Καλός σας Μας...

«Έξω από την πόλη είναι χτισμένοι μάλλον προς το νότιο μέρος, όπως ο ναός του Ολυμπίου Διός, του Πυθίου Απόλλωνος, της Γης, του Λιμναίου Διονύσου, όπου τον Ανθεστηριώνα μήνα, στη δωδεκάτη μέρα του εορτάζονται τα αρχαιότερα Διονύσια. Την παράδοση αυτή τη διατηρούν έως σήμερα οι Ίωνες που κατάγονται από τους Αθηναίους». Ιστορίαι του Θουκιδίδη.

Σε σκαλισμένο κωακό μάρμαρο από το Κάστρο της Κω σημειώνεται η καρποφορία των άνθεων και η αναγέννηση της φύσης. 

Αρχιμαγιά στην αρχαία Κω

Η πρώτη του Μάη είναι βαθιά ριζωμένη στην κωακή παράδοση τουλάχιστον από τον 4ο-5ο αιώνα π.Χ. 

Ήταν για την κωακή κοινωνία μια γιορτή της φύσης και της άνοιξης και ο Μάιος σχετιζόταν με τις γιορτές της αναγέννησης και της καρποφορίας. Η Πρωτομαγιά απαντά ανάμεσα στην εαρινή ισημερία και το θερινό ηλιοστάσιο, τοποθετείται δηλαδή στην αρχή της άνοιξης.

Τα Ανθεσφόρια ήταν μία γιορτή παρόμοια με τη δικιά μας Πρωτομαγιά. Τότε,  οι νεαρές Κώες στόλιζαν τα μαλλιά τους με στεφάνια από λουλούδια, προς τιμήν της θεάς της γονιμότητας Δήμητρας και της κόρης της, Περσεφόνης. 

Οι αρχαίοι Κώοι γιόρταζαν το καλωσόρισμα της άνοιξης με τα Ανθεστήρια ή Διονύσια μία σημαντική γιορτή αφιερωμένη στα άνθη και στον Διόνυσο, με πομπές που κατευθύνονταν προς τα ιερά, φέρνοντας λουλούδια σε καλαθάκια - κανηφόρες, ενώ στα Θαργήλια τιμούσαν τον Απόλλωνα, με τελετουργίες καθαρμού και προσφορές καρπών. Οι πομπές γίνονταν προς τον βωμό του Αμυγδαλώνα, το αρχαίο θέατρο του Αμπάβρη όπως επίσης κοντά στο πρώην ξενοδοχείο Όσκαρ όπου υπήρχε το Θεσμοφόριο ιερό της Δήμητρας.

Η 1η Μαΐου είναι μια αρχαία γιορτή, γνωστή σήμερα ως «Πρωτομαγιά», η οποία παραδοσιακά σηματοδοτούσε την επιστροφή του καλοκαιριού. Πιστεύεται ότι οι εορτασμοί προήλθαν από γεωργικές τελετουργίες που αποσκοπούσαν στη διασφάλιση της γονιμότητας των καλλιεργειών, τις οποίες τελούσαν οι αρχαίοι Αιγύπτιοι, Έλληνες και Ρωμαίοι. Αργότερα, οι εξελίξεις περιελάμβαναν το κελτικό φεστιβάλ Beltane και το γερμανικό φεστιβάλ της Νύχτας της Βαλπούργης. Σήμερα, πολλά έθιμα εξακολουθούν να σημαδεύουν αυτό το αρχαίο φεστιβάλ, όπως το μάζεμα αγριολούλουδων και το στήσιμο ενός στολισμένου δέντρου του Μαΐου ή Γαϊτανιού, γύρω από το οποίο χορεύουν οι άνθρωποι.«Σέντραλ Παρκ της Πρωτομαγιάς» [1901] του Μορίς Πρέντεργκαστ.

Φεστιβάλ της Χλωρίδας

Κατά τη ρωμαϊκή περίοδο υποδέχονταν τον Μάιο με γιορτές στα Φλοράλια  δηλαδή με τη γιορτή των λουλουδιών. Γιορτάζονταν στο τέλος του Απριλίου-αρχές Μαρτίου με θεατρικές παραστάσεις, τελετουργικά όπου λάμβαναν μέρος οικόσιτα ζώα, και γλέντια με παιχνίδια και φαγητό.  

To Φεστιβάλ της Χλωρίδας, ήταν μια πενθήμερη τελετή προς τιμή της Ρωμαίας θεάς των λουλουδιών. Η Φλώρα θεωρείτο μία από τις αρχαιότερες θεές της ρωμαϊκής θρησκείας και ήταν μία από τις 15 θεότητες που είχαν τον δικό τους αρχιερέα, τον φλαμίνο Φλωρίαλις, που υποστηριζόταν από το κράτος. Η θεά των λουλουδιών, της βλάστησης και της γονιμότητας, λάμβανε θυσίες στο ιερό άλσος των Αδελφών Αρβάλων, ενός αρχαϊκού ιερατείου.

«Πορτρέτο κοριτσιού με στεφάνι από τριαντάφυλλα στα μαλλιά της και δέρμα λεοπάρδαλης» (1868) του Γιουτζέν Φέλιτζ.Το Κελτικό Μπελτέιν , που σημαίνει «η επιστροφή του ήλιου», είναι το γαελικό φεστιβάλ της Πρωτομαγιάς. Ιστορικά, γιορταζόταν ευρέως σε όλη την Ιρλανδία, τη Σκωτία και τη Νήσο του Μαν και μπορεί οι εορτασμοί να σχετίζονταν με τις επαφές που ανέπτυξαν οι Κέλτες με τους αρχαίους Έλληνες. Ξεκίνησαν το βράδυ πριν από την 1η Μαΐου. Έπαψε να εφαρμόζεται στις περισσότερες περιοχές γύρω στον 19ο αιώνα, αλλά αναβίωσε το 1988 σε έναν από τους πιο δημοφιλείς εορτασμούς του Μπελτέιν, το ετήσιο φεστιβάλ φωτιάς που λαμβάνει χώρα στο Εδιμβούργο της Σκωτίας.

Το φεστιβάλ Φλοράλια σημαδεύτηκε από χορό, συλλογή λουλουδιών και τοποθέτηση λευκών τήβεννων υπέρ πιο πολύχρωμων ενδυμάτων. Ήταν επίσης μια περίοδος για τα Ludi Florales [έξι ημέρες αγώνων], τα οποία πληρώνονταν από πρόστιμα που εισπράττονταν όταν καταπατούνταν δημόσιες γαίες. Ο Κικέρωνας αναφέρει τον ρόλο του στην οργάνωση αγώνων για τη Φλόρα όταν ήταν αιδίλης [Ρωμαίος δικαστής υπεύθυνος για τη συντήρηση δημόσιων κτιρίων] το 69 π.Χ.

Το φεστιβάλ της Φλώρας άνοιγε με θεατρικές παραστάσεις, οι οποίες συχνά περιλάμβαναν μίμες, γυμνές ηθοποιούς και πόρνες, και ολοκληρωνόταν με διαγωνισμούς και θεάματα και μια θυσία στη Φλώρα. Μερικές φορές τα γεγονότα ήταν πολύ μοναδικά, όπως το 30 μ.Χ., όταν η ψυχαγωγία στα Φλωράλια που παρουσιάζονταν υπό τον αυτοκράτορα Σέρβιο Σουλπίκιο Γάλβα περιλάμβανε έναν ελέφαντα που περπατούσε σε τεντωμένο σχοινάκι.

Τελικά ανακηρύχθηκε ως ρωμαϊκή εορτή από τον Ιούλιο Καίσαρα και λέγεται ότι οι γλεντζέδες φορούσαν γιρλάντες από φρέσκα λουλούδια, ενώ σκόρπιζαν σπόρους για να προωθήσουν την αγροτική αφθονία. Αυτή η γιορτή ξεκινούσε τον Απρίλιο, τον μήνα της Αφροδίτης, της θεάς του Έρωτα, αλλά διαρκούσε μέχρι τις αρχές Μαΐου. Οι επίσημες ημερομηνίες ορίζονταν από τις 28 Απριλίου έως τις 3 Μαΐου. Πολλοί άνθρωποι βλέπουν μια σύνδεση μεταξύ αυτής της ανοιξιάτικης γιορτής και της μεταγενέστερης Πρωτομαγιάς. Ένας τρόπος με τον οποίο τα Φλοράλια έχουν επιβιώσει είναι με τα στεφάνια που οι άνθρωποι συνεχίζουν να φορούν στους εορτασμούς της Πρωτομαγιάς.

«Ένας εορτασμός της Πρωτομαγιάς» του Γουίλιαμ Πάουελ Φριθ. Οι αρχαίοι Κέλτες πίστευαν ότι ο ήλιος κρατούνταν αιχμάλωτος κατά τους χειμερινούς μήνες, μόνο και μόνο για να απελευθερωθεί κάθε άνοιξη για να κυβερνήσει τον καλοκαιρινό ουρανό και γιόρταζαν αυτή τη μυθική απελευθέρωση με τελετές φωτιάς και μια τεράστια γιορτή για να σηματοδοτήσουν την περίσταση.Σε αυτή την κελτική εκδοχή της Πρωτομαγιάς, πραγματοποιούνταν τελετουργίες για την προστασία των βοοειδών, των καλλιεργειών και των ανθρώπων, και για την ενθάρρυνση της ανάπτυξης. Το Μπελτέιν ήταν μια εποχή για να χαρεί κανείς την επιστροφή της γονιμότητας της γης και ήταν επίσης η εποχή που τα ζώα έβγαιναν για βόσκηση. Ήταν μια κομβική στιγμή στον Παγανιστικό Τροχό της Χρονιάς δανεισμένη από τους αρχαίους Έλληνες.

Η Πρωτομαγιά όπως τη γιορτάζουμε σήμερα λέγεται ότι άρχισε να καθιερώνεται κατά την περίοδο της Φραγκοκρατίας. Από τότε υπάρχουν διάφορα έθιμα που τηρούνται ακόμα σε διάφορες περιοχές της επικράτειας.

Το μαγιάτικο στεφάνι με κληματόβεργες ή από κρανιά ή λυγαριά το στόλιζαν με κλαδιά και λουλούδια από την εξοχή και τους κήπους. Στεφάνι τοποθετούσαν στην είσοδο του σπιτιού, όπως σκόρδο για να διώξουν το κακό.

Το στεφάνι έμενε στη θέση τους ως την παραμονή του Άι Γιαννιού στις 23 Ιουνίου, οπότε και το έριχναν στις φωτιές . Η γιορτή του Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου εμπίπτει στο θερινό ηλιοστάσιο, μια ημέρα που γιορτάζεται σε όλο τον κόσμο από τις προϊστορικές κοινότητες.

Η εθιμογραφία του Μάη στην Κω

Η Πρωτομαγιά στην Κω άρχιζε από νωρίς το πρωί όταν σηκώνονταν οι κοπέλες και μάζευαν αγριολούλουδα, όπως παπαρούνες, άσπρες και κίτρινες μαργαρίτες και έπλεκαν το στεφάνι δένοντας μαζί και στάχυα κριθαριού, σύμβολο ευτυχίας. 

Το στεφάνι το κρεμούν στις πόρτες των σπιτιών και τότε ακούς την ευχή από άκρη σε άκρη του νησιού: το «καλός σας Μας», δηλαδή Μάης. Οι νοικοκυρές από το πρωί ετοίμαζαν τη «μαεργιά» με «καταστατό» και ζάχαρη, αμύγδαλα ή καρύδια κοπανισμένα και κανέλλα.

Σε πίνακα το πρωτομαγιάτικο στεφάνι, συμβολίζει την αναγέννηση της φύσης.

Τις τρεις πρώτες μέρες του Μαΐου δεν άρχιζαν καμιά δουλειά οι αγρότες της Κω, γιατί τις θεωρούσαν «δρίμες» δηλαδή δαίμονες που κατά τη λαϊκή δοξασία τρυπούσαν τα ρούχα και τις είχαν σε κακό. Μέσα  στον Μάη όμως έκαναν τις προμήθειές τους από «αλεσφακιά» [ελελίσφακο], «φλεσκούνι», «αρίανη» [ρίγανη] και χαμομήλι, που χρειάζονται το χειμώνα για τα «βραστικά» [ζεστά ροφήματα] και άρχιζαν άλλες αγροτικές ασχολίες.

Την ημέρα της γιορτής της Ανάληψης του Χριστού όλα τα καΐκια του νησιού έπαιρναν μέρος σε αγώνες ιστιοπλοΐας, ενώ οι κάτοικοι άρχιζαν τα θαλασσινά τους μπάνια, άσχετα από τις καιρικές συνθήκες που επικρατούσαν ως τότε. 

Τα παιδιά πριν αρχίσουν τα μακροβούτια τους, σχημάτιζαν ένα κύκλο κρατώντας σφιχτά τα χέρια και έλεγαν με δυνατή φωνή:

«Αναλήβγεται ο Χριστός,αναλήβγομαι κι εγώ.Για την πίστη του Χριστού,για το πείσμα του ΄Βριγιού».

Έπειτα βουτούσαν όλα μαζί χαρούμενα τρεις φορές στη θάλασσα!!...

Καλή Αρχιμαγιά και καλό μήνα!

Γεωδίφης

Πηγές:

1. Παιδί της Ρέας

2. Ιστορία της νήσου Κω-Β.Χατζηβασιλείου,1990

3.Από τα αρχαία Ανθεστήρια στο Ψυχοσάββατο της Αποκριάς

https://geogeodifhs.blogspot.com/2024/03/blog-post_45.html

4.May Day - Encyclopedia Britannica

5.Beltane and May Day Customs - The Llewellyn Journal

6.A history of May Day- libcom.org

7.May Day: an ancient festival with a pagan twist – TheWeek