Η ελληνιστική Λέσχη

«...τὰ τεμένη μηδ’ ἐν τοῖς ξε̣[νῶσι] ἐνοικεῖν μηδ’ ἐν τῆι οἰκίαι τῆι ἐπὶ τ̣[οῦ τε]μένευς μηδὲ ἀποθήκηι χρᾶσθαι τῆ̣[ι λέσ]χ̣ηι τῆι ἐν τῶι ἱερῶι μηδὲ...»

Επιγραφή αρχαία όπου αναφέρεται η χρήση Λέσχης σε ανάθεση του Διομήδη για την λατρεία του Ηρακλή Διομεδόντειου, με μεταγενέστερες διατάξεις. Σχεδόν ανέπαφη στύλη από λευκό μάρμαρο, εγγεγραμμένη τρεις φορές σε τέσσερις όψεις.Βρέθηκε στην Κω, τέλος 4ου ή 3ου αιώνα π.Χ,Paton-Hicks (1891),R. Herzog, HGK (1928)  M. Segre, Iscr. of Cos (1993). 

Δεν είναι γνωστό αν αφορά την Λέσχη του Ασκληπιείου Κω ή κάποια άλλη από τις πολλές που υπήρχαν στην αρχαία Κω.

Η Λέσχη σήμερα ως όρος παραπέμπει σε μέλη μιας ομάδας τα οποία συναντιούνται για να συζητήσουν, να παίξουν, να διαβάσουν κ.ά, σε χώρο που μπορεί να χρησιμοποιεί όνομα το ίδιο ή όχι.

Η Λέσχη στην αρχαία Ελλάδα

«Lesche» αποκαλεί ο Herzog στο βιβλίο του ένα κτίριο που βρήκε στο Ασκληπιείο στο 2ο άνδηρο. 

«Κέντρο συναθροίσεως, εντευκτήριο ομάδας ατόμων του ίδιου επαγγέλματος, της ίδιας κοινωνικής τάξης ή τών ίδιων ασχολιών ή φρονημάτων, που συνέρχονται για ορισμένους σκοπούς, όπως για συζήτηση, για ψυχαγωγία ή για συνεργασία» σύμφωνα με το Ελληνικό Μονοτονικό Λεξικό. 

Γνωστή η παροιμία «λύω λέσχας» που λεγόταν σε περιπτώσεις διακοπής ελαφράς συζήτησης και έναρξης σοβαρής εργασίας.

Τουλάχιστον ομηρική λέξη, ο τόπος συναθροίσεως αργόσχολων ή ζητιάνων... «οὐδ' ἐθέλεις εὕδειν χαλκήϊον ἐς δόμον ἐλθὼν ἠέ που ἐς λέσχην», Ομήρου Οδύσσεια.

Από το λεχ-σκᾱ [πρβλ. λέχομαι, λέχος], με μετάθεση δασύτητας [λεκ-σχᾱ > λέσχη] λέει το Μονοτονικό λεξικό.

Στην γειτονική μας Κνίδο υπήρχε στοά ή αίθουσα γυμναστηρίου όπου συνεδρίαζαν τα μέλη του συμβουλίου.Η λέσχη πράγματι σημαίνει συμβούλιο ή συνομιλία και μέρος σχετικό με αυτές τις δραστηριότητες.

Υπάρχει συχνή αναφορά σε χώρους δημοσίων θερέτρων, στις ελληνικές πόλεις, με το όνομα «λέσχαι», μερικές  διαχωρίζονται για το σκοπό αυτό, και άλλα ονομάζονται έτσι επειδή χρησιμοποιούνταν για χαλάρωση ή ακόμη από αργόσχολους. Στην τελευταία κατηγορία ανήκουν η αγορά και οι στοές της, το γυμνάσιο και τα καταστήματα διαφόρων εμπόρων, ιδιαίτερα εκείνων των σιδηρουργών, που σύχναζαν τον χειμώνα λόγω της ζεστασιάς τους και στα οποία, για τον ίδιο λόγο, αναζητούσαν οι φτωχοί καταφύγιο για τη νύχτα. Σε αυτά τα αποσπάσματα, ωστόσο,στα οποία είναι τα παλαιότερα παραδείγματα χρήσης της λέξης, φαίνεται να αναφέρεται σε μέρη που διαφέρουν από τα εργαστήρια των σιδηρουργών, αν και καταφεύγουν με τον ίδιο τρόπο. Και μπορούμε να συλλέξουμε από τους γραμματικούς, ότι υπήρχαν στις ελληνικές πόλεις πολυάριθμα μικρά κτίρια ή στοές, επιπλωμένα με καθίσματα και εκτεθειμένα στον ήλιο, στα οποία οι αργόσχολοι κατέφευγαν για να απολαύσουν τη συζήτηση, και οι φτωχοί για να αποκτήσουν ζεστασιά και στέγη, και που ονομάζονταν «λεσχαί»: μόνο στην Αθήνα υπήρχαν 360 τέτοιοι χώροι. 

Η Σούδα, αναφερόμενη σε ένα απόσπασμα του Ησίοδου, εξηγεί το lesche [λέσχη] μέσω της λέξης kaminos [κάμινος ή «φούρνος»].Από τον Αισχύλο και τον Σοφοκλή η λέξη χρησιμοποιείται για μια πανηγυρική σύνοδο,αλλού όμως οι ίδιοι συγγραφείς, όπως και ο Ηρόδοτος, το χρησιμοποιούν για να δηλώσουν κοινή συνομιλία. 

Στις πολιτείες των Δωριέων όπως η Κως η λέξη διατήρησε την έννοια του τόπου συνάντησης για συζήτηση αίθουσα συμβουλίου ή  λέσχης. 

Στη Σπάρτη κάθε φυλή είχε την λέσχη της, στην οποία και στο γυμνάσιο οι μεγάλοι περνούσαν το μεγαλύτερο μέρος της ημέρας με σοβαρή και αθλητική κουβέντα, και στην οποία τα νέα παιδιά παρουσιαζόντουσαν .Ο Παυσανίας αναφέρει δύο από αυτές,  την Λέσχη Κροτανῶν και την Λέσχη Ποικίλη.

Χρησιμοποιήθηκαν και για άλλους σκοπούς.Υπήρχαν γενικά αίθουσες για συμβούλιο και συνομιλίες, που ονομάζονταν με αυτό το όνομα, προσαρτημένες στους ναούς του Απόλλωνα, ένα από τα επίθετα του οποίου ήταν ο Απόλλωνας Λεσχηνόριος. Τέτοιου είδους λέσχες ήταν η Λέσχη των Κνιδίων, η οποία ανεγέρθηκε στους Δελφούς από τους Κνιδίους και άλλες.

Λέσχη του Ασκληπιείου

Το γνωστό κτίριο στο Ασκληπιείο με κωδική ονομασία Έ, είναι Λέσχη του 3ου αιώνα π.Χ που χρησιμοποιήθηκε για φύλαξη αφιερωμάτων, αγαλμάτων και για χάλαρωση των φιλοξενουμένων, μέχρι το τέλος του.

Βρισκόταν δίπλα στην Εξέδρα, τον Βωμό, τον Ναό του Απόλλωνα [Λεσχηνόριου;] και κάτω από το άνδηρο με τον Μέγα Ναό του Ασκληπιού και σώζονται ίχνη από την κάτοψη του.

Στο επιμήκες οικοδόμημα ορθογωνίου σχήματος βρέθηκαν διάφορα αφιερώματα και 5 βάθρα αγαλμάτων από ντόπιο τραβερίνη από τον Herzog γι αυτό ταυτοποιήθηκε ως λέσχη.

Τα θεμέλια του στεγασμένου χώρου είχαν διαστάσεις 16,3Χ6,48μ. ήταν επίσης από ντόπιο τραβερτίνη.

Πρόκειται για χώρο που πλήγηκε ιδιαίτερα από τους σεισμούς του Ασκληπιείου. Προσωπική εκτίμηση μου είναι ότι δύσκολα θα έμεινε αλώβητο, πρέπει να είχε κατασκευαστικές φάσεις που όμως δεν βρέθηκαν ή δεν αναφέρθηκαν από τους ανασκαφείς του μνημείου.  

Οι σεισμοί του 2ου αιώνα π.Χ όπως και του 2ου αιώνα μ.Χ μπορεί να το επηρέασαν, μέχρι οριστικά  να εγκαταλειφθεί μαζί με όλα τα άλλα κτίρια του Ασκληπιείου.

Σε κάθε περίπτωση η καταστροφή της Λέσχης μπορεί να συνέβηκε σε δύο χρόνους: το 334 μ.Χ και το 469 μ.Χ ή ακόμη από συνδυασμό των δύο.

Ο Γερμανός αρχαιολόγος, τι λέει;

O Herzog, το 1932 μας δίνει περισσότερες πληροφορίες στο βιβλίο του για αυτό το άγνωστο κτίριο με κωδική ονομασία Ε', του Ασκληπιείου. Η απόδοση του κειμένου είναι από τον αυτοματοποιημένο μεταφραστή της Google, δείξτε την δέουσα κατανόηση, ο γεωδίφης δεν ομιλεί την γερμανική:

ΚΤΙΡΙΟ Ε 

Το κτίριο με την ένδειξη Ε δυστυχώς σώζεται μόνο στην κάτοψη. Ο χώρος του κτιρίου ασφαλίζεται με υποδομές. Στο ανατολικό άκρο του, που γειτνιάζει με το σύντομο ανατολικό μέτωπο του Ναού C, εμφανίζεται μια απλή υποδομή που σχηματίζει ένα ενιαίο πλαίσιο στο εσωτερικό. Σε τέσσερις πλευρές είναι εκτεθειμένος σε κάτοψη ένας τοίχος από πλάκες. Στην ανατολική και νότια πλευρά, ο εξωτερικός αυτός τοίχος έχει διατηρηθεί μόνο στα θεμέλια. Στη δυτική πλευρά αλλά και στη βόρεια πλευρά, σώζεται ακόμη το χαμηλότερο τετράγωνο στρώμα του περιβάλλοντος τοίχου.Δυστυχώς, η αρχική θέση της εισόδου δεν μπορεί πλέον να προσδιοριστεί. Επομένως υπάρχουν δύο δυνατότητες: 1. θέση ανοιχτή στο βορρά, 2. πόρτα στον ανατολικό τοίχο, παράθυρο στον βόρειο τοίχο. Η πρώτη υπόθεση υποστηρίζεται από την αναλογία ενός κτιρίου της ίδιας κάτοψης με 5 βάσεις αγαλμάτων στον πίσω τοίχο, που ευγενικά ανασκάφηκε από τον καθηγητή Laurenzi ανατολικά της Πύλης στην Κω, και μια είσοδο στο φαρδύ μέτωπο. [Έκδοσή του, Clara Rhodes V 2, 1932, 157f.] Στο εσωτερικό, τα θεμέλια 5 βάσεων εξακολουθούν να υπάρχουν κατά μήκος του νότιου τοίχου. πρέπει να έφεραν αγάλματα. Η θέση τους δείχνει ότι το κτίριο ήταν προσανατολισμένο προς το βορρά. Σχεδόν τίποτα από το κάλυμμα του δαπέδου δεν έχει διατηρηθεί, μόνο υποδομές υπάρχουν ακόμα ανάμεσα στα βάθρα. 

ΟΝΟΜΑΤΑ

Από την απογραφή του συγκροτήματος συνάγεται το συμπέρασμα ότι πρόκειται πιθανότατα για αίθουσα υποδοχής και έκθεσης έργων τέχνης, ίσως και για ψυχαγωγικούς σκοπούς όπως μια εξέδρα. Γι' αυτό μάλλον μπορείτε να το ονομάσετε lesche[λέσχη].

 ΗΛΙΚΙΑ

Το κτίριο μπορεί να χρονολογηθεί γύρω στις αρχές του 3ου αιώνα. Είναι ένα από τα παλαιότερα ελληνιστικά κτίρια της περιοχής. Είναι επίσης ένα από τα λίγα κτίσματα αυτής της περιόδου που παρέμειναν όρθια μέχρι την ύστερη περίοδο. Ανάμεσα στις πραγματικές βάσεις υπάρχουν υπολείμματα θεμελίων πάνω στα οποία κάποτε τοποθετούνταν αντικείμενα τέχνης. Μεταξύ της κεντρικής και των δύο δυτικών βάσεων, οι πέτρες πάνω από το έδαφος έχουν φθαρεί πολύ, πιθανότατα λόγω μεταγενέστερου περάσματος. 

ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗΣ

Η πιο εξαιρετική τεχνική κατασκευής είναι αυτή που ήταν φυσιολογική στα πρώτα χρόνια, όπως: Β. στη νοτιοδυτική γωνία του κάτω πεζούλι, στους παλαιότερους τοίχους στο Κτήριο D και σε άλλα σημεία. Από αυτούς τους τοίχους λείπουν τελείως πείροι και βραχίονες. Στον νότιο ακραίο τοίχο, που σώζεται μόνο στο στρώμα θεμελίωσης, εναλλάσσονται οι πέτρες και οι συνδετικοί λίθοι: οι τελευταίοι προσκαλούν προς τα μέσα πέρα ​​από τον τοίχο...Το θεμέλιο είχε μια σωστή ευθυγράμμιση μόνο στην προς τα έξω πλευρά. Οι βάσεις κατά μήκος του νότιου τοίχου είχαν κάποτε μαρμάρινες κορυφές. Στο ανατολικό βάθρο [αριστερά στην κάτοψη], το σκαλοπάτι που σώζεται ακόμη πάνω από την ισοπεδωτική στρώση [πρβλ. πλάκα 30. Νο. 7] σχηματίζεται από τρεις όμορφα ενωμένες μαρμάρινες πλάκες που συνδέονται με βραχίονες, οι οποίες στηρίζονται σε δύο πέτρες από τόφφους, ξαπλωμένο το ένα πάνω από το άλλο? Στο μαρμάρινο σκαλοπάτι σώζονται κάποια στοιχεία ...Στα τρία θεμέλια που ακολουθούν διατηρήθηκαν και οι  πλάκες που ενώθηκαν όμορφα με τον ίδιο τρόπο.

Γεωδίφης

Πηγές:

1.Kos-Rudolf Herzog,1932

2.Ιστορία των σεισμών της Κω,2018-2023

3.Το Ασκληπιείο της Κω-Ιακ.Ζαρράφτης,1912

4.Αρχεία L.Morricone-L.Laurenzi,saia

5.Ένα φωτογραφικό ταξίδι στο Ασκληπιείο Κω [1901-2014]

https://geogeodifhs.blogspot.com/2019/12/1901-2014.html

6.Παλιές Φωτογραφίες της Κω/ΦΒ

7.Το Ασκληπιείο της Κω-Β.Χατζηβασιλείου

8.Ασκληπιείο της Κω-Δ.Μποσνάκης

9.Παιδί της Ρέας, τριλογία

10.Encyclopaedia Britannica

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΥΛΙΚΟ

Ασκληπιείο Κω, αναπαράσταση από την ελληνιστική περίοδο του μνημείου- Franck Devedjian. Στα αριστερά του μεσαίου άνδηρου διακρίνεται η Λέσχη, πως θα μπορούσε να ήταν τον 3ο αιώνα π.Χ.

Ασκληπιείο Κω. Θέα από την πρώτη βεράντα [από τα νότια], της δεύτερης όπου βρισκόταν η Λέσχη και της 3ης βεράντας με τις Θέρμες, κατά τη διάρκεια των εργασιών ανακαίνισης. Από το αρχείο του L.Morricone.

Το κτίριο Ε- η Λέσχη κατά τους Herzog-Schazmann, 1902-1904.