδόσεις του Ελληνικού λαού καθώς και ξένων λαών , όπως «Το κυπαρίσσι του Μυστρά», όπου αναφέρεται παρόμοια περίπτωση. Επίσης βλέπε τον Παυσανία για το ρόπαλο του Ηρακλή που αναβλάστησε στην Τροιζήνα, και Παλαιά τη Διαθήκη , για την εκβλάστηση τής ράβδου του Ααρών κ.α.
Στα τραγούδια του γάμου τόσο τής Κω, όσο και των γύρω νησιών η μακροβιότης του Πλατάνου συμβολίζει την καλύτερη ευχή για τους νεονύμφους, όπως το βλέπουμε στα δύο αυτά δίστιχα:
«Τ᾿ ἀντρόϋνομ ποὺ κάμαμεν νὰ ζγῆ καὶ νὰ γεράση σὰν τὸν ᾿Απλάτανο ν dῆς Κῶς νὰ γερονdοκλωνιάση» (Ρόδος).
«T' ἀναρόϋνομ ποὺ ἵνηκε νὰ ζήση νὰ ᾿εράση σὰν τὸν ᾿Απλάτανο τῆς Κῶς νὰ ᾿ερονdοκλωνιάση» (Κάσος) . Από το Αρχείο Ιστορικού Λεξικού Ακαδημίας Αθηνών.
Γεωδίφης
Πηγές:
1.Ο Ιπποκράτης σε ανέκδοτες παραδόσεις της Κω-Αναστάσιος Καραναστάσης,1955. Από το αρχείο Περσεφόνης και Γιώργου Κουτσουράδη.
2.Ινδικτίωνες [Διατάγματα]
https://geogeodifhs.blogspot.com/2019/09/blog-post_67.html
3.Ημέρα Ινδίκτου
https://geogeodifhs.blogspot.com/2022/09/blog-post.html
4. Παλιές Φωτογραφίες της Κω/Facebook
5.https://scaife.perseus.org/search/?q=%CE%B9%CE%BD%CE%B4%CE%B9%CE%BA%CF%84%CE%B9%CF%89%CE%BD%2a&kind=form&format=instances&p=1
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΥΛΙΚΟ
Εθιμική Πρωτοχρονιά 1997. Στη φωτογραφία της 1ης Σεπτεμβριου του 1997,με την τότε πρόεδρο του Λυκείου των Ελληνίδων Περσεφόνη Κουτσουράδη,να αναπαριστά το τοπικό έθιμο για την αρχή του εκκλησιαστικού-γεωργικού έτους, στη παραλία μπροστά από το ξενοδοχείο ΚΩΣ ΑΚΤΙΣ.Σήμερα δεν υπάρχει πλέον η παραλία λόγω διάβρωσης.[Αχιλλέας Κουτσουράδης].
