Ο Έλληνας γεωγράφος του 3ου αιώνα π.Χ που περιέγραψε τα Ιμαλάια
Όπως πολλά χαμένα έργα της αρχαιότητας, το περιεχόμενό τους μπορεί να ανακατασκευαστεί εν μέρει μέσω των παραπομπών μεταγενέστερων συγγραφέων. Αυτό συνέβη, για παράδειγμα, με τη φοινικική ιστορία του Σανχωνιάθου του Βερυτιανού, άκμασε τον 13ο αιώνα π.Χ; Και επίσης με το έργο του Μεγασθένη με τίτλο Iνδικά, όπου αφηγείται το ταξίδι του στην Ινδία τον 3ο αιώνα π.Χ.
Ο Μεγασθένης γεννήθηκε το 350 π.Χ. στη χερσόνησο της Ανατολίας, μάρτυρας των κατακτήσεων του Μεγάλου Αλεξάνδρου και της επακόλουθης διαίρεσης της αυτοκρατορίας του από τους Διαδόχους. Λίγα είναι γνωστά για τη ζωή του μέχρι που τον βρίσκουμε στην αυλή του Σέλευκου Α' Νικάτορα, του οποίου η βασιλεία ξεκίνησε το 305 π.Χ.
Ο Σέλευκος, ο οποίος ήταν ένας από τους στρατηγούς του Μεγάλου Αλεξάνδρου, απέκτησε οριστικό έλεγχο του ανατολικού τμήματος, του μεγαλύτερου τμήματος της αυτοκρατορίας, μετά τη μάχη της Ιψού το 301 π.Χ. Οι επικράτειές του εκτείνονταν από την Ανατολία, τη Βαβυλώνα και την Περσία μέχρι τις παρυφές της αυτοκρατορίας των Maurya στην Ινδία .
Ο Μεγασθένης πρέπει να ήταν ένα έμπιστο πρόσωπο των Σελευκιδών, καθώς στάλθηκε ως πρεσβευτής στην Ινδία κατά της Αυτοκρατορίας των Μαυριών. Η ακριβής ημερομηνία της πρεσβείας δεν είναι γνωστή, αν και οι ιστορικοί είναι πεπεισμένοι ότι έπρεπε να είναι πριν από το 288 π.Χ., καθώς ο αυτοκράτορας Chandragupta πέθανε εκείνη τη χρονιά, και είναι γνωστό ότι ο Μεγασθένης τον συνάντησε στην πρωτεύουσά του Παταλίπουτρα. Ορισμένοι ιστορικοί τοποθετούν την επίσκεψη μεταξύ 302 και 298 π.Χ.
Σε κάθε περίπτωση, ο Σέλευκος και ο Chandragupta είχαν αντιμετωπίσει ο ένας τον άλλον σε έναν πόλεμο που κράτησε δύο χρόνια, μεταξύ 305 και 303 π.Χ. Οι εχθροπραξίες σταμάτησαν τελικά με την ήττα του Σέλευκου και οι διπλωματικές σχέσεις αποκαταστάθηκαν.
Αυτό ήταν πιθανότατα το σκηνικό για το ταξίδι του πρέσβη Μεγασθένη γύρω στο 304–303 π.Χ. Αν ήταν αυτός που είχε επιφορτιστεί με τη διαπραγμάτευση της ειρήνης (ο Bosworth πιστεύει ότι το ταξίδι έγινε δέκα χρόνια νωρίτερα), δεν τα πήγε πολύ άσχημα: ο Σέλευκος παντρεύτηκε την κόρη του Έλενα με τον Chandragupta και ο τελευταίος χάρισε στον Έλληνα 500 πολεμικούς ελέφαντες, κάτι που αποδείχθηκε πολύ χρήσιμο το 301 π.Χ. στη μάχη της Ιψού κατά του Αντιγόνου, και αργότερα στη μάχη του Κορουπέδιου κατά του Λυσίμαχου το 281 π.Χ. Φυσικά, σε αντάλλαγμα, ο Σέλευκος παραχώρησε εκτεταμένα εδάφη στους Μαυρία.
Αυτό που λένε οι πηγές, χωρίς να αποκαλύπτουν την ημερομηνία, είναι ότι ο Μεγασθένης ζούσε στην αυλή του Σιβύρτιου, του σατράπη της Αραχωσίας, που κυβέρνησε υπό τον Σέλευκο, και επισκεπτόταν συχνά τον Chandragupta:
Και πάλι, η νότια Ασία μπορεί να χωριστεί σε τέσσερα μέρη, από τα οποία ο Ερατοσθένης και ο Μεγασθένης κάνουν την Ινδία το μεγαλύτερο. Ο τελευταίος συγγραφέας ζούσε με τον Σιβύρτιο, τον σατράπη της Αραχωσίας, και λέει ότι επισκεπτόταν συχνά τον Chandragupta, τον βασιλιά των Ινδών.
Όπως αναφέραμε προηγουμένως, ο Μεγασθένης κατέγραψε το ταξίδι ή τα ταξίδια του στην Ινδία σε ένα χαμένο βιβλίο με τίτλο Ινδικά-Indica , το οποίο ανακατασκευάστηκε εν μέρει από τον φιλόλογο John Watson McCrindle στα τέλη του 19ου αιώνα, μέσω παραπομπών από άλλους συγγραφείς όπως ο Φλάβιος Αρριανός, ο Διόδωρος, ο Στράβων, ή Πλίνιος.
Η επίσκεψή του στην Ινδία είναι τότε καλά τεκμηριωμένη: εισήλθε στην υποήπειρο μέσω της Πενταποταμίας (τους πέντε παραπόταμους των ποταμών του Ινδού) στο σημερινό Παντζάμπ, αφήνοντας μια περιγραφή τους. Από εκεί, ακολούθησε τη βασιλική διαδρομή προς την Παταλιπούτρα, αργότερα παρεκκλίνοντας νότια προς Μαντουράι και το νησί Ταπρομπάνε (Σρι Λάνκα), επιστρέφοντας πιθανώς από την ίδια διαδρομή.
Αλλά δεν δίνουν όλοι οι συγγραφείς την ίδια αξιοπιστία στους λογαριασμούς του. Ο Στράβων, για παράδειγμα, διαψεύδει πολλούς από τους ισχυρισμούς του επειδή τα Ινδικά περιέχουν πολλές, λιγότερο ή περισσότερο, φανταστικές ιστορίες για ανθρώπους με περίεργα φυσικά χαρακτηριστικά (ανάποδα πόδια, τεράστια αυτιά κ.λπ.).
Πιστεύεται ότι ο Μεγασθένης υπερέβαλλε ορισμένα γεγονότα επειδή προσπαθούσε να αποδείξει ότι η Ινδία ήταν μια απόρθητη περιοχή, δικαιολογώντας έτσι την ήττα του Σέλευκου, άλλωστε ήταν στην υπηρεσία του. Υπάρχει όμως και η πιθανότητα οι μεταγενέστεροι συγγραφείς να παρεξήγησαν κάποιες από τις περιγραφές του κατά τη μεταγραφή τους.
Ανάμεσα στα ενδιαφέροντα στοιχεία που βρέθηκαν στα Ινδικά είναι ο υπολογισμός που έκανε ο Μεγασθένης για το μέγεθος της Ινδίας, όπως αναφέρει ο Αρριανός:
Για τον Μεγασθένη, από την άλλη πλευρά, το γεωγραφικό πλάτος της Ινδίας εκτείνεται από την ανατολή προς τη δύση, δηλαδή αυτό που οι άλλοι αποκαλούν γεωγραφικό μήκος, και ισχυρίζεται ότι αυτό το μέγεθος είναι 16000 στάδια για το μικρότερο τμήμα του. Στην κατεύθυνση βορρά-νότου (αυτό που ονομάζει γεωγραφικό μήκος) θα μετρούσε, σύμφωνα με τον ίδιο, περίπου 23300 στάδια για το συντομότερο μέρος του.
Το μήκος των 16.000 σταδίων θα ισοδυναμούσε με 2.786 χιλιόμετρα, ενώ το γεωγραφικό πλάτος των 23.300 σταδίων θα ήταν 4.057 χιλιόμετρα, μετρήσεις αρκετά παρόμοιες με αυτές που έδωσε ο Ερατοσθένης μερικές δεκαετίες αργότερα.
Τα σωζόμενα θραύσματα περιλαμβάνουν στοιχεία για την πανίδα, τη χλωρίδα, τα έθιμα, τη γεωγραφία, την ιστορία και όλα όσα ο Μεγασθένης θεωρούσε ενδιαφέρον να γραφούν στα Ινδικά.
«Από τον Μεγασθένη έμαθα ότι στον Ινδικό Ωκεανό υπάρχει ένα μικρό είδος ψαριού που δεν φαίνεται ποτέ ζωντανό, καθώς κολυμπάει πάντα σε βαθιά νερά και επιπλέει στην επιφάνεια μόνο μετά το θάνατο. Αν το αγγίξει κάποιος λιποθυμά και όχι μόνο, πεθαίνει και στο τέλος». Κλαύδιος Αέλιος γνωστός και ως Γαληνός της Περγάμου -Claudius Aelian, Περί της φύσης των ζώων.Προφανώς, αυτό αναφερόταν στο Electrophorus electricus ή ηλεκτρικό χέλι, το οποίο μπορεί να εκπέμψει κραδασμούς έως και 850 βολτ.
Ανέφερε επίσης ότι το νησί Ταπροβανᾶ [Ταπροβάνη το όνομα με το οποίο ήταν γνωστό στους αρχαίους Έλληνες το νησί της Σρι Λάνκα στον Ινδικό Ωκεανό] Taprobane (Σρι Λάνκα) χωριζόταν από την ηπειρωτική χώρα με ένα μεγάλο ποτάμι και ότι εκεί παράγονταν άφθονα μαργαριτάρια και χρυσός. Σχετικά με τον χρυσό, βρίσκουμε ίσως το πιο διάσημο απόσπασμα του έργου του:
«Ο Νέαρχος λέει ότι έχει δει με τα μάτια του τα δέρματα των μυρμηγκιών που σκάβουν χρυσό και ότι είναι παρόμοια με αυτά των λεοπαρδάλεων. Αλλά ο Μεγασθένης, για αυτά τα μυρμήγκια, λέει το εξής: ότι ανάμεσα στους Derdae, μια ινδική φυλή πολύ πυκνοκατοικημένη στα ανατολικά σε μια ορεινή περιοχή, υπάρχει ένα οροπέδιο περίπου 3000 στάδια σε περιφέρεια, και ότι κάτω από αυτό υπάρχουν χρυσωρυχεία των οποίων οι ανθρακωρύχοι είναι μυρμήγκια, ζώα όχι μικρότερα από αλεπούδες, εξαιρετικά γρήγορα και ζουν με αυτό που κυνηγούν. Σκάβουν τη γη το χειμώνα και τη στοιβάζουν στις εισόδους, σαν τυφλοπόντικες. Και τα ψήγματα χρυσού χρειάζονται λίγη τήξη. Και οι γείτονες αναζητούν κρυφά τα ψήγματα που είναι τοποθετημένα σε αγέλη, γιατί αν το κάνουν ανοιχτά, τα μυρμήγκια πολεμούν και τα καταδιώκουν κατά τη φυγή τους, προλαβαίνοντάς τα και εξοντώνοντάς τα. Για να περάσουν απαρατήρητοι, τοποθετούν κομμάτια κρέατος από κυνήγι εδώ κι εκεί, και όταν τα μυρμήγκια προσελκύονται αλλού, αρπάζουν τα ψήγματα και τα πουλάνε στους εμπόρους με κάθε τιμή, χωρίς να ξέρουν πώς να τα μυρίσουν». Στράβων, Γεωγραφία XV.1.44
Και φυσικά αναφέρεται στην οροσειρά των Ιμαλαΐων (Imaus), για την οποία λέει ότι οι στρατιώτες του Αλέξανδρου την ονόμασαν Καύκασο, ίσως γιατί τους θύμιζε τον άλλο Καύκασο που βρίσκεται ανάμεσα στη Μαύρη Θάλασσα και την Κασπία Θάλασσα.
«Η Ινδία συνορεύει στα βόρεια, από την Αριάνα μέχρι την Ανατολική Θάλασσα, από τα όρια του Ταύρου, τον οποίο οι ντόπιοι αποκαλούν, διαδοχικά, Paropamisus, Emodus, Imaus και με άλλους τρόπους, μια περιοχή που οι Μακεδόνες αποκαλούν Καύκασο».Στράβων, Γεωγραφία XV.1.11
Δεν είναι γνωστό πόσες ακριβώς φορές επισκέφτηκε ο Μεγασθένης την Ινδία (από ό,τι λέει ο Αρριανός, φαίνεται ότι έκανε αρκετές επισκέψεις) ή πόσο καιρό πέρασε εκεί. Ούτε γνωρίζουμε τίποτα για τη ζωή του μετά την περίφημη πρεσβεία ή την ημερομηνία του θανάτου του.
Το βιβλίο του Ινδικά θεωρείται η πρώτη δυτική περιγραφή της Ινδίας και της πεδιάδας του Γάγγη, και πράγματι, είναι ο πρώτος ξένος πρεσβευτής που αναφέρεται στην ιστοριογραφία της υποηπείρου.
Γεωδίφης με πληροφορίες από την σελίδα labrujulaverde.com
Πηγές:
1.https://www.labrujulaverde.com/en/2024/03/megasthenes-the-3rd-century-bc-greek-geographer-who-described-himalayas-and-calculated-the-longitude-and-latitude-of-india/
2. E. A. Schwanbeck το 1846 και ο J. W. McCrindle το 1877
3.Πορτρέτο του Μεγασθένη
https://www.teepublic.com/sticker/41897547-megasthenes-black-and-white-portrait-megasthenes-a