Το γεμάτο γρίφους κτίριο D στο δεύτερο άνδηρο
Κτίριο ρωμαϊκό D, του 2ου ή 3ου αιώνα μ.Χ διακοσμημένο με κόγχες ανάμεσα στον αναλημματικό τοίχο και τον ιωνικό Ναό Β του Ασκληπιού, του μεσαίου άνδηρου.
Τι μπορεί να ήταν;
Οι αρχαιολογικές πηγές το εμφανίζουν ως Πρυτανείο, Εστιατόριο, άβατον για θεραπευτική εγκοίμηση;, αρχείο του ιερού ή Βιβλιοθήκη στη θέση ενός αρχαιότερου μεγαλύτερου ελληνιστικού D1 του 3ου αιώνα π.Χ.
Στη θέση αυτή υπήρχε παλαιότερο ελληνιστικό οικοδόμημα με δωρικά κιονόκρανα φτιαγμένα από ντόπιο τραβερτίνη και κίτρινο τόφο[ιγκνιμβρίτη Κεφάλου;], από το οποίο μια μικρή σκάλα οδηγούσε στο ανώτερο άνδηρο. Υπήρχε και δεξαμενή από φτιαγμένη από ντόπιο τραβερτίνη που τροφοδοτείτο από κοντινή κρήνη.
Το ρωμαικό δίχωρο οικοδόμημα με τοιχοποιεία ρωμαική είναι του 3ου αιώνα μ.Χ και καταστράφηκε από σεισμό, πιθανώς του 344 μ.Χ, το δε παλαιότερο κτίσμα πάλι από σεισμό μάλλον του 199/198 π.Χ.
Μαρτυρία της επιγραφής για δωρεά βιβλιοθήκης στο ιερό του Ασκληπιού από τον Γάιο Στερτίνιο Ξενοφώντα μπορεί να μην αφορά το ρωμαικό κτίριο, λόγω ιδιομορφιών της κατασκευής και χρονολογίας.
Μήπως ο σεισμός του 139 μ.Χ προκάλεσε ζημιές στην βιβλιοθήκη και στη θέση της αργότερα διαμορφώθηκε το νεώτερο κτίριο D2;
Η πρώτη αρχαιολογική έρευνα
Ο R.Herzog, για το κτίριο μας λέει τα εξής:
«Νότια του Ναού Β, στη γωνία μεταξύ της εξωτερικής σκάλας και του τοίχου της ταράτσας ανασκάφηκε ένα κτήριο το 1902 και αποκαλύφθηκε πλήρως το 1903. Αυτό είναι ένα ύστερο ρωμαϊκό κτίριο που αντικατέστησε ένα παλαιότερο κτίριο ελληνιστικό, πιθανότατα χτισμένο ταυτόχρονα με τον ναό Β [ιωνικό του Ασκληπιού], το Lesche E και την Εξέδρα. Το παλαιότερο κτίριο ήταν μεγαλύτερο από το όψιμο D2. Η πρόσοψη και των δύο ήταν στραμμένη προς τα ανατολικά στην ίδια γραμμή και παράλληλα με τον ναό Β. Μπροστά από την πρόσοψη, επίσης μεταξύ D και Ναού Β, υπάρχουν, δυστυχώς μόνο στη θεμελίωση ή στο βασικό στρώμα, μια σειρά από βάθρα, βάσεις για αναθηματικά δώρα ή για αγάλματα από τον ΙΙΙ αιώνα και II αιώνα π.Χ. Είναι παλαιότερα από την εξωτερική σκάλα και είναι κατασκευασμένα με εξαιρετική τεχνολογία... Όταν το κτίριο D2 χτίστηκε σε μεταγενέστερους χρόνους, πολλά σπόλια ενσωματώθηκαν στους τοίχους του.Το ελληνιστικό κτήριο εκτεινόταν περίπου 3,00 μ. δυτικότερα από το ρωμαϊκό. Η κάτοψη του συγκροτήματος είναι σχεδόν τετράγωνη: 12.5 μ. πλάτος και 13 μ. μήκος. Στην οι ελληνιστικοί τοίχοι παρουσιάζονται εκκολαπτόμενοι σε κάτοψη, με εξαίρεση τις βάσεις και τα βάθρα των αναθηματικών δώρων.... Το παλαιότερο κτίριο ήταν προσανατολισμένο προς το Ναό Β. Το νεότερο κτίριο έχει υιοθετήσει τις οδηγίες του παλαιότερου και είναι διαρρυθμισμένο εντελώς συμμετρικά, έχει το ίδιο πλάτος με το D1 αλλά το παλαιότερο είναι λιγότερο βαθύ. Τα τείχη του έχουν διατηρηθεί σε ύψος πάνω από 2μ. Τόσο στους ελληνιστικούς όσο και στους ρωμαϊκούς χρόνους, οι όψεις ήταν στραμμένες προς τα ανατολικά, τα κτίρια ήταν κλειστά προς τα δυτικά. Η πρόσοψη του μεταγενέστερου κτιρίου στέκεται στο παλιό, λείο κατώφλι από τόφους, το οποίο είναι άριστα ενωμένο και πιθανότατα σχημάτιζε το κατώτερο στάδιο ενός κλιμακωτού στερεοβάτη που στήριζε δωρικούς κίονες, κιονόκρανα των οποίων βρίσκονται στους τοίχους D2. ... Στα μισά της διαδρομής μπορείς να δεις ακόμα ...κονίαμα του τοίχου της πρόσοψης...Τα σκαλοπάτια του στερεοβάτη ήταν λυγισμένα στις γωνίες και οδηγούσαν γύρω από τις κοντές πλευρές της αίθουσας. Η τελευταία βαθμιδωτή πλάκα στη βόρεια κατεύθυνση είναι κακώς θεμελιωμένη και δεν είναι πλέον επί τόπου. Το εμβαδόν του πέλματος του διατηρητέου σκαλοπατιού είναι 0,160 μ. πάνω από το παλιό πλακόστρωτο δάπεδο της αυλής. Οι υπόλοιποι τοίχοι ήταν αρκετά λεπτοί και παρουσιάζουν την ίδια τεχνολογία που βρίσκουμε στα ελληνιστικά κτίρια του ιερού: η κατασκευή ήταν όμορφη τετράγωνη από κίτρινο τόφο ...Το κτίριο είναι θεμελιωμένο σε λευκό ασβεστόλιθο. Τα στηρίγματα είναι μικρά. Παρατηρεί κανείς μπαλώματα εδώ κι εκεί στον σύνδεσμο, όπως οι τρύπες που αναφέρονται και απεικονίζονται ως χαρακτηριστικές από τον Conze στο παλιό τείχος της Περγάμου .Μπορούν να γίνουν συγκρίσεις με το παλαιότερο κτίριο κάτω από το Ναό Γ, τους τοίχους της αίθουσας στην Ταράτσα ΙΙΙ, στο Κτήριο Ε κ.λπ. Οι βαθιές ανασκαφές θα μπορούσαν να μας πληροφορήσουν για τον εγκάρσιο τοίχο που ακολουθεί την πρόσοψη προς τα μέσα και βλέπει βορρά-νότο. Αυτό στηρίζεται σε έναν τοίχο του παλιού κτιρίου, η αρχή του οποίου είναι ακόμα ορατή στο νότιο άκρο. Τα δύο καλά περβάζια της πόρτας είναι παλιά και φαίνονται να βρίσκονται ακόμα στη θέση τους, είναι κατασκευασμένα από κίτρινο τόφο και εμφανίζουν εγκοπές για την ξύλινη επένδυση των πασσάλων της πόρτας στην ελληνιστική τεχνολογία [τέτοια επένδυση μπορεί να βρεθεί, για παράδειγμα, στην Πέργαμο στα ανάκτορα της βασιλικής περιόδου)].
ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ D2
Το όψιμο κτίριο D2 είναι ένα εντελώς υστερορωμαϊκό κτίριο (III αιώνα) που αντικατέστησε το παλαιότερο. Έχει κόγχη διακόσμηση και παλαιότερη επικάλυψη από μαρμάρινες πλάκες, υπολείμματα των οποίων έχουν βρεθεί. Επί του παρόντος, μόνο αρκετές επιφάνειες γύψου πάχους 0,018μ. έχουν απομείνει στους εσωτερικούς τοίχους. Ο μπροστινός τοίχος βρίσκεται στην προαναφερθείσα βαθμίδα του στερεοβάτου μιας παλαιότερης αίθουσας με κιονοστοιχία. Η είσοδος στον προθάλαμο, ο οποίος στο νέο κτίριο δεν είναι πλέον κλειστός με κολώνες αλλά με ανερχόμενο, λείο τοίχο, βρίσκεται από τη μία πλευρά προς τα δεξιά, γεγονός που οφείλεται στη μεγάλη εξωτερική σκάλα που βρίσκεται εν μέρει μπροστά από μας. Από τον κοινό προθάλαμο, δύο συμμετρικές πόρτες οδηγούν σε δύο πανομοιότυπα δωμάτια που συνδέονται με ένα άνοιγμα, καθένα από τα οποία περιέχει τρεις κόγχες στον εξωτερικό τοίχο, μια ορθογώνια κόγχη στον κοινό και μια ημικυκλική κόγχη στον πίσω τοίχο. Η αρχή της διαίρεσης τοίχων με κόγχες είναι ιδιαίτερα έντονη σε αυτά τα δωμάτια. Στο άνοιγμα μεταξύ των δύο κόγχων δεν βρέθηκαν ίχνη πόρτας. Το πίσω δωμάτιο που αντιστοιχεί στον προθάλαμο είναι χωρίς καμία σύνδεση με τα δύο συμμετρικά δωμάτια. Το δάπεδο του κτιρίου δεν δείχνει... σαφή ίχνη τσιμεντοκονίας. Η άθλια τοιχοποιία αποτελείται από σπόλια, πολλά από τα οποία -όσο μπορεί κανείς να δει απ' έξω χωρίς να τα καταστρέψει- προέρχονται από το παλιό κτίσμα...Ο ορθοστάτης που βρέθηκε σε έναν από τους τοίχους πιθανότατα προέρχεται από μια από τις πολλές βάσεις που περιέβαλαν το κτίριο. Υπάρχουν επίσης κάθε είδους υλικά από κατεστραμμένα γειτονικά κτίρια, συμπεριλαμβανομένων μαρμάρων και πήλινων πλακιδίων. Το τελευταίο στον χαρακτηριστικό δεσμό στον οποίο τα τούβλα περικλείουν τις πέτρες του σπιτιού σε τέσσερις πλευρές,αυτός ο τύπος ήταν πολύ δημοφιλής στην ύστερη και μετα-αρχαιότητα. Την εποχή της ανασκαφής, το εξωτερικό του βόρειου τοίχου και η δυτική πλευρά του κτιρίου αλείφθηκαν με φτωχό, πολύ χοντρό κονίαμα. Από όσο μπορούσα να δω, δεν έμοιαζε καθόλου με αρχαίο γύψο. Είναι αδιανόητο η μαρμάρινη επικάλυψη να κάθισε στην πραγματικότητα απ' έξω. Τέτοιες στρώσεις κονιάματος σώζονται ακόμη στη βορειοδυτική γωνία της κόγχης, δείχνουν ότι εκεί τελείωνε η κατασκευή .Στα δυτικά, οι παλαιότεροι τοίχοι μεταξύ D και νεροθάλαμου, οι οποίοι εκκολάπτονται στην κάτοψη, έχουν διατηρηθεί μόνο σε κάτοψη σε αρκετά σημεία και έχουν κτιστεί με ύστερη τοιχοποιία. Υπήρχαν ανοίγματα στον εγκάρσιο τοίχο και στον βόρειο ακραίο τοίχο που επέτρεπαν τη χρήση αυτών των πίσω δωματίων.
ΣΚΟΠΟΣ ΤΟΥ ΚΤΙΡΙΟΥ D
Κανένα εύρημα στο εσωτερικό δεν έδωσε καμία ένδειξη για το σκοπό του κτιρίου. η κάτοψη αποκλίνει από τα συνηθισμένα σχέδια του ναού. Στέκεται όμως σε ένα μέρος όπου σίγουρα περιμένουμε ένα ιερό κτίριο. Θα ήταν δυνατό να υπάρχει ένα παλιότερο άβατον όπως το κτίριο Ε στην Επίδαυρο, με τμήματα για άνδρες και γυναίκες ...
ΣΚΟΠΟΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗΣ D2
Οι πολλές κόγχες σε ένα ιερό κτίριο υποδηλώνουν τη λατρεία πολλών θεοτήτων. Θα μπορούσε λοιπόν κανείς να σκεφτεί... ένα κτίριο για την αυτοκρατορική λατρεία ή ένα πάνθεον που αντιπροσώπευε τον συγκρητισμό της κρατικής θρησκείας από το III αιώνα μ.Χ. Μια βιβλιοθήκη, στην οποία θα μπορούσε να οδηγήσει και η κάτοψη, βρίσκεται στο III.
ΥΔΡΟΘΑΛΑΜΟΣ
Στο πίσω μέρος του κτιρίου D στα δυτικά υπάρχει υδάτινο δωμάτιο με σκάλα που οδηγούσε σε υπόγεια σήραγγα. Ο θάλαμος είναι ελληνιστικός και ακουμπά στον αναλημματικό τοίχο νότια και δυτικά. Το κτίριο D ακουμπάει απευθείας στον ανατολικό τοίχο της δεξαμενής, εκτείνεται παράλληλα με αυτόν, αλλά όχι σε συνδυασμό και χωρίς κανένα άνοιγμα επικοινωνίας. Από τη λεκάνη προκύπτουν διάφοροι σωλήνες και πήλινοι , καθώς και ένα μεγάλο παλιό κανάλι καλυμμένο με πλάκες, το οποίο εκτείνεται μεταξύ του αναλημματικού τοίχου και του κτηρίου D προς τα ανατολικά και δυστυχώς δεν είναι εκτεθειμένο. Παρά την άμεση γειτνίαση με το συντριβάνι και αυτούς τους σωλήνες που περιβάλλουν το κτίριό μας, δεν υπάρχει τίποτα εκεί που να υποδηλώνει υδραγωγείο. Ο τοίχος αντιστήριξης που καμπυλώνεται προς τα βόρεια, κατέρρευσε εν μέρει με την πάροδο του χρόνου λόγω της πίεσης των ανώτερων γήινων μαζών και στη συνέχεια στηρίχθηκε από το βορρά με στηρίγματα, συμπεριλαμβανομένου του τοίχου καμπυλωμένου προς τα βόρεια, έναντι του οποίου η δεξαμενή γέρνει. Ολόκληρη η γωνία ξαναχτίστηκε με μεγάλες πορώδεις τετράγωνες πέτρες μετά από προηγούμενη κατάρρευση. Λίγο πιο ανατολικά, πάνω και δίπλα στον αναλημματικό τοίχο, υπάρχει και κάθετη σήραγγα.
Γεωδίφης
Πηγές:
1. Ασκληπιείο Κω, Οδυσσεύς
http://odysseus.culture.gr/h/3/gh351.jsp?obj_id=2395
2. Ασκληπιείο της Κω-Δ.Μποζνάκης
3. Παιδί της Ρέας, τριλογία
4. Το Ασκληπιείο της Κω-Β.Χατζηβασιλείου
5. Κώια-Ιακ.Ζαρράφτης
6. Αρχεία L.Morricone-L.Laurenzi,saia
7.Ένα φωτογραφικό ταξίδι στο Ασκληπιείο Κω [1901-2014]
https://geogeodifhs.blogspot.com/2019/12/1901-2014.html
8. Παλιές Φωτογραφίες της Κω/ΦΒ
9.Kos-Rudolf Herzog,1932
10.Encyclopaedia Britannica
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΥΛΙΚΟ
Το γριφώδες κτίριο D, σε χάρτη Rudolf Herzog,1902-1904.
Κτίριο D1; ανακατασκευασμένη κάτοψη από τον R.Herzog.
Κτίριο D. Δωρικό κιονόκρανο με αποτύπωμα στον τοίχο από τον R.Herzog.
Το 2ο άνδηρο πριν από τις τεχνικές παρεμβάσεις των Ιταλών.
Τοίχος αντιστήριξης 2ου άνδηρου, δεκαετία ΄30.
