Το «Μεγάλο Θέατρο» της Εφέσου

Το «Μεγάλο Θέατρο» της Εφέσου, ένα υπέροχα διατηρημένο και πολύ εντυπωσιακό κτίριο, που βρίσκεται στην πλαγιά του λόφου Panayir (Pion), απέναντι από την οδό Harbour, Εφέσου. 

Οι ανασκαφές του Μεγάλου Θεάτρου αποκαλύπτουν ότι κατασκευάστηκε για πρώτη φορά περίπου το 250 π.Χ., επί Λυσίμαχου. Αυτή η κατασκευή, χτισμένη από μάρμαρο, έχει πλάτος 145μ. και το κοινό της έφτανε κάποτε τα 30μ. Στην ακμή του, μπορούσε να φιλοξενήσει έως και 24.000 θεατές. Κατά τη ρωμαϊκή περίοδο, διευρύνθηκε και διαμόρφωσε το σημερινό του στυλ που φαίνεται σήμερα.

Η κατασκευή του θεάτρου ξεκίνησε στους ελληνιστικούς χρόνους. Στη ρωμαϊκή εποχή, κατά τη διάρκεια της βασιλείας του αυτοκράτορα Κλαυδίου (41-54 μ.Χ.), το θέατρο διευρύνθηκε. Η διώροφη σκηνή χτίστηκε κατά τη διάρκεια της βασιλείας του αυτοκράτορα Νέρωνα (54-68 μ.Χ.) και ο τρίτος όροφος προστέθηκε αργότερα, στα μέσα του 2ου αιώνα μ.Χ. Η ολοκλήρωση της κατασκευής του έγινε μόνο στους χρόνους του αυτοκράτορα Τραϊανού (98-117 μ.Χ.). Στις αρχές του 2ου αιώνα μ.Χ., κατασκευάστηκε ένα υδραγωγείο για να φέρει νερό στην Έφεσο, για το νυμφαίο του Τραϊανού. 

Το θέατρο είχε κοίλο (καθιστικό), ορχήστρα και απλό μονώροφο σκηνικό. Οι Ρωμαίοι έκαναν κάποιες αλλαγές το 40 μ.Χ. Το θέατρο επεκτάθηκε και ανακαινίστηκε για να γίνει η τεράστια δομή αυτού που βλέπουμε σήμερα. Μεγάλωσε για να χωρέσει 25.000 άτομα γύρω στο 44 μ.Χ., μετακινώντας τον μπροστινό τοίχο προς τα εμπρός και τις εισόδους. Αυτές οι τροποποιήσεις έδωσαν στο θέατρο μια πιο περίκλειστη μορφή. Το 140-144  η ορχήστρα διευρύνθηκε αφαιρώντας τις μπροστινές σειρές των καθισμάτων. Τον 3ο αιώνα μ.Χ., ένα στηθαίο τρίτου ορόφου προστέθηκε.

Το θέατρο της Εφέσου είναι σημαντικό για τους μελετητές ως παράδειγμα ελληνιστικού κτηρίου που μετασχηματίστηκε αργότερα από Ρωμαίους αρχιτέκτονες. Μερικά τμήματα της ελληνιστικής σκηνής ενσωματώθηκαν αργότερα στην κατασκευή της ρωμαϊκής περιόδου. Η ανακάλυψή τους έριξε λίγο φως στο στυλ και το σχήμα της προηγούμενης δομής. Το θέατρο δεν καλύφθηκε ποτέ από στέγη. Ωστόσο, μια τέντα προστέθηκε στα μέσα του 2ου αιώνα μ.Χ., για να παρέχει προστασία από τις καιρικές συνθήκες στους θεατές. Ο κόσμος στο κοινό μπορούσε να απολαύσει τις παραστάσεις με άνεση καθώς η απότομη κλίση των σειρών αυξάνεται πάνω από κάθε διαζώματα, προς όφελος όσων κάθονταν πίσω.

Το θέατρο υπέστη ζημιές από σεισμούς μεταξύ 359-366, που κατέστρεψαν το άνω κοίλο. Κάποιες επισκευές στα βόρεια τείχη έγιναν κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Αρκαδίου (395-408 μ.Χ.), αλλά το άνω κοίλο εγκαταλείφθηκε. Σε ένα επίγραμμα αναφέρεται ο ανθύπατος Μεσσαληνός, υπεύθυνος για την ολοκλήρωση αυτών των επισκευών. Τον 8ο αιώνα μ.Χ., το θέατρο έγινε μέρος των αμυντικών οχυρώσεων της Εφέσου.

Το θέατρο αναφέρεται συχνά στο πλαίσιο της επίσκεψης του Αγίου Παύλου στην Έφεσο. Η κοινή παρανόηση είναι ότι στην πραγματικότητα κήρυττε στο θέατρο. Στην πραγματικότητα, δεν υπάρχουν ιστορικά στοιχεία για την παρουσία του Αγίου Παύλου στο θέατρο. Επιπλέον, εκείνη τη στιγμή βρισκόταν υπό ανακατασκευή. Η κατάσταση, όπως περιγράφεται στις Πράξεις των Αποστόλων (19: 23-41), αναπτύχθηκε όταν ένας ντόπιος κοσμηματοπώλης ονόματι Δημήτριος ενθάρρυνε το πλήθος να ψάλλει «Μεγάλη είναι η θεά Ντιάνα της Εφέσου!». Το κίνητρό του ήταν ο φόβος της πτώσης των πωλήσεων των αγαλμάτων που απεικονίζουν τη θεά. Το πλήθος άρχισε να κινείται προς το θέατρο, αλλά ο Άγιος Παύλος παροτρύνθηκε από τους φίλους του να μην μπει στο θέατρο. Η ταραχή που προκάλεσε ο Δημήτριος ανάγκασε τον Παύλο να εγκαταλείψει την πόλη.

Το μεγάλο θέατρο της Εφέσου ήταν ένα από τα πρώτα κτίσματα που έφεραν στο φως οι αρχαιολόγοι πριν από τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο. Στις δεκαετίες του 1970 και του 1990, το κοίλο ανασκάφηκε και αποκαταστάθηκε πλήρως. Οι εργασίες ανακαίνισης έγιναν επίσης στις αρχές του 21ου αιώνα μ.Χ.

Γεωδίφης με πληροφορίες από το Ίδρυμα Εφέσου