Ο μεγάλος μετοικισμός του 366 π.Χ

Σεισμόπληκτοι στην Σαντορίνη μετά τον σεισμό του 1956.

«Ήμουν 11 χρονών όταν συνέβη η τραγωδία του 1956. Συνέβη στις 5.10 το πρωί. Ζούσαμε σε ένα δωμάτιο 6 παιδιά και η μάνα μας. Πήγαινε το σπίτι και ερχόταν. Δεν έπεσε, ήταν φτιαγμένο από πέτρες μπαστάρδες όπως τις έλεγε ο πατέρας μου.Ενα φρουρούσι, ένα λοξό πράγμα γεμάτο με πέτρα χτισμένο με ασβέστη, 4 κομμάτια στις γωνίες του σπιτιού και λοιπά. Το σπίτι πήγαινε και ερχόταν και βλέπαμε τον ουρανό. Χαμός γινότανε. Μας μάζεψε η μάνα μας μπροστά στην πόρτα, βγήκαμε έξω, πεταχτήκαμε  στο δρόμο αλλά έλειπε ένας αδελφός μου.Γιούρια πίσω.Εγώ ήμουνα το πιο μεγάλο παιδί και μπήκα μέσα,η αδελφή τα είχε χάσει ήταν κοριτσάκι 12 χρονών, μάζεψα τον Ματθαίο, βγήκαμε έξω κι μετα το σπίτι έπαθε ζημιές. Από την ώρα που έγινε σεισμός δεν σταμάτησε να κουνιέται η γη.Το τριήμερο είχε 360 δονήσεις μόνιμα.Ο κύριος σεισμός είχε μεγάλη διάρκεια κοντά στο λεπτό ήταν, όταν μπήκα και βγήκα κουνιόταν ακόμα η γη.Το σπίτι διέλυσε.Εμείς ήμασταν στην εξοχή στο Κατσινάδο.Περάσαμε μέσα από το χωριό όταν φεύγαμε εκεί τα είδαμε όλα.Από μία οικογένεια του Ρούσσου Βασίλη που ήταν στην ΑΒΙΚΩ, στο εργοστάσιο της ντομάτας, σκοτώθηκε η αδελφή του και 5 παιδιά στο ίδιο δωμάτιο. Ζούσε μετά τον Πύργο.Εγώ ξέρω ότι είχε τουλάχιστον 86 θύματα.Η βοήθεια ήταν άμεση σε νερό κι φαγητό. Μέσα σε 3 μέρες είχαν κουβαληθεί τα πάντα.Τα είχαν φέρει όλα κουβέρτες αντίσκηνα, κά.Ηταν καλοκαίρι μέναμε σε αντίσκηνο.Η πρώτη είδηση που βγήκε στα ραδιόφωνα ήταν ότι το νησί χάθηκε.Περνάγανε τα αεροπλάνα και βλέπανε σκόνη. Τα ακούγαμε αλλα δεν τα βλέπαμε.Και λέγανε εξαφανίστηκε το νησί.Κατεβήκαμε στην Περίσσα μετά απο 2 μέρες για να δούμε από που θα φύγουμε. Το τσουνάμι πήγε 200μ. μέσα ένας τοίχος υδάτινος με τεράστιο ύψος μπήκε μέσα στην εκκλησία στην Περίσσα και την κουκούλωσε όλη, δεν χάσαμε κόσμο από το τσουνάμι καθώς ο κόσμος κινήθηκε και φυγε μακριά από την θάλασσα.Ο σεισμός του 2017 ήταν άλλα κι άλλα. Εβγαλα κάρβουνα και τους έψησα βγήκε όλη η γειτονιά μέχρι το πρωί. Μετα τον σεισμό του 1956 ο Νομικός έστειλε πλοίο για να μας μεταφέρει στην Κω για λίγους μήνες. Ομως ο καιρός πέρασε και μαυτό τον τρόπο το σεγραίδικο κατέληξε στην Κω», λέει ο Βασίλης Σεγραίδος για την εμπειρία του από τους σεισμούς και πως κατέληξε να ζήσει στην Κω μετά τον σεισμό του 1956.

Ο Ταχυδρόμος της Αιγύπτου γράφει: «Έμμονος ιδέα φυγής έπιασε τους Σαντορινιούς μετά τον φονικό σεισμό του 1956» στο φύλλο, της 13ης Ιουλίου 1956. 

Μία από τις πιο σημαντικές παρενέργειες του μεγάλου σεισμού της Αμοργού ήταν η μεγάλη εσωτερική μετανάστευση του πληθυσμού της Σαντορίνης, κυρίως προς την Αθήνα. Μετά το γεγονός αρκετοί Σαντορινιοί θα αφήσουν τον τόπο τους και θα μετακομίσουν στην Κω, Κάλυμνο και στα γύρω νησιά.

Το Φλεβάρη 1926 ένας σεισμός με μέγεθος 5.4R στην Αντιμάχεια Κω από το χερσαίο ρήγμα του Κιαχίτη σκότωσε 2 άτομα και τραυμάτισε περίπου 200. Προκάλεσε μεγάλες  ζημιές στα σπίτια του χωριού και είχε ως αποτέλεσμα να μετοικήσουν αρκετές οικογένειες της Αντιμάχειας, εξαιτίας των επαναλαμβανόμενων δονήσεων, σε παραλιακή τοποθεσία και να ιδρύσουν τον σημερινό οικισμό που σήμερα ονομάζεται Μαστιχάρι.

Την ίδια χρονιά στις 18 Μαρτίου ένας πολύ ισχυρός σεισμός 6.9 βαθμών εκδηλώνεται υποθαλάσσια κοντά στο Καστελλόριζο, από την ζώνη διάρρηξης της Μεγίστης/Φοινίκης.Ο αντίκτυπος της φυσικής καταστροφής και των συνεπειών ήταν τόσο μεγάλος που πολλοί από τους 14000 κατοίκους φοβούμενοι έναν άλλο μεγάλο σεισμό αναζήτησαν μία νέα τύχη στην πιο ασφαλή και μακρινή Αυστραλία. Με αποτέλεσμα το νησί το 1940 να έχει μόλις 1.400 κατοίκους.

Αν πάμε πιο πίσω θα διαπιστώσουμε ότι μεταναστεύσεις εξαιτίας ισχυρών σεισμικών δονήσεων δεν είναι σπάνιες στην περιοχή μας.

Κάποτε πριν από τον 7ο αιώνα π.Χ έγινε ένας φοβερός σεισμός στην Κάλυμνο από τον οποίο χάθηκαν τόσο πολλοί άνθρωποι ώστε αυτοί που επέζησαν ήταν ανεπαρκείς για να καλλιεργήσουν τη γη τους και να υπερασπίζουν το νησί τους. Αναγκάστηκαν να δεχτούν αποίκους από την Κω. Πρόκειται για σεισμικό συμβάν με εκτιμώμενο μέγεθος 6.6-6.8+ που ίσως εκδηλώθηκε γύρω στον 9ο αιώνα π.Χ από το δυτικό τμήμα του Ρήγματος Κω κοντά στον Ορμο της Κεφάλου. Το άγνωστο σεισμικό επεισόδιο πιθανόν κατέστρεψε την Αστυπάλαια[αρχαία πρωτεύουσα της Κω], τον αρχαίο ναό του Ποσειδώνα στις Μυρτιές και τα πρώιμα οικιστικά κέντρα του Δαλίου Απόλλωνα, Τελένδου, Εμπορειού και του Βαθύ Καλύμνου. 

Τον 8ο αιώνα π.Χ η Κως Μεροπίς παρήκμασε εξαιτίας της μετακίνησης του πληθυσμού της στην Αστυπάλαια. Το περιστατικό συνέβη γύρω στο 750 π.Χ χωρίς να έχουμε περισσότερες πληροφορίες. Ισως η μετακίνηση σχετίζεται με ιστορικό καταστροφικό σεισμικό επεισόδιο του Ρήγματος Κω ή του Gokova.

Περίπου 339 χρόνια αργότερα, ο Θουκυδίδης περιγράφει έναν ακόμη σεισμό που αναστάτωσε τους κατοίκους του νησιού και του Κεραμεικού Κόλπου. Αρκετές από τις πόλεις καταστράφηκαν και οι κάτοικοι αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τους οικισμούς.Ο επιφανειακός σεισμός του 411 π.Χ μάλλον προήλθε από το Ρήγμα Κω και είχε μέγεθος τουλάχιστον 6,8 βαθμούς.

Μετά τον σεισμό δεν είναι γνωστό τι έγινε.Οι πληροφορίες επανέρχονται τον 4ο αιώνα π.Χ με το πιο σημαντικό γεγονός που συνέβη στο νησί της Κω. Τον μετοικισμό με την ίδρυση της ελληνιστικής πρωτεύουσας της. Στην νέα πόλη το 366/5 π.Χ συγκεντρώθηκε το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού που βρισκόταν διασκορπισμένο σε όλο το νησί.

Ο Διόδωρος Σικελιώτης [80 π.Χ-30 π.Χ]  για τη νέα πόλη της Κω, λέει: «Κώοι μετοίκησαν  στη νέα τους πρωτεύουσα και την κατασκεύασαν αξιόλογη. Γιατί πλήθος ανδρών συγκεντρώθηκε σ’ αυτή και τείχη πολυτελή κατασκευάστηκαν και λιμάνι αξιόλογο. Κι από εκείνα τα χρόνια πάντα αυξάνονταν οι δημόσιες πρόσοδοι και ο πλούτος των ιδιωτών, ώστε στο σύνολό τους τα πάντα να είναι ισάξια με εκείνα των άλλων πρωτευουσών πόλεων».

Σύμφωνα με τον Γερμανό αρχαιολόγο R.Herzog ο πληθυσμός του αρχαίου Δήμου της Κω ανερχόταν σε 9.000 χωρίς να υπολογίσει γυναικόπαιδα, γέροντες, δούλους και ξένους. 

Ο ιστορικός Β.Χατζηβασιλείου εκτιμάει ότι στο σύνολο του ξεπερνούσε τους 36.000 [χωρίς δούλους και ξένους].

Πριν το 366 π.Χ το νησί διέθετε τουλάχιστον 3 πόλεις: την Μεροπίδα, Αστυπάλαια και Αλάσαρνα. Την αρχαϊκή περίοδο και τον 5ο αιώνα δεν διαθέτουμε στοιχεία. Την ελληνιστική περίοδο μαρτυρούνται οι δήμοι Ισθμιωτών, Αλασαρνιτών, Φυξιωτών, Ιππιωτών, Αντιμαχιδών, Αιγηλίων Αρχιδών σύμφωνα με τον αρχαιολόγο W.Paton.

Για τον συνοικισμό του 365 μ.Χ έχουν γραφτεί διάφορες ιστορίες. Μία από αυτές ισχυρίζεται ότι το νησί συνοικίστηκε ως ανταπάντηση στον συνοικισμό του σατράπη της Καρίας Μαυσώλου.

Ωστόσο, ο σεισμός του 411 π.Χ ήταν εξίσου καταστροφικός στην Χερσόνησο της Αλικαρνασσού. Την ίδια περίπου περίοδο αναφέρεται μετακίνηση γηγενών από το ανατολικό τμήμα της Χερσονήσου της Δωρίδας, έπαθε τεράστιες ζημιές από τον σεισμό, προς το Κάβο Κριός όπου ιδρύθηκε η ελληνιστική Κνίδος. 

Επιπλέον γύρω στο 337 π.Χ αρκετοί Κώοι έφυγαν από το νησί και μετοίκησαν σε ελληνικές πόλεις της Σικελίας. Υπήρχαν οικονομικά και κοινωνικά προβλήματα στο νησί;

Οι μεγάλοι και καταστρεπτικοί σεισμοί προκαλούν φόβο, αναστάτωση σε μεγάλο αριθμό κατοίκων ή ακόμη ομάδων των σεισμόπληκτων περιοχών. Συχνά μετά από μία φυσική καταστροφή διαδίδονται απίθανα πράγματα για καταποντισμούς και για βιβλικές συμφορές που θα ακολουθήσουν δημιουργώντας πανικό και ανασφάλεια στους κατοίκους. Κάτι ανάλογο ζήσαμε με τον σεισμό του 2017 ,τις ψυχολογικές συνέπειες του οποίου συνάνθρωποι μας ακόμη δεν έχουν ξεπεράσει.

Οι καταστροφικοί σεισμοί προκαλούν μεταναστεύσεις πληθυσμών από τις σεισμόπληκτες σε γειτονικές ή απομακρυσμένες περιοχές.

Η ιστορία της Κω διδάσκει ότι κύματα προσφύγων από την μία άκρη κατέφυγαν στην άλλη του νησιού μετά από ένα ισχυρό σεισμό. Αργότερα επανήλθαν για να ξαναφτιάξουν τα σπίτια τους από την αρχή. Από την Μεροπίδα στην Αστυπάλαια και από την Αστυπάλαια στην Μεροπίδα, καταδιωκόμενοι από την μανία του Εγκέλαδου. Συμβάντα όπως αυτά έχουν επαναληφθεί στο Γαλαξίδι, στα Ιόνια νησιά και σε άλλα μέρη της σεισμικά ενεργής χώρας μας.

Τα ιστορικά στοιχεία δεν είναι επαρκή για τον ακριβή προσδιορισμό των μεταναστεύσεων. Όμως είναι δυνατόν να υποθέσουμε μελετώντας την τεκτονική του νησιού ότι η Αστυπάλαια Κω κατοικήθηκε μετά από ένα μεγάλο σεισμό στο ανατολικό τμήμα του Ρήγματος Κω ή του Gokova και η Μεροπίδα μετά από την ενεργοποίηση του δυτικού τμήματος του Ρήγματος Κω.

Οι ισχυροί επιφανειακοί σεισμοί με μέγεθος μεγαλύτερο από 6,8 βαθμούς από τα ρήγματα που περιβάλλουν το νησί προκάλεσαν εκτεταμένες ζημιές στις αρχαίες πόλεις της ευρύτερης περιοχής του Κεραμεικού. Οι σεισμοί αυτοί έχουν περίοδο επανάληψης περίπου 220 χρόνια για το Ρήγμα του Κεραμεικού[Gokova] και 440 χρόνια για το Ρήγμα Κω.

Το 554 μ.Χ μετά τον υπερμέγιστο του Κεραμεικού οι ζημιές ήταν εκτεταμένες, τα πόσιμα νερά υφάλμυρα από το τσουνάμι και τα θύματα αμέτρητα. Όσοι επέζησαν, έφυγαν στα βουνά ενώ άλλοι απομακρύνθηκαν από το νησί να σωθούν από τον φρικαλέο και ύπουλο εχθρό. Η ζωή επανήλθε μετά από τουλάχιστον 50 χρόνια. 

Το ίδιο συνέβη μετά τον μέγιστο σεισμό του 411 π.Χ. Η κανονικότητα επανήλθε μετά από περίπου μισό αιώνα. 

Πιστεύω ότι ο συνοικισμός του 366 π.Χ ήταν μετανάστευση τοπικού πληθυσμού εξαιτίας του καταστροφικού σεισμού του 5ου αιώνα π.Χ που είχε επίκεντρο στο κεντρικό τμήμα του Ρήγματος Κω.Από το δυτικό στο ανατολικό τμήμα του νησιού, εκδηλώθηκε σταδιακά η μετανάστευση στην Κω ενώ το ίδιο παρατηρήθηκε στα μεγάλα κέντρα του Κεραμεικού Κόλπου που βρίσκονταν σε απόσταση γύρω στα 50χλμ. από το επίκεντρο.

Γεωδίφης

Πηγές:

1. Ιστορία των σεισμών της Κω, 2018-2023

2. Δάμος ο Κώιων, 2021

3. Ιστορία της Νήσου Κω-Β.Χατζηβασιλείου

4. Κώια-Ιακ. Ζαρράφτης

5.Παλιές φωτογραφίες της Κω/ ΦΒ

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΥΛΙΚΟ

Ταχυδρόμος της Αιγύπτου,«Έμμονος ιδέα φυγής έπιασε τους Σαντορινιούς μετά τον φονικό σεισμό του 1956».

Το Ρήγμα Θολάρι στην Καρδάμαινα ίσως ευθύνεται για τον σεισμό του 411π.Χ και την ίδρυση της ελληνιστικής πρωτεύουσας του νησιού.

Μνημείο θυμάτων σεισμού του 1956.