Ο γενοβέζος ιδιοκτήτης της Κω , εν μέρει κουρσάρος και έμπορος

«...εν τη νήσω Κω, εις όνομα τιμώμενον της πανυπεράγνου δεσποίνης και θεομήτορος και επικεκλημένον των Σπονδών,μετά των προσόντων αυτώ δικαίων, ήγουν των χωραφίων των εν τοις Περιπάτοις, τοις Πετρωρείοις και τοις της Αντιμαχίας, έτι δε και του μύλωνος, του περιελθόντος … και επεχορηγήθη τη διαληφθείση σεβασμία μονή και ο παρών χρυσόβουλος λόγος της βασιλείας μου,απολυθείς κατά μήνα Ιανουάριον, της ενισταμένης δωδεκάτης ινδικτιώνος, του εξακισχιλιοστού οκτακοσιοστού τριακοστού εβδόμου έτους, εν ώ και το ημέτερον ευσεβές και θεοπρόβλητον υπεσημήνατο κράτος». Ανδρόνικος εν Χριστώ τω Θεώ πιστός βασιλεύς και αυτοκράτωρ Ρωμαίων ο Παλαιολόγος, χρυσόβουλος λόγος 1329.

Ο Benedetto I Zaccaria [περίπου 1235-1307] ήταν Ιταλός ναύαρχος της Ρεπούμπικα της Γένοβας και ιδιοκτήτης της νήσου Κω. Το 1304 -1306 ο αυτοκράτορας Ανδρόνικος Β΄ Παλαιολόγος του παρέδωσε την Κω και άλλα νησιά.

Ο Benedetto ήταν ο δεύτερος γιος του Fulcone Zaccaria και μιας από τις συζύγους του: Giulietta ή Beatrice. Φέρεται ότι βοήθησε τους αδελφούς του Manuele και Nicolino, τον ξάδερφό του Tedisio και τον γιο του Paleologo στις εμπορικές τους επιχειρήσεις. 

Υπήρξε, σε διάφορα στάδια της ζωής του, διπλωμάτης, τυχοδιώκτης, μισθοφόρος, πολιτικός και ο ιδρυτής των περιουσιακών στοιχείων της δυναστείας των Zaccaria στη Βυζαντινή, Λατινική Ελλάδα και την Δωδεκάνησο. 

Αιχμαλωτίστηκε από τους Ενετούς σε μια μάχη στα ανοιχτά της Τύρου το 1258. Το 1264 στάλθηκε ως Γενοβέζος πρεσβευτής στη βυζαντινή αυλή του Μιχαήλ Η' Παλαιολόγου. Ο Benedetto παντρεύτηκε μια από τις αδερφές του αυτοκράτορα.

Πράκτορας πλέον του αυτοκράτορα, ο Benedetto ενήργησε ως πρεσβευτής του Πέτρου Γ' της Αραγονίας το 1280-1282 και έλαβε μέρος στις διαπραγματεύσεις που οδήγησαν στη βυζαντινή-αραγονική συμμαχία και το ξέσπασμα του πολέμου του Σικελικού Εσπερινού που έληξε την απειλή μιας εισβολής στο Βυζάντιο από τον Κάρολο Α' του Ανζού. 

Μπροστά στον κίνδυνο των Οθωμανών και των Ενετών, ο βυζαντινός αυτοκράτορας Ανδρόνικος Β' Παλαιολόγος έκανε έκκληση για τη βοήθειά του. Το 1296, ο Ενετός ναύαρχος Ρουτζέρο Μοροζίνι κατέστρεψε τη Φώκαια.

Το 1304, εκτός από την Κω κατέλαβε επίσης τη Σάμο, οι οποίες ήταν σχεδόν πλήρως ερημωμένες, και ο αυτοκράτορας του παραχώρησε την κυριαρχία στα νησιά αυτά και τη Χίο για 2 χρόνια, υπό βυζαντινή επικυριαρχία.  Πιθανώς να μην επίσκεφθηκε ποτέ το ιδιόκτητο νησί του, και να λάμβανε μόνο τους φόρους, καθώς ήταν 70 ετών όταν ανέλαβε το φέουδο της Κω.

Από αυτή την ημερομηνία ο Benedetto ανακηρύσσεται Άρχοντας της Χίου και ξεκινά την καριέρα του ως πολιτικού και ηγεμόνα. 

Το 1306, ο Tedisio κατέλαβε τη Θάσο, τότε καταφύγιο Ελλήνων πειρατών. Ο  Zaccaria πέθανε το 1307 και ο αδερφός του Μανουέλε το 1309. Ο γιος του Paleologo τον διαδέχθηκε στη Χίο και στην υπόλοιπη περιουσία του, χωρίς την Κω η οποία είχε μεταβιβαστεί στον Vignolo.

Ο Μαρτίνος εγγονός του Benedetto Zaccaria, τελευταίος κυρίαρχος της Χίου διώχτηκε το 1329, ενώ διατηρούσε ακόμη τον επιδεικτικό τίτλο του «Βασιλιάς της Μ.Ασίας, δεσπότης και κυρίαρχος της Οινούσας, του Μαρμαρά, της Τενέδου, της Σαμοθράκης, της Λέσβου, της Χίου, της Σάμου, της Λευκωσίας και της Κω[ Paton-Hicks,1891]. 

Ποιός ήταν ο γενοβέζος Μπενεντέτο;

Στις αρχές του Μεσαίωνα, γύρω στο 1000, επικράτησε μια νέα μορφή Ιταλών, που περιγράφεται καλά από τον Giorgio Ruffolo: «Ο έμπορος ήταν συχνά ναύτης και γινόταν, όταν χρειαζόταν, στρατιώτης: ή αν χρειαζόταν πειρατής. Εκείνη την εποχή η Ιταλία δημιουργούσε μια φυλή ανδρών που ήταν ατρόμητοι και επιθετικοί καθώς και πονηροί, αδίστακτοι και βαθιά θρησκευόμενοι».

Τους συναντάμε στο έπος των ναυτικών δημοκρατιών της Ιταλίας, ένα κεφάλαιο της ιστορίας ακόμα ελάχιστα γνωστό, ερευνημένο. Ωστόσο, ακριβώς πάνω στη θάλασσα και χάρη στις θαλάσσιες κοινότητες ολόκληρη η χερσόνησος ξύπνησε από τον μακρύ χειμώνα μετά την πτώση της Ρώμης, δίνοντας μορφή σε αυτό που ο Paolo Grillo ορίζει ως «μεσαιωνική παγκοσμιοποίηση», ένα ενεργό κύκλωμα από τον Ειρηνικό στη Μαύρη Θάλασσα, από τη Μεσόγειο μέχρι το Βορρά. Μια εμπορική επανάσταση και τα πρώτα σημάδια μιας παγκόσμιας οικονομίας της οποίας η Ιταλία ήταν το υπομόχλιο και ο κύριος πόλος. Μια μεγάλη περιπέτεια με πολλούς πρωταγωνιστές.

Μεταξύ αυτών οι Γενοβέζοι, με σημαντική ναυτική εμπειρία και σημαντικό χρηματοοικονομικό κεφάλαιο, αποφάσισαν να εισέλθουν στις αναδυόμενες αγορές της ατλαντικής Ευρώπης ανοίγοντας μια απευθείας γραμμή [τη «Δυτική Διαδρομή»] προς τον Βορρά.

Από το 1277 είναι γνωστές οι γαλέρες του Benedetto Zaccaria, μιας εξαιρετικής φιγούρας εμπόρου, ηγέτη, διπλωμάτη και ιδιώτη.Μόλις 30 ετών, ήταν ένας από τους αρχιτέκτονες της ανανεωμένης συνεργασίας μεταξύ Γένοβας και Κωνσταντινούπολης. Η προσέλευση στην αυτοκρατορική αυλή αποδείχτηκε καρποφόρα: χάρη του Μιχαήλ Η' Παλαιολόγου, ο Benedetto απέκτησε από τον αυτοκράτορα το φέουδο της Φώκεας Μ.Ασίας ένα από τα κύρια κέντρα παραγωγής της πολύτιμης στυπτηρίας, απαραίτητης ως αρωγός στη βαφή ρούχων. 

Μια απόλυτη επιτυχία που εξασφάλισε στους επιχειρηματίες Γενοβέζους το μονοπώλιο στο εμπόριο στυπτηρίας σε όλη τη Μεσόγειο και όχι μόνο. Όπως αναφέρθηκε, το 1277 τα πλοία του Zaccaria πέρασαν τους Στύλους του Ηρακλή και μπήκαν στον Ωκεανό πλέοντας μέχρι τη Φλάνδρα, το κύριο κλωστοϋφαντουργικό κέντρο της Ευρώπης.

Μη ικανοποιημένος, ο Zaccaria συνέχισε να συμπληρώνει τα εισοδήματά του αφιερώνοντας τον εαυτό του στον πόλεμο κατά των Πισάνων, των Βενετών και άλλων .Τώρα κύριος μιας άγριας ναυτικής ομάδας, συμμετείχε το 1284 ως πρωταγωνιστής σε μια ακόμη αποφασιστική σύγκρουση εναντίον της Πίζας. Μετά από μια σειρά επιτυχημένων επιδρομών κατά των φυλακίων της Τοσκάνης στη Σαρδηνία, στις 5 Αυγούστου εκείνης της μοιραίας χρονιάς διέταξε τον Γενοβέζικο στόλο μαζί με τον Oberto Doria στη Μάχη της Meloria που σήμανε το τέλος της ναυτικής δύναμης της Πίζας.

Μετά τη μεγάλη νίκη στο Τυρρηνικό Πέλαγος, ο Zaccaria αποφάσισε να επιστρέψει ξανά στο Λεβάντε κατακτώντας την Τρίπολη στη Συρία, στη συνέχεια στην τροχιά ό,τι απέμεινε από το βασίλειο των Σταυροφόρων. Όμως παρά τις νίκες του, οι ηγέτες της Γένοβας, ανήσυχοι για τα συμφέροντά τους στην Αίγυπτο και την Παλαιστίνη, δεν τον στήριξαν και το 1289 τον ανάγκασαν να υποχωρήσει και να επιστρέψει. 

Ένα πισωγύρισμα που δεν χώνεψε ο έμπορος ναύαρχος και στο δρόμο της επιστροφής ανακάλυψε ξανά τον εαυτό του ως κουρσάρο επιβιβαζόμενος σε αιγυπτιακό πλοίο. Ο σουλτάνος ​​αντέδρασε συλλαμβάνοντας τους Γενοβέζους εμπόρους που βρίσκονταν στην Αλεξάνδρεια και κατάσχοντας τα αγαθά και τα περιουσιακά τους στοιχεία. Με τη σειρά του ο Δήμος, πολύ προσεκτικός αποκήρυξε αμέσως τον Ζακαρία και αναζήτησε διαμονή στην Αίγυπτο.

Ο περήφανος  Zaccaria αφού διαπληκτίστηκε με τους ζηλιάρηδες συμπολίτες του, μπήκε στην υπηρεσία του βασιλιά Σάντσο της Καστίλλης και το 1291 εξολόθρευσε τον μαροκινό στόλο μπροστά στο Γιβραλτάρ, απελευθερώνοντας το στενό από τη μουσουλμανική παρουσία και βελτιστοποιώντας το πολύτιμο εμπόριο της στυπτηρίας - απαραίτητης πρώτης ύλης για τον χρωματισμό υφασμάτων-από το φέουδο του της Φώκαιας μέχρι τη Βόρεια Ευρώπη. 

Το 1294 ο Zaccaria αποδέχτηκε την προσφορά του Φίλιππου IV, βασιλιά της Γαλλίας. Διορισμένος ναύαρχος, αναδιοργάνωσε το γαλλικό ναυτικό και σχεδίασε μια αποστολή κατά της Αγγλίας και στη συνέχεια οδήγησε έναν ναυτικό αποκλεισμό του νησιού, παραλύοντας το βρετανικό εμπόριο. 

Το 1299 επέστρεψε τελικά στη Γένοβα με στόχο τη διεξαγωγή μιας σταυροφορίας - που ονομαζόταν «γυναικεία» επειδή χρηματοδοτήθηκε από κάποιες ντόπιες αρχόντισσες - αλλά το έργο σύντομα ναυάγησε και εγκαταλείφθηκε.

Το τέλος  του ατρόμητου Τζακκαρία

Ηλικιωμένος αλλά όχι παροπλισμένος, το 1304 ο Zaccaria επέστρεψε στο Λεβάντε για να υπερασπιστεί τη Φώκαια από τους κουρσάρους. Άλλη μια νίκη που είχε ως αποτέλεσμα την κατάκτηση της Χίου, μιας σημαντικής εμπορικής βάσης στο Αιγαίο αλλά, κυρίως, της κύριας περιοχής παραγωγής της μαστίχας, που τότε εκτιμήθηκε ιδιαίτερα για τις ιατρικές της ιδιότητες. Το τελευταίο κομμάτι της εμπορικής του αυτοκρατορίας. 

Τέσσερα χρόνια αργότερα ο Benedetto Zaccaria πέθανε στην Γένοβα του. Μπαίνοντας στο μύθο.

Παρά τις συνεχείς διαφωνίες μεταξύ του Benedetto και των ελίτ της πόλης, τα κατορθώματά του αντιπροσώπευαν ένα τρομερό παράθυρο ευκαιρίας που διευκόλυναν τα κύρια ιβηρικά λιμάνια προσέλευσης στους Λιγουρίους κατά μήκος της διαδρομής προς τον Βορρά. 

Έτσι ξεκίνησε μια μακρά ιστορία, η οποία αρχίζει από τη Λιγουρία του 13ου αιώνα, περνά από την Πορτογαλία των ναυτικών και των ανακαλύψεων και ολοκληρώνεται στην ενοποιημένη Ισπανία με το κατόρθωμα του Χριστόφορου Κολόμβου.

Γεωδίφης

Πηγές :

1.Benedetto Zaccaria ammiraglio e mercante nella Genova del Duecento- Roberto S. Lopez, 1996

2. La zecca di Scio, Torino 1865

3.The Zaccaria of Phocaea and Chios (1275-1329)-Miller, William,1921. 

4. Inscriptions of Cos-Paton-Hicks,1891

4. Ιστοσελίδες corsaridelmediterraneo.it και it.insideover.com

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΥΛΙΚΟ

Οι στόλοι της Πίζας και της Γένοβας.

Benedetto Zaccaria , έργο του Ludovico Pogliaghi [1857 -1950].

Χάρτης πεδίου μάχης της Μάχης της Μελόριας στις 6 Αυγούστου του 1284, με τις στρατιωτικές στολές των Γενουατικών στρατευμάτων ενάντια στους Πιζάνους.Η νίκη της Γένοβας και η καταστροφή του στόλου της Πίζας σηματοδότησε την παρακμή της Ρεπούμπλικα της Πίζας. Η δεύτερη σειρά από  20 γαλέρες υπό τη διοίκηση του Benedetto Zaccaria τοποθετήθηκε τόσο πίσω από την πρώτη που οι Πιζάνοι δεν μπορούσαν να δουν αν αποτελούνταν από πολεμικά σκάφη ή από μικρά σκάφη τα οποία προορίζονταν να λειτουργήσουν ως βοηθητικά. Ήταν αρκετά κοντά για να χτυπήσουν και να καθορίσουν τη μάχη όταν η δράση είχε αρχίσει.Ο Benedetto Zaccaria ως ναύαρχος ήταν πολύ ειδικός στις ναυμαχίες.Είχε αρχίσει να πολεμά ενάντια στους Πισάνους τους πρώτους μήνες του έτους 1284 στη Μεσόγειο Θάλασσα και στόχος του ήταν να πραγματοποιήσει ξαφνικές επιθέσεις σε αντίπαλα πλοία για να βλάψει την οικονομία της Πίζας και τον στόλο της.Το 1284 είχε άμεσο έλεγχο σε 30 πολεμικές γαλέρες, οι οποίες ενώθηκαν ξανά μαζί με τον υπόλοιπο στόλο στη Γένοβα, λίγες μέρες πριν από τη μάχη της Μελόριας.

Benedetto Zaccaria ammiraglio e mercante nella Genova del Duecento

Το γενεαλογικό δέντρο του Zaccaria. Από La zecca di Scio, Torino 1865