Οι τελευταίες ώρες του Πλάτωνα

Ο τόπος ταφής του Πλάτωνα στους παπύρους Herculaneum.Πηγή: DP Pavone.

Οι γλυκές νότες ενός φλάουτου που έπαιζε μια γυναίκα με καταγωγή από τη Θράκη θα έπρεπε να έκαναν τις τελευταίες ώρες της ζωής του Πλάτωνα πιο ανάλαφρες, αλλά στον διάσημο Έλληνα φιλόσοφο δεν άρεσαν καθόλου: αν και πυρετώδης και στα πρόθυρα του θανάτου, ήταν αρκετά διαυγής για να επικρίνουν τη βάρβαρη μουσικό για την κακή αίσθηση του ρυθμού της, μπροστά στα μάτια ενός Χαλδαίου καλεσμένου από τη Μεσοποταμία.

Νέα στοιχεία αποκαλύπτουν αυτήν την αδημοσίευτη σκηνή τουλάχιστον 2000 χρόνια πριν, προερχόμενα από τα πρόσφατα αποκρυπτογραφημένα χωρία των παπύρων της Herculaneum που επέζησαν από την έκρηξη του Βεζούβιου το 79 μ.Χ.

Συνολικά, 1000 λέξεις, καινούριες ή διαφορετικά διαβασμένες, που για πρώτη φορά κατέστησαν δυνατό τον ακριβή εντοπισμό της ταφής του Πλάτωνα, που έγινε στην Ακαδημία Αθηνών στον κήπο που είχε προοριστεί γι' αυτόν, κοντά στο λεγόμενο Μουσείο ή sacellum το ιερό για των Μουσών. Ένα εξαιρετικό αποτέλεσμα που εμπλουτίζει τις γνώσεις μας για την αρχαία ιστορία, όπως εξηγεί ο παπυρολόγος Graziano Ranocchia του Πανεπιστημίου της Πίζας κατά την παρουσίαση των μεσοπρόθεσμων αποτελεσμάτων του ερευνητικού προγράμματος «GreekSchools» στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Νάπολης.

Η μελέτη, που χρηματοδοτείται από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Έρευνας (ERC), διεξάγεται με το Institute of Cultural Heritage Sciences (ISPC) και το Institute of Computational Linguistics (ILC) του Εθνικού Συμβουλίου Ερευνών (CNR). «Χάρη στις πιο προηγμένες τεχνικές διαγνωστικής απεικόνισης καταφέρνουμε επιτέλους να διαβάσουμε και να αποκρυπτογραφήσουμε νέα μέρη των κειμένων που μέχρι τώρα έμοιαζαν απρόσιτα», υπογραμμίζει η Ranocchia. Οι πιο συναρπαστικές ανακαλύψεις προέκυψαν από τον πάπυρο που περιείχε την «Ιστορία της Ακαδημίας» του Φιλόδημου του Γαδαρέα.

Η αύξηση του αποκρυπτογραφημένου κειμένου, ίση με 30% σε σύγκριση με την προηγούμενη έκδοση του 1991, αντιστοιχεί περίπου στην ανακάλυψη 10 νέων μεσαίου μεγέθους θραυσμάτων παπύρου. Εκτός από τη διευκρίνιση του θανάτου του Πλάτωνα, το κείμενο αποκαλύπτει επίσης ότι ο φιλόσοφος πουλήθηκε ως σκλάβος στο νησί της Αίγινας ίσως ήδη το 404 π.Χ., όταν οι Σπαρτιάτες κατέκτησαν το νησί ή, εναλλακτικά, το 399 π.Χ., αμέσως μετά τον θάνατό του.

«Μέχρι τώρα - επισημαίνει ο παπυρολόγος - πίστευαν ότι ο Πλάτων είχε πουληθεί ως σκλάβος το 387 π.Χ. κατά την παραμονή του στη Σικελία στην αυλή του Διονυσίου Α' των Συρακουσών». Όμως οι εκπλήξεις δεν σταματούν εκεί. Αρκετές νέες αναγνώσεις παρέχουν νέα εικόνα για τις συνθήκες της παραφθοράς του μαντείου των Δελφών από τον ακαδημαϊκό φιλόσοφο Ηρακλείδη Πόντικο. Το όνομα του Φίλωνα της Λάρισας διορθώνεται επίσης σε «Φίλιον» (μαθητής του γραμματικού Απολλόδωρου των Αθηνών και του στωικού Μνήσαρχου), ο οποίος πέθανε σε ηλικία 63 ετών στην Ιταλία κατά τη διάρκεια πανδημίας γρίπης. 

Η κοινή εργασία παπυρολόγων, φιλολόγων, ιστορικών και φυσικών συνεχίζεται, ανοίγοντας νέες ερευνητικές προοπτικές. «Για πρώτη φορά μπορέσαμε να διαβάσουμε μερικές ακολουθίες γραμμάτων από τον πάπυρο που ήταν κρυμμένες σε πολλαπλά στρώματα, τα οποία παρέμειναν κολλημένα μεταξύ τους μετά το ξετύλιγμα που έγινε τους προηγούμενους αιώνες με μια μηχανική τεχνική που προκάλεσε την εξάρθρωση ολόκληρων θραυσμάτων κείμενο», προσθέτει η Ranocchia.

Αυτό το «μαζικό άλμα στην ποιότητα» επιτεύχθηκε συνδυάζοντας δύο καινοτόμες τεχνικές, την οπτική τομογραφία συνοχής και την υπέρυθρη υπερφασματική απεικόνιση, χάρη σε ένα κινητό εργαστήριο που παρέχεται από το Πανεπιστήμιο Nottingham Trent. «Τα πολλαπλά στρώματα αντιπροσωπεύουν ένα δραματικό πρόβλημα για την ανάγνωση σχεδόν όλων των κυλίνδρων που ξετυλίχτηκαν, περίπου 1.560 από τα 1.840 συνολικά που επέζησαν από την έκρηξη του Βεζούβιου», θυμάται ο Ranocchia. 

«Αυτές οι σοβαρές διεργασίες διαστρωμάτωσης παραμορφώνουν ένα μεγάλο μέρος των κειμένων, καθιστώντας αδύνατη την επεξεργασία τους. Τέλος, το να μπορείς να αναγνωρίσεις αυτά τα επίπεδα και να τα μεταφέρεις ουσιαστικά στην αρχική τους θέση για να αποκαταστήσεις τη συνέχεια του κειμένου σημαίνει συλλογή τεράστιου όγκου πληροφοριών σε σύγκριση με το παρελθόν.Η δουλειά, ωστόσο, είναι ακόμα στα πρώτα στάδια: θα δούμε τον πραγματικό αντίκτυπο από άποψη γνώσης τα επόμενα χρόνια».

Γεωδίφης με πληροφορίες από την σελίδα ansa.it