Η Κως Μεροπίδα και ο ναός του Πυθίου Απόλλωνα

13.4.24

Η Κως Μεροπίδα και ο ναός του Πυθίου Απόλλωνα

«Θα 'ρθουν οι άλλοι και πάλι και πάλι το ίδιο σκηνικό...»Δήμος Μούτσης, 1994.

Ο μήνας Μάρτης κατάλληλος για ερωτήσεις και καμιά φορά για σημειώσεις.Η περιοχή γύρω από τον Αη Γιάννη 7 Βήματα με πολλά μυστήρια, ταυτόχρονα μαγευτική, με ανανεωμένη βλάστηση γεμάτη αγριοσέλινα.

Στους ζωντανούς οφείλουμε σεβασμό μού λεγε η μάνα μου, αλλά στους νεκρούς και σε ότι δεν είναι πια δίπλα μας οφείλουμε μόνο την αλήθεια.

Υπήρξε ποτέ Κως Μεροπίδα; Αν ναι, η πόλη που ιδρύθηκε προς τιμή του γιού του Ηλιάδα Τρίοπα, που μπορεί να ήταν;

Από την κόρη του βασιλιά Μέροπα, ονομάζεται το νησί Μεροπίς. «Και εις Κων την Μεροπίδα την ατείχιστη πόλη...», αναφέρει ο Θουκυδίδης, τον 5ο αιώνα π.Χ. «Ξενόμβροτος ο εκ της Κω της Μεροπίδας» προσθέτει ο Παυσανίας για τον Κώο, σπουδαίο ολυμπιονίκη του 448 π.Χ.

Τον πανέξυπνο βασιλιά Τρίοπα, απόγονο της δυναστείας των Ηλιάδων, που έφτασε στο νησί από την Ρόδο διαμέσου της Κνίδου και ίδρυσε το Τρίοπον στην ακρόπολη του Αγ.Φωκά, διαδέχθηκε ο Μέροπας με τους Μεροπίδες που εξαπλώθηκαν σε όλη την Κω, επικρατώντας και περιορίζοντας τελικά τους Κάρες. Από την γενιά των Μερόπων προέρχεται η Κώα σύζυγος του Ηρακλή, Χαλκιόπη. Μετά από την επικράτηση τους ιδρύθηκε η περίφημη Κως Μεροπίδα.

Η ιστορία της Κω είναι μία εξίσωση με πολλές μεταβλητές, ένα παζλ στον χρόνο και τον χώρο, όπου πρέπει να ταιριάζουν τα κομματάκια της αν θέλεις να πάρεις μια πλήρη εικόνα.

Είναι μία συνεχής μετακίνηση πληθυσμών από την μία άκρη στην άλλη, από τα ορεινά προς τα παράλια και αντίθετα του νησιού. Είναι κάτι που έχει παρατηρηθεί πολλές φορές με τελευταία το 1926, με την ίδρυση του Μαστιχαριού μετά από τον φονικό σεισμό της Αντιμάχειας.

Προελληνιστική Κως

Ενώ τα πράγματα για τους δήμους της ελληνιστικής Κω είναι ξεκάθαρα από τον 19ο αιώνα , χάρη στην βοήθεια του Σκωτσέζου επιγραφολόγου W.Paton και του συνεργάτη του Higgs. Το ίδιο δεν μπορεί να υποστηριχθεί για τους παλαιότερους κλασικούς, αρχαϊκούς και προϊστορικούς οικισμούς της. Τα διαθέσιμα στοιχεία είναι λίγα, με ανασκαφές ελάχιστες όχι διαφωτιστικές, κυρίως λόγω φυσικών καταστροφών ιδίως σεισμών, συγκρούσεων, μεταναστεύσεων και αποσπασματικών μαρτυριών, πηγών.

«Η Κως γύρω στα 2300 π.Χ ήταν ήδη ένα δραστήριο εμπορικό κέντρο» τονίζει ο Ιταλός αρχαιολόγος L.Morricone στο έργο του Scavi e ricerche a Coo[1935-1943].

Η Κως συμμετέχει στον Τρωικό πόλεμο τον 1200 π.Χ.Η ύπαρξη πρωτογεωμετρικής, γεωμετρικής πόλης κατά τον 10ο -8ο αιώνα π.Χ ή ακόμη παλαιότερα μυκηναικής,μινωικής κατοίκησης στην Ακρόπολη της Κω, στην Άσπα, περιπλέκει ακόμη περισσότερο τα πράγματα.

Όμως, ο ιστορικός Πλούταρχος εμφανίζει την Κω σε μεγάλη ακμή στα τέλη του 7ου αιώνα π.Χ. Τότε που οι Κώοι με υψηλό αίσθημα δικαιοσύνης δεν ανέχονταν καμία προσβολή και κάθε φιλονικία τους οδηγούσε σε αξιοπρεπή σύγκρουση με οποιοδήποτε ακόμη και με τους γειτόνους τους.

Τον 7ο αιώνα π.Χ την μοναρχία στα τοπικά δρώμενα διαδέχεται η ολιγαρχία. Από τους ισόβιους αυταρχικούς άρχοντες, περνάμε στους δεκαετείς άρχοντες και μετά στην «ενιαύσιο αρχοντία» που οδήγησε σε επώνυμους άρχοντες και αργότερα στην Εκκλησία του Δήμου, από όπου θα προέλθει η Βουλή με τον μόναρχο.

Τον 7ο-6ο αιώνα η Κως συμμετέχει στην Δωρική Εξάπολη, η οποία μετατρέπεται σε πεντάπολη μετά από την αποβολή της Αλικαρνασσού.

Η ευφορία του νησιού οδήγησε στην ευδαιμονία των κατοίκων της έτσι ώστε οι αρχαίοι την κατέταξαν στις «Μακάριες Νήσους», ακόμη και με μεγαλύτερα νησιά όπως η Ρόδος, Χίος, Λέσβος,Σάμος από άποψη πλούτου, ευημερίας.

Τον 7ο αιώνα π.Χ πρέπει να υπήρχαν τουλάχιστον 3 δημοτικές κοινότητες στην Κω. Από αυτές μόνο η Αλάσαρνα έχει βρεθεί. Οι άλλες δύο δηλαδή η Μεροπίδα και η παλαιότερη Αστυπάλαια αποτελούν ένα μυστήριο που αναζητώ εδώ και χρόνια, με τα δικά μου λιγοστά μέσα. Ότι γνωρίζουμε προέρχεται κυρίως από ιστορικές πηγές.

Κως Μεροπίς

Η «Κως Μεροπίς» σύμφωνα με τις πενιχρές έως σήμερα πληροφορίες και κατά συνέπεια εκτιμήσεις παρήκμασε γύρω στο 750 π.Χ λόγω μετακίνησης του πληθυσμού της στην οχυρή Αστυπάλαια, ανανεώθηκε στο τέλος του 6ου αιώνα π.Χ υπό την προσάρτηση της από την δυναστεία του Αλικαρνασσέα κυβερνήτη Λυγδάμη, στις αρχές του 5ου αιώνα π.Χ.

Είναι η πόλη που καταστράφηκε από τον μέγιστο σεισμό του 411 π.Χ του Ρήγματος Κω και σχεδόν ξαναχτίστηκε με την ίδρυση της νέας Κω, το 366 π.Χ. Δεν ήταν ορεινή, αφού οι κάτοικοι της μετά από τον σεισμό κατευθύνθηκαν προς τα βουνά, όπως λέει ο Θουκυδίδης.

Στη νέα με τείχη Κω και με λιμάνι, αυτό που αναφέρει ο Στράβων, μετακόμισαν κάτοικοι από την Αστυπάλαια, Αλάσαρνα, τα ορεινά μέρη και την πρώην Κω Μεροπίδα. Η ίδρυση της θεωρήθηκε ως ανταπάντηση στον συνοικισμό του σατράπη Μαυσώλου στην Αλικαρνασσό του 362 π.Χ όταν μετέφερε την πρωτεύουσα από την Μύλασα. Ωστόσο και η Αλικαρνασσός είχε πληγεί από τον σεισμό του 411 π.Χ, που είχε εκτιμώμενο μέγεθος τουλάχιστον 6.8 βαθμων, μικρό εστιακό βάθος και επίκεντρο εκεί κοντά γύρω από το ξενοδοχείο Νορίδα της Καρδάμαινας, στο Θολάρι προκαλώντας μεγάλες ζημιές σε όλη την Κω και τον Κεραμεικό Κόλπο.

«Ἀπόλλωνος Πυθίο»

Τα λιθόκτιστα του Αμπάβρη , οι οθωμανικές περιφράξεις και τα πηγάδια του Αη Γιαννη στέκουν σαν βράχοι κατά τη διάρκεια της παλίρροιας. Είναι μια μυστική κρυψώνα όπου η σιωπή της μοναξιάς περιέχει θησαυρούς που περιμένουν να αποκαλυφθούν και να οδηγήσουν σε ένα άγνωστο κανάλι, γνωρίζοντας ότι η τύχη έχει καλύτερους τρόπους να σε ευθυγραμμίσει με αυτό που ψάχνεις και καμιά φορά με το πεπρωμένο σου.

Η παλαιότερη επιγραφή, από τις αρχές του 5ου αιώνα π.Χ, που έχει βρεθεί εδώ είναι του «Απόλλωνα Πυθίου», δημοσιευμένη από τον R. Herzog. Την βρήκε ο Γερμανός αρχαιολόγος εντοιχισμενη στην εκκλησία του Αγ.Ιωάννη 7 Βήματα στην πόρτα του ορθόδοξου νεκροταφείου.

Από κίτρινο, σκληρό ασβεστόλιθο [αμυγδαλόπετρα, τραβερτίνη]με τριγωνική κορυφή λέει ο Herzog, νότια της πόλης. Οι ιερείς του νεκροταφείου δεν μπόρεσαν να πουν τίποτα για την προέλευσή της.

Όμως πολλές από τις πέτρες, τα θραύσματα που συναντώ στα μονοπάτια και τα χωράφια της περιοχής έχουν προέλευση και έχουν χαράξει την γεωδιαδρομή τους στο χρόνο. Είναι όλα από ντόπια υλικά με κοινά στοιχεία από γνωστά νταμάρια που βρέθηκαν στην πιο πλούσια υδρογεωλογική λεκάνη του νησιού. Είναι το μέρος όπου ο καλός φίλος και κάτοικος της περιοχής Γιάννης Σουρασής[Πάλος] μου λέει, ότι στον πλούσιο σε νερά και με καλά εδάφη Αμπάβρη ότι φυτρώσεις θα πιάσει.

Ο ναός του Απόλλωνα Πυθίου ίσως ήταν ο πολιούχος της πόλης των Μεροπίδων. Βρισκόταν κοντά, πάνω από τον Αη Γιάννη σε μια πόλη που εκτεινόταν προς τα δυτικά, βόρεια και η οποία ακόμη δεν έχει ανασκαφεί.

Η ελληνιστική πόλη της Κω που φτιάχτηκε μετά από τον σεισμό του 411 π.Χ χτίστηκε πάνω της όμως πιο βόρεια και πιο κοντά στην ακτή. Τα τείχη της περιέχουν κομμάτια της Κω Μεροπίδας, η οποία πρέπει να έπαθε μεγάλες ζημιές από τον σεισμό.

Ο Ναός του Απόλλωνα Πυθίου, το ελληνιστικό τείχος του 4ου αιώνα π.Χ με κίτρινο χρώμα και τα πιθανά όρια της Κω Μεροπίδας με κυανό χρώμα.

Η Κως Μεροπίδα έφτανε βόρεια εκεί όπου συναντώνται η Οδός Ιπποκράτους με την Βασ.Παύλου κοντά στον προμαχώνα του μεσαιωνικού τείχους . Μετά από εκεί υπήρχε ένας μεγάλος «αρρωστιάρης» βάλτος με κακές γεωτεχνικές προδιαγραφές. Το λιμάνι της δεν είναι γνωστό αλλά λογικά πρέπει να ήταν πιο δυτικά, αν λάβω υπόψη την εξάπλωση των προελληνιστικών ιερών της πόλης.

Ο Ναός του Απόλλωνα Πυθίου ήταν κατασκευασμένος από ντόπιο τραβερτίνη, μάρμαρο και ασβεστόλιθο. Στη θέση του αργότερα φτιάχτηκε το αρχαίο θέατρο και αρχαίες εγκαταστάσεις που έφταναν μέχρι το Ωδείο.Ο Απόλλωνας έλαβε το όνομα Πύθιος, όταν σκότωσε, ενώ ήταν βρέφος τον Πύθωνα την χθόνια θεότητα με σώμα φιδιού που φύλαγε το Μαντείο των Δελφών. Η λατρεία του ήταν γνωστή σε όλη την ελληνική επικράτεια.

Ο Απόλλωνας σκοτώνει τον Πύθωνα από τον Hendrik Goltzius, έκδοση 1589. Πηγή-LOS ANGELES COUNTY MUSEUM OF ART.

Ο Πύθων ήταν μυθικό τέρας, αδελφός του ασυναγώνιστου Τυφώνα που είχε προσωποιηθεί με σεισμούς, ηφαίστεια και καταιγίδες.

Γεννήθηκε από λάσπη κατακλυσμού, λένε του Δευκαλίωνα, σκότωνε ζώα, θνητούς, θόλωνε τα ιερά νερά και ζούσε σε εύφορη κοιλάδα όπως αυτή του Αμπάβρη. Σύμφωνα με χρησμό ο θάνατος του και η λύτρωση θα ερχόταν από τον γιο της Κώας Λητώς, μητέρας της Αρτέμιδος και του Απόλλωνα.

Πάνω στο χώμα και κάτω από την πύρα του ήλιου οι Κώοι Μεροπίδες έκαναν θυσίες και ζητούσαν χρησμούς από τον δικό τους Απόλλωνα .Το ιωνικό κιονόκρανο της πάνω φωτογραφίας, παρμένη από τον Αη Γιάννη πριν ξεκινήσουν οι εργασίες στήριξης είναι από τον ναό του Απόλλωνα Πυθίου της Κω, που καταστράφηκε από τον μέγιστο του 411 π. Χ. Δεν είναι το μόνο.

Στην είσοδο του Αγ. Ιωάννη 7 Βήματα υπάρχει ένα άλλο. Κάθε φορά αυτό το κιονόκρανο με την σπείρα της ζωής νοσταλγικά μου κλείνει το μάτι. Δεν το προσπερνάω εύκολα, απέναντί μου έχω τον Πύθιο Απόλλωνα των Κώων Μεροπίδων, λέω μέσα μου. Νιώθω ότι η εκκλησία του Αη Γιάννη με το βαπτιστήριο, ένα από τα πιο σπουδαία της χώρας μας, από πύθιες πέτρες έχει φτιαχτεί .

Το έχω ξαναπεί , δεν θα σταματήσω να το επαναλαμβάνω: χάσμα, σχισμή ή ενεργό ρήγμα δεν έχει η περιοχή, μήπως υπάρχουν ίχνη από τον φλεγραίο γίγαντα του ψευδο-Απολλόδωρου στην γη των Μερόπων;

Ο γεμάτος σιωπές Άης Γιάννης έχει τόσα να πει για ένα νησί, μια πόλη με τόσο πλούσια,άγνωστη ιστορία.Θέλει να βροντοφωνάξει: «Φίλε μου αντί για χρήματα και φήμη, δώσε μου αγάπη και αλήθεια...».

Γεωδίφης

Πηγές:

1.Koische forschungen und funde,Rudolf Herzog, 1899

2.Κώια-Ιακ.Ζαρράφτης ,1921

3.Επιγραφές της Κω, Paton-Higgs[1891]

4.Ιστορία της νήσου Κω-Β.Χατζηβασιλείου,1990

5.Δάμος ο Κώιων,2021

6.Κως Μεροπίς

https://geogeodifhs.blogspot.com/2021/05/blog-post_24.html

7.Ο μέγιστος σεισμός του 411 π.Χ

https://geogeodifhs.blogspot.com/2023/02/411.html

8.Ο μεγάλος μετοικισμός του 366 π.Χ

https://geogeodifhs.blogspot.com/2020/11/366.html

9.Το βαπτιστήριο του Αγ.Ιωάννη

https://geogeodifhs.blogspot.com/2019/11/blog-post_56.html

https://geogeodifhs.blogspot.com/2019/06/blog-post_84.html

10.Ο φρικτός δράκος Πύθων στον Αμπάβρη;

https://geogeodifhs.blogspot.com/2020/03/blog-post_26.html

11.Ένα αρχαίο κατοικημένο κέντρο της Κω που ακόμη δεν έχει αναγνωριστεί;

https://geogeodifhs.blogspot.com/2024/02/blog-post_57.html

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΥΛΙΚΟ

Άγαλμα του Πυθίου Απόλλωνα από την Απολλωνία, σήμερα Αλβανία. [Φωτογραφία-flickr.com]. Ο όρος πιθανότατα προέρχεται από τη σχισμή στη γη στους Δελφούς, που αποτελούσε σημαντικό τμήμα του ναού του Απόλλωνα εκεί και ήταν κεντρικός τόπος λατρείας στην ελληνική θρησκεία.Ο Πύθιος λοιπόν σήμαινε κάτι σαν «ο θεός που βασιλεύει στην άβυσσο (Πύθω).Αυτή η ετυμολογία αντικαταστάθηκε από νωρίς από τον μετέπειτα πολύ διάσημο Ύμνο στον Απόλλωνα, που αποδόθηκε στον Όμηρο. Ο Ύμνος παρήγαγε τη λέξη Πύθω από τη νίκη του Απόλλωνα σε αυτό το σημείο επί ενός (θηλυκού) δράκου, στη φθορά ή τη σήψη του οποίου (Πύθεσθαι) λέγεται ότι ο όρος Πύθων αναφερόταν σε αυτό το σημείο. Ωστόσο, δεδομένου ότι ο Ύμνος αναφερόταν σε ένα ήδη υπάρχον τοπωνύμιο για το οποίο έψαξε να βρει μια μυθολογική εξήγηση, αυτό φαίνεται να ήταν παλαιότερο από τη λατρεία του Απόλλωνα. Ο δράκος που νικήθηκε από τον Απόλλωνα δεν ονομάζεται επίσης Πύθωνας στον Ύμνο, όπως ονομάστηκε αργότερα (από αυτό προέρχεται το σημερινό όνομα του είδους φιδιού Πύθωνα). Αυτή ήταν ίσως η πιο κοινή λαϊκή ετυμολογία του ονόματος Πύθιος. Αρα από το «πύθω», δηλαδή προξενώ σήψη ενός πράγματος, σαπίζω.