Η εποχή Giolitti και τα Δωδεκάνησα
«Η ελευθερία, αν είναι απαραίτητη για την πρόοδο ενός πολιτισμένου λαού, δεν είναι αυτοσκοπός». Giovanni Giolitti [27 Οκτωβρίου 1842-17 Ιουλίου 1928].
Ήταν Ιταλός πολιτικός. Διετέλεσε πρωθυπουργός της Ιταλίας πέντε φορές μεταξύ 1892 και 1921. Είναι ο μακροβιότερος δημοκρατικά εκλεγμένος πρωθυπουργός στην ιταλική ιστορία και ο δεύτερος μακροβιότερος πρωθυπουργός συνολικά μετά τον Μπενίτο Μουσολίνι.
Τζιοβάνι Τζιολίτι
«Το καλύτερο ηρεμιστικό για τις επαναστατικές επιθυμίες αποτελείται από μια υπουργική καρέκλα, η οποία μεταμορφώνει έναν εξεγερμένο σε γραφειοκράτη».
Εξέχων ηγέτης της Ιστορικής Αριστεράς και της Φιλελεύθερης Ένωσης, θεωρείται ευρέως ένας από τους πιο ισχυρούς και σημαντικούς πολιτικούς στην ιταλική ιστορία.
Λόγω της κυρίαρχης θέσης του στην ιταλική πολιτική σκηνή, ο Τζιολίτι κατηγορήθηκε από τους επικριτές ότι ήταν αυταρχικός ηγέτης και κοινοβουλευτικός δικτάτορας.Ο Τζιολίτι ήταν μάστορας στην πολιτική τέχνη του τρασφορμισμού, της μεθόδου δημιουργίας ενός ευέλικτου, κεντρώου συνασπισμού διακυβέρνησης που απομόνωσε τα άκρα της Αριστεράς και της Δεξιάς στην ιταλική πολιτική μετά την ενοποίηση.
Υπό την επιρροή του, οι Φιλελεύθεροι δεν αναπτύχθηκαν ως δομημένο κόμμα και ήταν μια σειρά από άτυπες προσωπικές ομάδες χωρίς επίσημους δεσμούς με πολιτικές εκλογικές περιφέρειες.
Η περίοδος μεταξύ της αρχής του 20ου αιώνα και της έναρξης του Α' Παγκοσμίου Πολέμου, όταν ήταν πρωθυπουργός και υπουργός Εσωτερικών από το 1901 έως το 1914, με σύντομες μόνο διακοπές, αναφέρεται συχνά ως «Γιολιττιανή Εποχή».
Σε μια κεντρώα φιλελεύθερη εποχή με έντονες ηθικές ανησυχίες, οι περίοδοι της εξουσίας του Giolitti ήταν αξιοσημείωτες για το πέρασμα ενός ευρέος φάσματος προοδευτικών κοινωνικών μεταρρυθμίσεων που λέγεται ότι βελτίωσαν το βιοτικό επίπεδο των απλών Ιταλών, μαζί με τη θέσπιση διαφόρων πολιτικών κυβερνητικής παρέμβασης.
Εκτός από την εφαρμογή πολλών κυβερνητικών έργων, ο Giolitti εθνικοποίησε επίσης τις ιδιωτικές εταιρείες τηλεφωνίας και σιδηροδρόμων. Οι φιλελεύθεροι υποστηρικτές του ελεύθερου εμπορίου επέκριναν το «Giolittian System», αν και ο ίδιος ο Giolitti είδε την ανάπτυξη της εθνικής οικονομίας ως απαραίτητη για την παραγωγή πλούτου.
Λιβυκός, ιταλοοθωμανικός πόλεμος
Οι διεκδικήσεις της Ιταλίας για τη Λιβύη χρονολογούνται από την ήττα της Τουρκίας από τη Ρωσία στον πόλεμο του 1877-1878 και τις επακόλουθες συζητήσεις μετά το Συνέδριο του Βερολίνου το 1878, στις οποίες η Γαλλία και η Μεγάλη Βρετανία είχαν συμφωνήσει στην κατοχή της Τυνησίας και της Κύπρου αντίστοιχα και των δύο μερών της παρακμάζουσας τότε Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Όταν Ιταλοί διπλωμάτες υπαινίχθηκαν για πιθανή αντίθεση από την κυβέρνησή τους, οι Γάλλοι απάντησαν ότι η Τρίπολη θα ήταν αντίστοιχη της Ιταλίας. Το 1902, η Ιταλία και η Γαλλία είχαν υπογράψει μια μυστική συνθήκη που παρείχε ελευθερία επέμβασης στην Τριπολιτανία και το Μαρόκο.
Ο ιταλικός Τύπος ξεκίνησε μια μεγάλης κλίμακας εκστρατεία λόμπι υπέρ μιας εισβολής στη Λιβύη στα τέλη Μαρτίου 1911. Φανταζόταν ως πλούσια σε ορυκτά και την υπερασπίζονταν μόνο 4.000 Οθωμανοί στρατιώτες. Επίσης, ο πληθυσμός περιγράφηκε ως εχθρικός προς την Οθωμανική Αυτοκρατορία και φιλικός προς τους Ιταλούς: η μελλοντική εισβολή επρόκειτο να είναι κάτι περισσότερο από μια «στρατιωτική βόλτα», σύμφωνα με αυτούς.
Η ιταλική κυβέρνηση ήταν διστακτική αρχικά, αλλά το καλοκαίρι οι προετοιμασίες για την εισβολή πραγματοποιήθηκαν και ο πρωθυπουργός Τζιολίτι άρχισε να ερευνά τις άλλες μεγάλες ευρωπαϊκές δυνάμεις για τις αντιδράσεις τους σε μια πιθανή εισβολή στη Λιβύη. Το Σοσιαλιστικό Κόμμα είχε ισχυρή επιρροή στην κοινή γνώμη. Ωστόσο, ήταν στην αντιπολίτευση και επίσης διχασμένο στο θέμα, ενεργώντας αναποτελεσματικά κατά της στρατιωτικής επέμβασης. Υποβλήθηκε τελεσίγραφο στην οθωμανική κυβέρνηση υπό την ηγεσία του κόμματος της Επιτροπής Ένωσης και Προόδου [CUP] τη νύχτα της 26ης προς 27η Σεπτεμβρίου.
Με αυστριακή μεσολάβηση, οι Οθωμανοί απάντησαν με την πρόταση να μεταβιβαστεί ο έλεγχος της Λιβύης χωρίς πόλεμο, διατηρώντας μια επίσημη οθωμανική επικυριαρχία. Αυτή η πρόταση ήταν συγκρίσιμη με την κατάσταση στην Αίγυπτο, η οποία βρισκόταν υπό επίσημη οθωμανική επικυριαρχία αλλά στην πραγματικότητα ελεγχόταν από το Ηνωμένο Βασίλειο.
Ο Τζιολίτι αρνήθηκε και ο πόλεμος κηρύχθηκε στις 29 Σεπτεμβρίου 1911. Επικρίθηκε ότι κήρυξε τον πόλεμο χωρίς να συμβουλευτεί το Κοινοβούλιο και ότι δεν το είχε συγκαλέσει παρά αρκετούς μήνες αργότερα. Η συμπεριφορά του στην Κυβέρνηση κατά τη διάρκεια της εκστρατείας επικρίθηκε επίσης σοβαρά, καθώς ενεργούσε σαν ο πόλεμος να ήταν απλώς μια υπόθεση εσωτερικής πολιτικής και κομματικών συνδυασμών.
Στις 18 Οκτωβρίου 1912, η Τουρκία παραδόθηκε επίσημα. Ως αποτέλεσμα αυτής της σύγκρουσης, η Ιταλία κατέλαβε το Οθωμανικό Βιλαέτι Τριπολιτανίας [επαρχία], του οποίου οι κύριες υποεπαρχίες ήταν η Φεζάν, η Κυρηναϊκή και η ίδια η Τρίπολη. Αυτά τα εδάφη μαζί σχημάτισαν αυτό που έγινε γνωστό ως «Ιταλική Λιβύη».
Κατάκτηση της Λιβύης και της Δωδεκανήσου
Κατά τη διάρκεια της σύγκρουσης, οι ιταλικές δυνάμεις κατέλαβαν και τα Δωδεκάνησα στο Αιγαίο Πέλαγος.
Η Ιταλία είχε συμφωνήσει να επιστρέψει τα Δωδεκάνησα στην Οθωμανική Αυτοκρατορία σύμφωνα με τη Συνθήκη του Ouchy το 1912 [γνωστή και ως Πρώτη Συνθήκη της Λωζάνης όπως υπογράφηκε στο Château d'Ouchy στη Λωζάνη της Ελβετίας].
Ωστόσο, η ασάφεια του κειμένου επέτρεψε μια προσωρινή ιταλική διοίκηση των νησιών και η Τουρκία τελικά αποκήρυξε όλες τις αξιώσεις σε αυτά τα νησιά στο άρθρο 15 της Συνθήκης της Λωζάνης το 1923.
Ο ιστορικός Angelo Del Boca, συγγραφέας μελετών για τους ιταλικούς αποικιακούς πολέμους, βρήκε στα στρατιωτικά αρχεία στοιχεία, κρυμμένα από την κοινή γνώμη για πολλά χρόνια, για τις μαζικές εξοντώσεις που πραγματοποιήθηκαν από Ιταλούς στη Λιβύη εναντίον αμάχων.
Στην πραγματικότητα οι Ιταλοί στρατιώτες κατέβαιναν στα χωριά, έβαλαν φωτιά στις καλύβες και στα χωράφια με κριθάρι, σκότωσαν ζώα, πυροβόλησαν και κρέμασαν ανυπεράσπιστους ανθρώπους. Ο συνολικός αριθμός των θυμάτων δεν είναι σίγουρος, αλλά φαίνεται να είναι γύρω στις 100.000.
Η κατάκτηση της Λιβύης ήταν επομένως μεγαλύτερη και πιο δύσκολη από το αναμενόμενο. Για να ξεπεράσει την αντίσταση, η Ιταλία έπρεπε όχι μόνο να ενισχύσει το εκστρατευτικό σώμα, αλλά και να επεκτείνει το «θέατρο» του πολέμου στο Αιγαίο Πέλαγος, καταλαμβάνοντας το νησί της Ρόδου και το αρχιπέλαγος των Δωδεκανήσων.
Μόνο τον Οκτώβριο του 1912 οι Τούρκοι συμφώνησαν να υπογράψουν την Ειρήνη της Λωζάνης, παραιτούμενοι από την πολιτική κυριαρχία στη Λιβύη και διατηρώντας τη θρησκευτική εξουσία του σουλτάνου στους μουσουλμανικούς πληθυσμούς.
Η ειρήνη δεν έβαλε τέλος στην αραβική αντίσταση και από αυτό οι Ιταλοί πήραν πρόσχημα για να διατηρήσουν την κατοχή της Ρόδου και των Δωδεκανήσων. Από οικονομικής άποψης, λοιπόν, η κατάκτηση της Λιβύης αποδείχθηκε κακή συμφωνία.
Το κόστος του πολέμου ήταν πολύ βαρύ τα θρυλικά φυσικά πλούτη ανακαλύφθηκαν ότι ήταν σπάνια ή ανύπαρκτα [κανείς τότε δεν υποψιάστηκε την παρουσία πετρελαίου υπόγεια, που ορισμένοι ορίζουν ως «κουτί με άμμο»] ο αποικισμός των παράκτιων περιοχών δεν ήταν αρκετός για να απορροφήσει σημαντικό αριθμό εργατών.
Για τον πόλεμο στη Λιβύη, συγκροτήθηκε εκστρατευτικό σώμα 34.000 ανδρών υπό τη διοίκηση του στρατηγού Κάρλο Κανέβα και οι εχθροπραξίες ξεκίνησαν στις 3 Οκτωβρίου 1911. Ο πόλεμος δεν ήταν τόσο απλός όσο έλπιζαν οι Ιταλοί. Ο αραβικός πληθυσμός συμμάχησε με τους Τούρκους που εκδιώχθηκαν από την Τρίπολη, διατήρησαν τον έλεγχο ενός μεγάλου τμήματος της ενδοχώρας, εμποδίζοντας τα ιταλικά στρατεύματα να εγκαταλείψουν τα στενά προγεφυρώματα που χτίστηκαν κατά την απόβαση.
Οι εχθροπραξίες συνεχίστηκαν για μεγάλο χρονικό διάστημα, αναγκάζοντας την ιταλική κυβέρνηση να αυξήσει το εκστρατευτικό σώμα και να διευρύνει τη σύγκρουση: στην πραγματικότητα, όπως αναφέρθηκε, τον Μάιο του 1912 το Ιταλικό Βασιλικό Ναυτικό κατέλαβε τη Ρόδο και τα Δωδεκάνησα που ανήκουν στην Τουρκία. Η Τουρκία αναγκάστηκε σύντομα να παραδοθεί και η ειρήνη υπογράφηκε τον Οκτώβριο του 1912 στη Λωζάνη. Βάσει αυτού, η Τουρκία αναγνώρισε την κατοχή της Τριπολιτανίας και της Κυρηναϊκής από την Ιταλία και ανέλαβε να βάλει τέλος στον ανταρτοπόλεμο. Για να εγγυηθεί αυτή τη δέσμευση, η Ιταλία διατήρησε τα Δωδεκάνησα.
Η Ιταλική κατοχή κράτησε μέχρι το 1947, όταν η Δωδεκάνησος απελευθερώθηκε και επέστρεψε στην Ελλάδα.
Γεωδίφης
περισσότερα,
1.https://www.researchgate.net/publication/233051164_Giovanni_Giolitti_A_pessimist_as_modernizer
2.https://www.studiarapido.it/la-conquista-della-libia-1911-1912-riassunto/
3.https://www.dodecaneso.org/content/storia-egeo-1522-1912/
4. Εγκυκλοπαίδειες Βικιπαίδεια, Treccani
5.https://www.dodecaneso.org/content/storia-egeo-1522-1912/
Κατάκτηση της Λιβύης, 1911-1912.