Η ανοικοδόμηση της «Πομπηίας του Αιγαίου»
Ήδη από τη δεκαετία του 1920 η Κως είχε προβλεφθεί με ρυθμιστικό σχέδιο και έγινε αντικείμενο σημαντικών κατασκευών: νέοι δρόμοι, υδραγωγείο, εγκατάσταση ηλεκτρισμού και αριστοκρατικά δημόσια κτίρια όπως το Κυβερνητικό Μέγαρο, το Δημαρχείο, η εκκλησία Agnus Dei, τα σχολεία αρρένων και γυναικών, το νοσοκομείο, για να ονομάσουμε τα κύρια γενικής χρησιμότητας, όλα σχεδιασμένα υπό την αιγίδα του Florestano Di Fausto στον συνήθη «ξέγνοιαστο ισλαμιστικό εκλεκτικισμό» [A.Giglio] που αναπτύχθηκε στη Ρόδο .
Μερικά από αυτά τα κτίρια είναι από τα καλύτερα αποτελέσματα ενός στυλ που επικρατούσε κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1920 και σε μεγάλο βαθμό με θέα την παραλία και το λιμάνι, είναι έκτοτε η εντυπωσιακή εικόνα της Κω για όσους φθάνουν από τη θάλασσα: πάνω απ' όλα , όχι μόνο για το μέγεθός του, το Κυβερνητικό Μέγαρο (1927-29) ξεχωρίζει, αν και ογκώδες μοιάζει με παραμυθένιο, με τη ρητορική και την μνημειακότητα που η φασιστική ελιτ επιδίωκε.
Στην Κω τα χρόνια πριν από τον σεισμό, ο Petracco είχε επίσης πραγματοποιήσει πολλά έργα στο ίδιο στυλ, απλοποιημένα σε σύγκριση με τον Di Fausto και με ευρέως διαδεδομένο ντεκό άρωμα: το ξενοδοχείο Gelsomino [1928-29], ιπποτικό γοτθικό, χτισμένο ακριβώς στην ώρα του για να φιλοξενήσει τον βασιλιά Vittorio Emanuele III και τους αυλικούς του, τη βίλα μπροστά στη θάλασσα [1927, μια καθαρή διακόσμηση], τα σπίτια για αξιωματικούς INCIS [1929-30, με μπαρόκ αέτωμα, κατεδαφίστηκε μετά τον πόλεμο] και την ενδιαφέρουσα εγκατάσταση SIER [1927-29] στο Μανδράκι, απέναντι από το ιπποτικό φρούριο, με το οποίο συνδέεται για τις μεσαιωνικές επάλξεις του.
Το σπίτι με θέα στο λιμάνι με τέσσερα διαμερίσματα για μοναχικούς υπαλλήλους, το κτίριο της πρώην κρατικής πολεοδομίας, όπου γεννήθηκε ο πρώην πρωθυπουργός της Ελλάδας, είναι του Bernabiti: αφού έφτασε στο Αιγαίο πριν από λίγους μήνες, είναι επομένως η πρώτη του τεκμηριωμένη δουλειά, αλλά ίσως σε αυτή την περίπτωση είναι απλώς ο σχεδιαστής και όχι αρχιτέκτονας.
Στις 23 Απριλίου 1933 η Κως καταστράφηκε από έναν τρομακτικό σεισμό [6,6 βαθμών ή 10ου βαθμού στην κλίμακα Mercalli] με εκατοντάδες νεκρούς: ολόκληρη η παλιά πόλη μέσα στα μεσαιωνικά τείχη κυριολεκτικά ισοπεδώθηκε και η επακόλουθη απομάκρυνση των ερειπίων οδήγησε στην ανασκαφή και την ανάδειξη μιας εντυπωσιακής ποσότητας αρχαιολογικών ευρημάτων προϋπαρχόντων από την ελληνική, ρωμαϊκή και βυζαντινή περίοδο.
Η ιταλική διοίκηση του Αιγαίου αντιμετωπίζει τη φάση έκτακτης ανάγκης και, κινητοποιώντας επίσης τον στρατό, δημιουργεί μεταβατικές δομές καταφυγίων για τα χιλιάδες θύματα του σεισμού.
Έπειτα προωθεί και ολοκληρώνει σε 3,5 χρόνια, με μια αποτελεσματικότητα που προκαλεί ακόμα και σήμερα τους σύγχρονους Ιταλούς και τους ίδιους τους Έλληνες, αν λάβουμε υπόψη τα θεραπευτικά μέτρα της κρατικής μηχανής μετά από τον τελευταίο σεισμό του 2017, ένα εντυπωσιακό σχέδιο ανοικοδόμησης σύμφωνα με ένα δημιουργικό και θαρραλέο αστικό σχέδιο που μετατρέπει την περιτειχισμένη πόλη σε αρχαιολογικό πάρκο και στους ιταλικούς κύκλους αποκαλείται «Πομπηία του Αιγαίου».Επιπλέον δημιουργεί νέες συνοικίες με κήπους με πολυάριθμες άλλες αρχαιολογικές περιοχές που κηρύχθηκαν μη οικοδομήσιμες, προορισμένες μόνο για ανασκαφή, αποκατάσταση και οικοδομεί υποδομές πρώτης τάξεως.
Τις τελευταίες δεκαετίες, η Κως γνώρισε μια τεράστια τουριστική ανάπτυξη και, όπως είναι αναπόφευκτο σε αυτές τις περιπτώσεις, το αποτέλεσμα ήταν μια πυκνότητα και ποιότητα δόμησης που αφήνουν κάτι το επιθυμητό, αλλά η πολεοδομική διάταξη της πόλης, όλοι οι αρχαιολογικοί χώροι, όλα τα δημόσια κτίρια και ένα μεγάλο μέρος των ιδιωτικών του νέου κέντρου που κατασκευάστηκε τότε έχουν παραμείνει ανέπαφα ή με οριακές τροποποιήσεις και τα τελευταία χρόνια αρκετά κτίρια έχουν γίνει αντικείμενο σωστών αναστηλώσεων.
Σήμερα αυτή η έκτακτη δημόσια παρέμβαση της οποίας ο απλός Κώος αναγνωρίζει την πολιτιστική και οικονομική αξία, χρήζει ειδικής ανάλυσης και μελέτης, προφανώς με την επιφύλαξη της ιστορικής κρίσης σχετικά με το τι παραμένει ακόμη η κληρονομιά της κυριαρχίας που υπέστη μια ξένη χώρα τότε: μια υπόθεση που αποτελεί αντικείμενο συνεδρίων, εκθέσεων και εκδόσεων [στην Ελλάδα όπως και στην Ιταλία] που έχουν αξιοποιήσει το έργο των Ιταλών διοικητών, αρχιτεκτόνων, μηχανικών και αρχαιολόγων που συνέβαλαν σε αυτό.
Αναμφίβολα η πιο καινοτόμος πτυχή σε μεθοδολογικό επίπεδο ήταν ο ρόλος που έπαιξαν οι αρχαιολόγοι Alessandro della Seta από την Αθήνα και Luciano Laurenzi και Luigi Morricone αποσπασμένοι στην Κω για μερικά χρόνια, η διευθύνουσα επιτροπή Fert με τον Maiuri και τον γραμματέα Giulio Jacopi στον καθορισμό των στρατηγικών επιλογών του σχεδίου και της διαχείρισής του: υπέβαλαν τις δεσμευτικές προτάσεις τους στον Mario Lago, στον οποίο ο Della Seta είχε ισχυρή πολιτιστική επιρροή, και ο κυβερνήτης παρείχε τις επακόλουθες οδηγίες στον Petracco, τον επιχειρησιακό συντάκτη του γενικού σχεδίου.
Σύμφωνα με ορισμένους αρχιτέκτονες-αρχαιολόγους όπως τους M. Livadiotti-G. Rocco αυτό μπορεί να θεωρηθεί ένα μοντέλο πρωτοπορίας, διαφορετικό από τη ρητορική και προπαγανδιστική προσέγγιση που ασκούνταν εκείνα τα χρόνια στη Ρώμη με τη διάταξη των αρχαιολογικών χώρων σύμφωνα με τις αρχές σκηνογραφίας του καθεστώτος.
