Η μόλυνση από μόλυβδο στην αρχαία Ελλάδα δείχνει την κοινωνική αλλαγή

Μελέτες πυρήνων ιζημάτων από τον πυθμένα της θάλασσας και τις παράκτιες περιοχές που περιβάλλουν το Αιγαίο δείχνουν ότι οι άνθρωποι μόλυναν το περιβάλλον με μόλυβδο νωρίς στην αρχαιότητα.

Μια ερευνητική ομάδα με επικεφαλής γεωεπιστήμονες από το Πανεπιστήμιο της Χαϊδελβέργης διεξήγαγε τις αναλύσεις, οι οποίες αποκάλυψαν ότι η ανθρώπινη δραστηριότητα στην περιοχή είχε ως αποτέλεσμα τη μόλυνση του περιβάλλοντος από μόλυβδο πριν από περίπου 5.200 χρόνια - πολύ νωρίτερα από ό,τι ήταν γνωστό στο παρελθόν.

Τα αποτελέσματα δημοσιεύτηκαν στο περιοδικό Communications Earth & Environment .

Σε συνδυασμό με τα αποτελέσματα των αναλύσεων γύρης από τους πυρήνες των ιζημάτων , αυτή η μόλυνση προσφέρει επίσης πληροφορίες για την κοινωνικοοικονομική αλλαγή στο Αιγαίο, αντανακλώντας ακόμη και ιστορικά γεγονότα όπως η κατάκτηση της Ελλάδας από τους Ρωμαίους.

Η περιοχή του Αιγαίου δημιούργησε μερικούς από τους πρώτους πολιτισμούς της αρχαίας Ευρώπης. Η ερευνητική ομάδα διερεύνησε πότε και σε ποιο βαθμό οι πρώιμες ανθρώπινες δραστηριότητες στην περιοχή επηρέασαν τα οικοσυστήματα τόσο στην ξηρά όσο και στο θαλάσσιο περιβάλλον. Για το σκοπό αυτό, η ομάδα ανέλυσε 14 πυρήνες ιζήματος από τον πυθμένα του Αιγαίου και τη γύρω ακτογραμμή.

Τοποθεσίες των μελετηθέντων πυρήνων (κλειστοί μπλε και πράσινοι κύκλοι) στην περιοχή του Αιγαίου και επιλεγμένα παλαιότερα δημοσιευμένα παλυνολογικά αρχεία (ανοιχτοί πράσινοι κύκλοι) που αναφέρονται στη συζήτηση. Εμφανίζονται επίσης θέσεις γνωστών κοιτασμάτων μεταλλεύματος Pb προσαρμοσμένες από τη βάση δεδομένων OXALID85 (κλειστοί ιώδεις κύκλοι). Οι χάρτες δημιουργήθηκαν με λογισμικό QGIS (έκδοση 3.16.10) χρησιμοποιώντας τοπογραφικά δεδομένα από σύνολα δεδομένων NASA Shuttle Radar Topography Mission (SRTM).

Ένας πυρήνας από τύρφη προσέφερε τα πρώτα γνωστά στοιχεία μόλυνσης του περιβάλλοντος με μόλυβδο. Οι ερευνητές χρονολόγησαν αυτό το σήμα μολύβδου πριν από περίπου 5.200 χρόνια, περίπου 1.200 χρόνια πριν από τα παλαιότερα γνωστά στοιχεία μόλυνσης του περιβάλλοντος με το βαρύ μέταλλο που μπορεί να ανιχνευθεί στην ανθρώπινη δραστηριότητα.

«Επειδή, μεταξύ άλλων, ο μόλυβδος απελευθερώθηκε κατά την παραγωγή αργύρου, η απόδειξη της αυξανόμενης συγκέντρωσης μολύβδου στο περιβάλλον είναι, ταυτόχρονα, ένας σημαντικός δείκτης κοινωνικοοικονομικής αλλαγής», δηλώνει ο Δρ Ανδρέας Κουτσοδένδρης, μέλος του Palynology & Ερευνητική ομάδα Paleoenvironmental Dynamics του καθηγητή Dr. Jörg Pross στο Ινστιτούτο Επιστημών της Γης του Πανεπιστημίου της Χαϊδελβέργης.

Οι πυρήνες των ιζημάτων που ανέλυσαν οι επιστήμονες της Χαϊδελβέργης περιείχαν μόλυβδο καθώς και γύρη, κάτι που τους επέτρεψε να ανασυνθέσουν την ανάπτυξη της βλάστησης στην περιοχή του Αιγαίου. Η περιεκτικότητα σε γύρη έδειχνε τον τρόπο με τον οποίο χρησιμοποιήθηκε η γη.

«Τα συνδυασμένα δεδομένα για τη μόλυνση από μόλυβδο και την ανάπτυξη της βλάστησης δείχνουν πότε έλαβε χώρα η μετάβαση από τις αγροτικές σε νομισματικές κοινωνίες και πώς αυτό επηρέασε το περιβάλλον», τονίζει ο Jörg Pross.

Η συγκέντρωση μολύβδου αυξήθηκε σημαντικά πριν από περίπου 2.150 χρόνια, συνοδευόμενη από έντονη αποψίλωση των δασών και αυξανόμενη γεωργική χρήση, όπως φαίνεται από τη σύνθεση των φασμάτων της γύρης.

Από τότε, η μόλυνση από μόλυβδο είναι επίσης εμφανής στα ιζήματα από τον πυθμένα του Αιγαίου Πελάγους - το παλαιότερο αρχείο παγκοσμίως για ανθρωπογενή ρύπανση από μόλυβδο στον ωκεανό, τονίζει ο Ανδρέας Κουτσοδένδρης.

«Οι αλλαγές συμπίπτουν με την κατάκτηση της ελληνιστικής Ελλάδας από τους Ρωμαίους, οι οποίοι στη συνέχεια διεκδίκησαν για τον εαυτό τους τον πλούτο των πόρων της περιοχής», προσθέτει ο αρχαιολόγος της Χαϊδελβέργης Καθ. Δρ. Joseph Maran. 

Οι Ρωμαίοι κατακτητές ώθησαν έτσι την εξόρυξη χρυσού, αργύρου και άλλων μετάλλων, με την εξόρυξη και την τήξη μεταλλευμάτων να απαιτεί επίσης ξύλο.

Οι πυρήνες των ιζημάτων από το Αιγαίο συλλέχθηκαν κατά τη διάρκεια αποστολών των ερευνητικών πλοίων METEOR και AEGAEO μεταξύ 2001 και 2021. Μαζί με ερευνητές από το Πανεπιστήμιο της Χαϊδελβέργης, επιστήμονες από το Βερολίνο, τη Φρανκφούρτη (Μάιν), το Αμβούργο, το Hohenheim, το Tübingen και την Ελλάδα συμμετείχαν επίσης στην έρευνα.

Γεωδίφης με πληροφορίες από το Πανεπιστήμιο της Χαϊδελβέργης

 Andreas Koutsodendris, Societal changes in Ancient Greece impacted terrestrial and marine environments, Communications Earth & Environment (2025). DOI: 10.1038/s43247-024-01921-7. www.nature.com/articles/s43247-024-01921-7