Η αρχαία Άπτερα μέσα από ένα τιμητικό διάταγμα του 2ου αιώνα π.Χ
.jpg)
.jpg)
Το αρχαίο θέατρο της Άπτερας, σε κακή κατάσταση από τον 19ο αιώνα όταν λειτούργησε ως λατομείο. Από το panoramio.
«Δεν μελετάμε απλώς το παρελθόν: το κληρονομούμε, και η κληρονομιά φέρνει μαζί της όχι μόνο τα δικαιώματα ιδιοκτησίας, αλλά και τα καθήκοντα της κηδεμονίας. Τα πράγματα για τα οποία πολέμησαν και για τα οποία πέθαναν δεν πρέπει να σπαταλώνται άπρακτα. Γιατί είναι ιδιοκτησία άλλων, που δεν έχουν γεννηθεί ακόμα». Το καθήκον μας ως άνθρωποι: Roger Scruton [1944-2020].
Τον 4ο έως τουλάχιστον τον 2ο αιώνα π.Χ η Κως θεωρείτο η Σίλικον Βάλεϊ του αρχαίου ιατρικού κόσμου. Πληθώρα διακεκριμένων ιατρών Κώων παρείχαν τις υπηρεσίες τους σε οικονομικά κέντρα και ισχυρές πόλεις της αρχαιότητας. Μία από αυτές ήταν η αρχαία Άπτερα.
Τιμητικό διάταγμα της Απτέρας της δυτικής Κρήτης, αναφέρεται στον Κώο ιατρό Κάλλιπο Αριστοκρίτου ο οποίος διακρίθηκε για τη διαγωγή του και έσωσε πολίτες της με τις ιατρικές υπηρεσίες του.
Ο Κάλλιπος τιμήθηκε με χρυσό στεφάνι και τα έξοδα του ταξιδιού, ενώ ανακηρύχτηκε ευεργέτης της Απτέρας και απονεμήθηκε στον ίδιο και τους απογόνους του το προνόμιο της προξενίας.
Οι Κώοι μερίμνησαν η επιγραφή επαίνου των Απτεραίων να τοποθετηθεί σε εμφανές σημείο του Ασκληπιείου. Η επιγραφή σήμερα συναντάται στο Επιγραφικό Μουσείο του Ασκληπιείου Κω.
Ο Κάλλιπος ήταν παντρευμένος με την Νικάτιον Δαμοστράτου, σύμφωνα με επιτύμβια στήλη που βρέθηκε στη Νίσυρο. Η γυναίκα του φέρεται ως δωρήτρια των Αφροδισίων της Συνοικίας του Λιμανιού της Κω τον 3ο αιώνα π.Χ, ενώ τον ακολουθούσε στα ταξίδια του και σε ένα από αυτά φαίνεται ότι πέθανε.
Η αετωματική στήλη από λευκό μάρμαρο, είναι σπασμένη στην κάτω δεξιά γωνία. Βρέθηκε στο Ασκληπιείο της Κω και είναι περίπου του 150-100 π.Χ. Οι φωτογραφίες των παραπάνω επιγραφών λήφθηκαν από τον Ιταλό αρχαιολόγο L.Morricone.
Η επιγραφή
Η αρχαία επιγραφή, γράφει τα εξής:
Ἀπτεραίων.
ἔδοξε τᾶι βωλᾶι καὶ τῶι δάμωι,
Σῶσος Ἀβδία εἶπε· ἐπειδὴ Κάλ-
λιππος Ἀριστοκρίτω Κῶιος ἰατρὸ[ς]
5 ἀποσταλεὶς ὑπὸ τᾶς πόλιος ἀξίως
ἀνέστραπται ἀμφοτερᾶν τᾶν πολ[ί]-
ων κάτε τὸμ βίον καὶ τὰν τέχναν προ-
θυμίας οὐθὲν ἐλλείπων, πολλός
τε τῶμ πολιτᾶν ἐγ μεγάλαν ἀρρωστ[ι]-
10 ᾶν σέσωικε, ἵνα ὦν καὶ ὁ δᾶμος φαίνη-
ται τιμῶν τὸς ἀγαθὸς ἄνδρας, vac.
δεδόχθαι τᾶι βωλᾶι καὶ τῷ δάμω[ι]·
ἐπαινέσαι Κάλλιππον Ἀριστοκρ[ί]-
τω Κῶιον ἰατρὸν καὶ στεφανῶ<σαι> αὐτὸ[ν]
15 στεφάνωι χρυσέωι ἀρετᾶς ἕν̣[ε]-
κα καὶ εὐνοίας τᾶς εἰς αὐτόν, [δόν]-
τω δὲ αὐτῶι τοὶ ταμίαι ἔς τε τ[ὸν]
στέφανον καὶ πορεῖον στα̣[%⁸¹?]-
τῆρας τριακοσίος· ἵνα δὲ καὶ Κ[ῶιοι πα]-
20 ρακολουθῶντι τὰν αἵρεσιν, τ[ὸ δόγμα]
σαμανάμενοι τοὶ κόσμοι τᾶ[ι δαμο]-
σίαι σφραγῖδι ἐξαποστ̣[ειλάτω]-
σαν πρὸς αὐτὸς ∶ καὶ [ἀξιωσάντων φί]-
λος ὑπάρχοντας τ[ὰν ἐπιμέλει]-
25 αν ποιήσασθαι [τᾶς ἀναγορεύσι]-
ος τῶ στεφάνω̣ [ἔν τε τοῖς Διονυ]-
σίοις τῶ πράτ[ω ἀγῶνος καὶ τοῖς μεγά]-
λοις Ἀσκλαπ[ιείοις, καὶ δόμεν τᾶι]
στάλαι τόπ[ον ἐν τῶι ἱαρῶι τῶ Ἀσκλα]-
30 πιῶ ἐν τῶι ἐπ[ιφανεστάτωι τόπωι],
ἐς ἃν ἀναγ[ραφήσεται τὸ δόγμα]
τῶ δάμω· ἦ[μεν δὲ αὐτὸν πρόξενον]
καὶ εὐεργέ[ταν τᾶς πόλιος τᾶς Ἀ]-
πταραίω[ν — — — — ? — — — —].
Λύθηκε από το συμβούλιο και τον λαό, όπως πρότεινε ο Σώσος του Αβδιά: αφού ο Κάλλιππος της Κω, ο γιος του Αριστοκρίτου, που τον έστειλε γιατρός από την πόλη του, συμπεριφέρθηκε με τρόπο αντάξιο και των δύο πόλεων μας, τόσο στην προσωπική του ζωή όσο και στην ιατρική του τέχνη, χωρίς να του λείπει τίποτα σε ζήλο. και έχει σώσει πολλούς από τους πολίτες από σοβαρές ασθένειες. Γι' αυτό, για να φανεί ο κόσμος ότι τιμά τους καλούς ανθρώπους, αποφασίζει το συμβούλιο και ο λαός να υμνήσουν τον γιατρό γιο του Αριστοκρίτου, και να τον στεφανώσουν με χρυσό στεφάνι για την αρετή του και την καλή του θέληση προς το λαό. Ο λαός θα του δώσει 300 στατήρες για το στεφάνι και τα έξοδα ταξιδιού. Για να τηρήσουν οι Κώοι τις καλές τους προθέσεις, οι Κώοι θα σφραγίσουν [αντίγραφο του διατάγματος] με τη δημόσια σφραγίδα και θα τους τη στείλουν. και [θα ζητήσουν] από τους Κώους, που είναι φίλοι της πόλης μας, να φροντίσουν να [ανακοινωθεί] η απονομή του στον πρώτο [διαγωνισμό στα Διονύσια [και στα] μεγάλα Ασκληπιεία, [και να δώσει] μια θέση για μια στήλη στο πιο εξέχον [τόπο στο ναό] του Ασκληπιού, στον οποίο μπορεί να αναγραφεί [το διάταγμα] του λαού. Ο Κάλλιπος θα γίνει [προξένος] και ευεργέτης [της πόλης] των Απτέρων, [τόσο ο ίδιος όσο και οι απόγονοί του].
Η αρχαία πόλη
Η προέλευση του ονόματος της Απτέρας έχει διάφορες εκδοχές αλλά την ωραιότερη δανειζόματε από τον Στέφανο Βυζάντιο [6ο αιώνα μ.Χ], σύμφωνα με τον οποίο το όνομα προέρχεται από το μυθικό αγώνα που έγινε μεταξύ Μουσών και Σειρήνων σε λόφο της Σούδας. Οι Σειρήνες ηττήθηκαν, πέταξαν τα φτερά τους, έμειναν «άπτερες» και έπεσαν στη θάλασσα, τα λευκά φτερά τους σχημάτισαν τα νησάκια του κόλπου της Σούδας που ονομάζονται Λευκές.
Κατά μία άλλη εκδοχή προέρχεται από το επίθετο της Αρτέμιδος, Απτέρας. Ο Παυσανίας, μας λέει ότι το όνομα της έλαβε από τον μυθικό βασιλιά των Δελφών Πτέρας ή Απτέρας, ο οποίος έχτισε το δεύτερο ναό του Απόλλωνα στους Δελφούς και φέρεται και ως ιδρυτής της.
Οι Απτεραίοι έχουν μείνει στην ιστορία ως δεινοί τοξότες που πολεμούσαν ως μισθοφόροι μακριά από την Κρήτη και οι οποίοι έφερναν τον πλούτο στην πατρίδα τους.
Η αρχαία Άπτερα συναντάται σε υψόμετρο 210μ., βλέπει τον κόλπο της Σούδας, περίπου 9 χλμ. νοτιοανατολικά από τα Χανιά. Ήταν από τις σημαντικότερες πόλεις-κράτη της Κρήτης, διέθετε ένα από τα σημαντικότερα λιμάνια.Με τα δύο επίνειά της, Μινώα [σημερινό Μαράθι] και Κίσαμο [κοντά στις Καλύβες] εξασφάλιζε τον έλεγχο όλης της θαλάσσιας δραστηριότητας που την ανέδειξε σε ένα από τα σπουδαιότερα εμπορικά κέντρα της Κρήτης.
Από την αρχαία πόλη σήμερα σώζονται τμήματα από τείχη, ιερά, τάφους και άλλα.
Τα τείχη της πόλης, που στέκονται ακόμη, απηχούν τα τείχη της Τίρυνθας και των Μυκηνών και μπορείτε επίσης να βρείτε ερείπια ενός μικρού ναού της Δήμητρας που χτίστηκε γύρω στο 100 π.Χ., ένα μικρό ρωμαϊκό θέατρο και λουτρά και μια τριάδα από τεράστιες θολωτές δεξαμενές από την εποχή της Ρωμαϊκής εποχής. Η Απτέρα ιδρύθηκε τον 7ο αιώνα π.Χ. και έφτασε στην ακμή της στην ελληνιστική περίοδο.
Η προϊστορική a-pa-ta-wa, γνωστή από κνωσιακές πινακίδες σε γραμμική Β γραφή, πιθανώς εντοπίζεται νοτιότερα, σε χαμηλό λόφο.
Η ιστορία της ξεκινά από την μινωική εποχή [3500-1070 π.X], ωστόσο τα πιο γνωστά αρχαιολογικά ίχνη στα ερείπια ανάγονται στην γεωμετρική εποχή [1000-685 π.X], την ελληνιστική περίοδο [323-67 π.X] και την ρωμαική περίοδο [67 π.X-324 μ.X].
Η θέση της ήταν άγνωστη μέχρι που αντοπίστηκε από τον Pashley το 1834.
Τοίχος των επιγραφών
Το 1860 η Γαλλική Αρχαιολογική Σχολή ανακάλυψε τον «τοίχο των επιγραφών» μία δομή με τιμητικές με επιγραφές του 3ου-2ου αιώνα π.Χ, κατά την περίοδο της ακμής της δηλαδή της περιόδου του τιμητικού διατάγματος που βρέθηκε στην Κω.
Στα πρώιμα ελληνιστικά χρόνια [4ος-3ος αιώνας π.Χ] αποκτά οικονομική και πολιτική ισχύ και κόβει δικό της νόμισμα, συνήθως με την θεά Άρτεμη και τον ιδρυτή της βασιλιά Απτέρα, ή τον Απόλλωνα, την Ήρα με πυρσό, μέλισσα ή τόξο.
Στην παρακμή της αρχαίας πόλης συνέβαλλαν ισχυροί σεισμοί της ενεργής τεκτονικά περιοχής.
Ο σεισμός του 251 και ο μεγαλύτερος σεισμός της Μεσογείου, του 365 με μέγεθος 8.3-8.5 βαθμούς ο οποίος εκδηλώθηκε μόλις 65 χλμ. νοτιοδυτικά της.
Κατοικήθηκε την βυζαντινή περίοδο πιθανώς έως το 796 μ.Χ, όταν ένας ακόμη βίαιος σεισμός σύμφωνα με αραβικές πηγές την καταστρέφει εντελώς.
Γεωδίφης
Πηγές:
1.É. Samama, Les Médecins (2003)
2. Εθνικά-Στέφανος Βυζάντιος
3. Αρχείο L.Morricone/saia
4. Ιστοσελίδες odysseus, packhum
5. Επιγραφικό Μουσείο Ασκληπιείου Κω
6. Ασκληπιείο Κω-Δημ. Μποζνάκης
Η αρχαία Άπτερα στην βορειοδυτική Κρήτη.