Πώς επέζησαν οι πρώτοι άνθρωποι από την έκρηξη του υπερηφαιστείου Toba
Το βόρειο τείχος της καλντέρας Toba υψώνεται περίπου 500 μέτρα πάνω από το χωριό Haranggoal. Το νησί Samosir, ορατό σε απόσταση κατά μήκος της λίμνης Toba στα δεξιά, είναι μέρος ενός ανυψωμένου μπλοκ αποθέσεων από την τελευταία μεγάλη έκρηξη της Toba πριν από περίπου 74.000 χρόνια. Φωτογραφία του Tom Casadeval, 1987 (U.S. Geological Survey).
Πριν από περίπου 74.000 χρόνια, η Γη μαρτυρούσε την κατακλυσμική έκρηξη του υπερηφαιστείου Toba . Η έκρηξη έριξε μια τεράστια στάχτη και συντρίμμια πάνω από τον πλανήτη. Βύθισε περιοχές σε παρατεταμένο σκοτάδι και αλλοιώνοντας δραματικά το παγκόσμιο κλίμα.
Ωστόσο, αρχαιολογικά στοιχεία από το Πανεπιστήμιο του Τέξας στο Ώστιν υποδηλώνουν ότι οι πρώτοι άνθρωποι όχι μόνο επέζησαν αυτής της καταστροφής, αλλά μπορεί να τη χρησιμοποίησαν ως καταλύτη για διασπορά έξω από την Αφρική. Αυτό δημιούργησε το σκηνικό για τον τελικό πληθυσμό του πλανήτη.
Η ζωή στην άκρη ενός υπερηφαιστείου
Στα καταπράσινα πεδινά της σύγχρονης Αιθιοπίας, οι αρχαιολόγοι ανακάλυψαν έναν θησαυρό πληροφοριών στην τοποθεσία Shinfa-Metema 1. Αυτός ο αρχαίος οικισμός ζωγραφίζει μια ζωντανή εικόνα αποφασιστικών ανθρώπων της Μέσης Λίθινης Εποχής που κατάφεραν με κάποιο τρόπο να αντέξουν την υπερέκρηξη της Toba.
Πώς ήταν όμως η ζωή πριν, κατά τη διάρκεια και μετά το ηφαίστειο άλλαξε τον κόσμο τους;
Ανθεκτικότητα έναντι της έκρηξης Τόμπα
Οι άνθρωποι του Shinfa-Metema 1 διέθεταν απίστευτη ανθεκτικότητα. Μελετώντας τα υπολείμματα από τα γεύματά τους, οι επιστήμονες ανακάλυψαν ότι αυτοί οι πρώτοι άνθρωποι δεν ήταν επιλεκτικοί.
Η διατροφή τους άλλαξε με τις αλλαγές των εποχών και τη ροή των πόρων. Αντιλόπη, μαϊμούδες, ψάρια – κυνηγούσαν επιδέξια, μάζευαν και πιθανότατα μαγείρεψαν ό,τι έβρισκαν. Αυτή η ευελιξία στη διατροφή τους θα γινόταν κρίσιμη για την επιβίωση.
Η παρουσία μικροσκοπικών ηφαιστειακών θραυσμάτων γυαλιού στην τοποθεσία αποκαλύπτει ότι η έκρηξη της Toba δεν ήταν το τέλος για αυτούς τους αρχαίους αποίκους.
Αντίθετα, υπέμειναν μια εκτεταμένη περίοδο ακόμη πιο σκληρής ξηρασίας που προκλήθηκε από την έκρηξη. Η εφευρετικότητά τους είναι το κλειδί για να καταλάβουμε πώς τα κατάφεραν μέσα από αυτό το μετα-αποκαλυπτικό τοπίο.
Ποτάμια κατά τη διάρκεια της έκρηξης
Οι επιστήμονες θεωρούν ότι εν μέσω των προκλήσεων, οι συρρικνούμενες ροές νερού και τα εποχιακά ποτάμια μπορεί να έπαιξαν έναν εκπληκτικό ρόλο στη διασπορά των ανθρώπων έξω από την Αφρική .
«Καθώς οι άνθρωποι εξάντλησαν τα τρόφιμα μέσα και γύρω από μια δεδομένη ξηρή περίοδο, ήταν πιθανό να αναγκαστούν να μετακομίσουν σε νέες ροές νερού», εξήγησε ο καθηγητής John Kappelman, επικεφαλής συγγραφέας της μελέτης.
Αυτές οι εποχιακές υδάτινες οδοί λειτουργούσαν ως φυσικές οδοί, οδηγώντας ομάδες όλο και πιο μακριά από το σπίτι. Αρχαίες ομάδες ανθρώπων ακολουθούσαν ποτάμια σε αναζήτηση τροφής και πόρων. Εν αγνοία τους, μπορεί να έχουν χαράξει διαδρομές που θα τους οδηγούσαν, για χιλιετίες, σε διάφορες ηπείρους.
Σημασία μελέτης
Η τοποθεσία Shinfa-Metema 1 έχει προσφέρει μια άλλη εκπληκτική ανακάλυψη: μικροσκοπικά, σχολαστικά κατασκευασμένα τριγωνικά πέτρινα σημεία που οι ερευνητές πιστεύουν ότι είναι οι παλαιότερες γνωστές αιχμές βελών.
Αυτό το εύρημα αναθεωρεί δραματικά το χρονοδιάγραμμα για την ανάπτυξη εργαλείων , όπως τόξα και βέλη. Φανταστείτε το πλεονέκτημα που θα έδιναν αυτά τα βλήματα σε αυτούς τους αρχαίους κυνηγούς, ειδικά όταν η τροφή έγινε σπάνια.
Θα μπορούσαν ενδεχομένως να στοχεύουν μικρότερα, ταχύτερα θηράματα και να εξαρτώνται λιγότερο από τη μείωση των κοπαδιών μεγαλύτερων ζώων.
Μαθήματα από τις στάχτες
Ενώ οι κάτοικοι του Shinfa-Metema 1 δεν ήταν πιθανότατα οι άμεσοι πρόγονοι εκείνων που τολμούσαν εκτός Αφρικής , η ιστορία τους απηχεί τη δική μας. Υπογραμμίζει κρίσιμα χαρακτηριστικά που επέτρεψαν στους ανθρώπους να εξαπλωθούν σε όλο τον κόσμο:
Προσαρμοστικότητα: Έφαγαν ό,τι ήταν διαθέσιμο και άλλαξαν τις στρατηγικές τους με το μεταβαλλόμενο περιβάλλον.
Ανθεκτικότητα: Ξεπέρασαν τις ακραίες προκλήσεις, αρνούμενοι να υποκύψουν στην καταστροφή.
Καινοτομία: Ανέπτυξαν νέες τεχνολογίες όπως η τοξοβολία για να βελτιώσουν τις πιθανότητές τους.
Η έκρηξη Toba μπορεί να χαμήλωσε στιγμιαία το φως της ανθρώπινης ύπαρξης, αλλά δεν μπόρεσε να σβήσει τη σπίθα μέσα μας. Αντίθετα, αυτός ο ηφαιστειακός κατακλυσμός μπορεί να έχει πυροδοτήσει έναν περίεργο καταλύτη για την παγκόσμια μας επέκταση.
Η ιστορία του Shinfa-Metema 1 είναι μια απόδειξη του διαρκούς πνεύματος της ανθρωπότητας - μια υπενθύμιση ότι ακόμη και στις πιο σκοτεινές στιγμές, μπορούμε να προσαρμοστούμε, να ξεπεράσουμε και να ευδοκιμήσουμε ενάντια στις πιθανότητες.
Περισσότερα για τα υπερηφαίστεια και την έκρηξη
Όπως συζητήθηκε παραπάνω, τα υπερηφαίστεια αντιπροσωπεύουν ένα από τα πιο ισχυρά και δυνητικά καταστροφικά φυσικά φαινόμενα στη Γη.
Σε αντίθεση με τα συνηθισμένα ηφαίστεια, τα υπερηφαίστεια έχουν την ικανότητα να παράγουν εκρήξεις μεγέθους 8 με βάση τον Δείκτη Εκρηκτικότητας Ηφαιστείων (VEI), υποδεικνύοντας ότι μπορούν να εκτοξεύσουν περισσότερα από 1.000 κυβικά χιλιόμετρα (240 κυβικά μίλια) υλικού. Αυτές οι κολοσσιαίες εκρήξεις μπορεί να έχουν παγκόσμιες συνέπειες, επηρεάζοντας το κλίμα, τα οικοσυστήματα και τις ανθρώπινες κοινωνίες.
Επιστήμη πίσω από αυτά τα τεράστια ηφαίστεια
Τα υπερηφαίστεια λειτουργούν σε πολύ μεγαλύτερη κλίμακα από τα μικρότερα αντίστοιχα. Κάτω από την επιφάνειά τους βρίσκεται ένας τεράστιος θάλαμος μάγματος, γεμάτος με λιωμένο βράχο και αέρια υπό τεράστια πίεση. Όταν η πίεση υπερβαίνει τη δύναμη του φλοιού της γης πάνω, πυροδοτεί μια έκρηξη.
Αυτή η έκρηξη μπορεί να απελευθερώσει τεράστιες ποσότητες ηφαιστειακής τέφρας, αερίου και πετρωμάτων στην ατμόσφαιρα και σε όλο το γύρω τοπίο.
Ιστορικές εκρήξεις πέρα από την Τόμπα
Η έκρηξη των υπερηφαιστείων είναι ένα σπάνιο γεγονός, αλλά η ιστορία καταγράφει αρκετές περιπτώσεις που είχαν βαθιές επιπτώσεις στον πλανήτη.
Ένα από τα πιο γνωστά είναι η έκρηξη της Toba, όπως συζητήθηκε προηγουμένως σε αυτό το άρθρο, στο νησί της Σουμάτρα, περίπου πριν από 74.000 χρόνια. Αυτό το γεγονός πιστεύεται ότι άλλαξε δραστικά το παγκόσμιο κλίμα, οδηγώντας σε έναν ηφαιστειακό χειμώνα που κράτησε χρόνια και επηρέασε σημαντικά τους ανθρώπινους πληθυσμούς.
Ένα άλλο παράδειγμα είναι η Yellowstone Caldera , που βρίσκεται στις Ηνωμένες Πολιτείες. Έχει βιώσει τρεις υπερεκρήξεις τα τελευταία 2,1 εκατομμύρια χρόνια, με την πιο πρόσφατη να εμφανίζεται πριν από περίπου 630.000 χρόνια.
Αυτά τα γεγονότα άφησαν πίσω τους τεράστιες καλντέρες, ή μεγάλα καζάνια, που σχηματίστηκαν από την κατάρρευση της γης μετά την έκρηξη.
Οι παγκόσμιες συνέπειες μιας έκρηξης υπερηφαιστείου
Η έκρηξη ενός υπερηφαιστείου θα μπορούσε να οδηγήσει σε καταστροφικές αλλαγές σε παγκόσμια κλίμακα. Οι τεράστιες ποσότητες τέφρας και διοξειδίου του θείου που εκτοξεύονται στην ατμόσφαιρα μπορούν να μειώσουν το ηλιακό φως, να μειώσουν τις θερμοκρασίες παγκοσμίως και να διαταράξουν τις γεωργικές πρακτικές, οδηγώντας σε ελλείψεις τροφίμων.
Αυτές οι κλιματικές αλλαγές μπορούν να επιμείνουν για χρόνια, επηρεάζοντας εξίσου τα οικοσυστήματα και τους ανθρώπινους πληθυσμούς. Δεδομένης της πιθανής παγκόσμιας επίδρασης των εκρήξεων υπερηφαιστείων, οι επιστήμονες παρακολουθούν στενά γνωστά υπερηφαίστεια, όπως το Yellowstone και το Toba, για σημάδια αυξημένης δραστηριότητας.
Οι πρόοδοι στην τεχνολογία και τη γεωλογία έχουν βελτιώσει την ικανότητά μας να προβλέπουμε ηφαιστειακές εκρήξεις, επιτρέποντας καλύτερη ετοιμότητα και στρατηγικές απόκρισης.
Οι προσπάθειες κατανόησης και παρακολούθησης των υπερηφαιστείων στοχεύουν στον μετριασμό των κινδύνων που σχετίζονται με τις εκρήξεις τους. Ενώ ο ακριβής χρόνος των μελλοντικών υπερεκρήξεων παραμένει αβέβαιος, η συνεχής έρευνα και παρακολούθηση είναι ζωτικής σημασίας για την προετοιμασία για ένα τέτοιο δυνητικά καταστροφικό γεγονός.
Συνοπτικά, τα υπερηφαίστεια ενσαρκώνουν την τρομακτική δύναμη της φύσης που προκαλεί δέος. Οι εκρήξεις τους, αν και σπάνιες, μπορούν να εξαπολύσουν καταστροφές σε ασύλληπτη κλίμακα, επηρεάζοντας τα παγκόσμια κλίματα και την ίδια την πορεία της ανθρώπινης ιστορίας. Μέσω της συνεχούς έρευνας, παρακολούθησης και ετοιμότητας, η ανθρωπότητα προσπαθεί να κατανοήσει και να μετριάσει τις απειλές που αποτελούν.
Γεωδίφης με πληροφορίες από την Sanjana Gajbhiye/ Earth.com
περισσότερα,
1.Adaptive foraging behaviours in the Horn of Africa during Toba supereruption
https://www.nature.com/articles/s41586-024-07208-3
2. https://volcano.si.edu/volcano.cfm?vn=261090