Ο εμπνευστής και οι κύριοι πρωταγωνιστές των ιταλικών δημοσίων έργων της Δωδεκανήσου
Τα περισσότερα από τα δεκάδες δημόσια κτίρια που χτίστηκαν στα Δωδεκάνησα σχεδιάστηκαν στη Ρόδο εντός του γραφείου Αρχιτεκτονικής του Κυβερνείου, αρχικά υπό την καθοδήγηση των αρχιτεκτόνων Florestano Di Fausto (1890-1965) και Pietro Lombardi(1894-1984).
Ο πρώτος κλήθηκε στη Ρόδο από τον κυβερνήτη της Δωδεκανήσου το '23 στην αρχή της θητείας του, ήταν νέος αλλά ήδη καταξιωμένος στους κύκλους της Ρώμης, σχεδιαστής πρεσβειών και προξενείων σε όλο τον κόσμο, προικισμένος με ταλέντο και φιλοδοξίες, αναμφίβολα ο επιφανέστερος «αστέρας» μεταξύ αυτών που έχουν δράσει στο Αιγαίο.
Ο Florestano Di Fausto ήταν υπεύθυνος για τη δημιουργία του ανατολίτικου στυλ με το οποίο συμμορφώθηκαν τα περισσότερα κτίρια μέχρι το τέλος της δεκαετίας του 1920, την εκπόνηση των πρώτων ρυθμιστικών σχεδίων της Ρόδου και της Κω, τον σχεδιασμός πολλών κτιρίων που αποτελούν ακόμη σύμβολα της ιταλικής παρουσίας: για να αναφέρουμε μόνο τα κυριότερα, τα Κυβερνεία Κω, Ρόδου και πολλά άλλα.
Το Albergo delle Rose και η Νέα Αγορά της Ρόδου, όπως στην Κω το κυβερνητικό μέγαρο, το δημαρχείο, ο καθεδρικός ναός ήταν έργα του. Ωστόσο, τα Δωδεκάνησα είναι περιοριστικά για τον Ντι Φάουστο, δεν του δίνουν ορατότητα και κινδυνεύει να χάσει την επαφή με τους μεγάλους πελάτες στη Ρώμη.
Είναι ο έμπιστος αρχιτέκτονας του Υπουργείου Εξωτερικών και συνηθίζει να μιλά απευθείας με τον Ντούτσε, για τον οποίο σχεδιάζει κατά το ήμισυ το νέο Predappio τη δεκαετία του 1920. Για λίγο προσπαθεί να κρατήσει τα πόδια του και στις δύο πλευρές μοιράζοντας τον εαυτό του μεταξύ Ρόδου και Ρώμης, μετά με τον καιρό δεν μπορεί να διαχειριστεί την πανταχού παρούσα, παρεμβατική και απαιτητική προσωπικότητα του κυβερνήτη. Η σχέση καταρρέει επίσης λόγω οικονομικών και ο Λάγκο με τη σειρά του είναι δυσαρεστημένος με την περιοδική παρουσία του αρχιτέκτονα στη Ρόδο, αποσπασμένος από πάρα πολλές επιπλέον αναθέσεις στην πατρίδα του.
Το 1927, αντικαταστάθηκε από τον Pietro Lombardi έναν άλλο νέο και πολλά υποσχόμενο Ρωμαίο αρχιτέκτονα, ο οποίος θα έμενε για μόλις 2 χρόνια, ακριβώς στην ώρα του για να σχεδιάσει τον αρχικό πυρήνα των Θερμών της Καλλιθέας στη Ρόδο, ένα άλλο σπουδαίο έργο στο οποίο ο κυβερνήτης αποδίδει θεμελιώδη αξία στα σχέδιά του να ξεκινήσει τον τουρισμό στο νησί: ωστόσο, η Ρώμη του ζητά άλλα καθήκοντα και αυτός τα εγκαταλείπει όλα και φεύγει.
Εν τω μεταξύ, δύο άλλοι σχεδιαστές υποστήριξης είχαν προσληφθεί στο Αρχιτεκτονικό Γραφείο και είχαν κατάλληλα εκτιμηθεί: από τα μέσα του 1923 ο ήδη ειδικός από την Τεργέστη Rodolfo Petracco (1889-1979) και από τα μέσα του 1927 ο νεαρός Armando Bernabiti (1900 - 1970).
Στην Κω μετά τις πρώτες εργασίες ανακαίνισης στη δεκαετία του 1920 (σχολεία, νοσοκομείο, καθολική εκκλησία, δημαρχείο, κυβερνείο, αποκατάσταση του φρουρίου, λιμενικά έργα και δρόμοι) η πόλη ξαναχτίστηκε σχεδόν από την αρχή σε μόλις 3 χρόνια μετά τον σεισμό του 1933 και μετατράπηκε σε αρχαιολογικό πάρκο και κηπούπολη.
Ωστόσο, κανένας από τους δύο δεν είναι αυστηρά αρχιτέκτονας: ο πρώτος ο Petracco είναι baumeister (κατασκευαστής κτιρίου, αργότερα δηλώθηκε ισοδύναμος με αρχιτέκτονα για σκοπούς εγγραφής στο Μητρώο), εκπαιδεύτηκε στην αυστροουγγρική ακόμα Τεργέστη και θα δραστηριοποιηθεί στη Ρόδο από το '23 έως το 1945: προσχώρησε στον Ντι Φάουστο, αφομοίωσε την ευέλικτη και εκλεκτική προσέγγισή του και ερμήνευσε το ανατολίτικο στυλ του καθ' όλη τη διάρκεια της δεκαετίας του 1920, μερικές φορές το επαναλάμβανε αργότερα.
Ο δεύτερος o Bernabitti είναι καθηγητής αρχιτεκτονικού σχεδιασμού, εργάζεται στο γραφείο Αρχιτεκτονικής από το '27 έως το '45, αρχικά συνεργάζεται με τον Lombardi και ολοκληρώνει το σχεδιασμό των λουτρών της Καλιθέας: ασχολείται λιγότερο με την ανατολίτικη αριτεκτονική και είναι περισσότερο προσανατολισμένος σε νέες ιδέες όπως το art deco και ο ορθολογισμός.
Ο κυβερνήτης λοιπόν αποφασίζει να εμπιστευτεί αυτή τη σειρά αρχιτεκτόνων και κανείς δεν μπορεί να του αφαιρέσει το δικαίωμα επειδή δεν είναι ακριβώς αρχιτέκτονες, όμως άφησαν τις ρίζες τους στη Ρόδο και την Κω και ταυτίζονται με αυτή την εμπειρία: ήταν υπεύθυνοι για τον σχεδιασμό από '29 έως '45 σχεδόν όλων των δημόσιων κατασκευών στο ιταλικό Αιγαίο.
Ο ρόλος αυτών των αρχιτεκτόνων, σε μια πολύ στενή και καθημερινή προσωπική σχέση με τον Λάγκο, είναι καθοριστικός στην υλοποίηση των προγραμμάτων του και μπορούμε να πούμε ότι το έργο τους είναι η πεμπτουσία του αποτυπώματος που άφησε στο αρχιπέλαγος.
Η δημιουργική μανία του κυβερνήτη Mario Lago επηρεάζει ολόκληρο το αρχιπέλαγος, αλλά ουσιαστικά επικεντρώνεται στα δύο μεγαλύτερα νησιά της Ρόδου και της Κω, τα μόνα με τεράστιες καλλιεργήσιμες εκτάσεις, με πόρους και δυνατότητες οικονομικής και δημογραφικής ανάπτυξης, και στη Λέρο για αποκλειστικά στρατιωτικούς λόγους, με παρεμβάσεις σε όλες τις περιπτώσεις ορθολογικά σχεδιασμένες μέσω της υιοθέτησης προληπτικών ρυθμιστικών σχεδίων.
Η επιλογή του Lago, σε αρμονία με τον πρώτο του αρχιτέκτονα Florestano Di Fausto, να αναπτύξει ένα αρχιτεκτονικό ύφος με ανατολίτικο άρωμα (εκλεκτικό με τρόπους, αλλά λαμπρό και ευφάνταστο στα αποτελέσματα), το οποίο είναι εμποτισμένο με τη Μεσόγειο και ερμηνεύει το "genius loci" ,στην κλασική ρωμαϊκή θρησκεία ήταν το προστατευτικό πνεύμα ενός τόπου, το οποίο επομένως εμπνέεται από τις προϋπάρχουσες βυζαντινές, ενετικές, ιπποτικές και ισλαμικές δομές, στοχεύει στη δημιουργία ενός αστικού σεναρίου που είναι πρωτίστως στραμμένο στο κύρος της Ιταλίας στο Λεβάντε.
Ο χρόνος μπορεί να συναρπάσει τον σύγχρονο τουρίστα της ανώτερης τάξης, που είναι συνηθισμένος στα ψεύτικα εξωτικά και στις στιλιστικές παρωδίες που χαρακτηρίζουν τα μοντέρνα ευρωπαϊκά θέρετρα.
Ωστόσο δημιουργήθηκε τότε μια εντυπωσιακή κληρονομιά δημοσίων και ασφαλών έργων όλων των τύπων (σχολεία όλων των βαθμίδων, νοσοκομεία και εγκαταστάσεις υγείας, εκτεταμένο και σε μεγάλο βαθμό ασφαλτοστρωμένο οδικό δίκτυο, αποχετευτικά συστήματα, υδραγωγεία, δημόσια γραφεία, αγροτικά χωριά, ταχυδρομεία, κινηματογράφοι, θέατρα, εκκλησίες, αθλητικές εγκαταστάσεις, στρατώνες, λιμάνια, αεροδρόμια κ.λπ.) σχεδόν όλα εξακολουθούν να υπάρχουν και χρησιμοποιούνται σε μεγάλο βαθμό σύμφωνα με τους αρχικούς ή παρόμοιους σκοπούς τους.
Γεωδίφης
Πηγές:
1.Rassegna Storica crevalcorese,2014
2.Architettura coloniale italiana nel Dodecaneso 1912-1943
3. Παιδί της Ρέας, τριλογία
Ιταλικά νησιά του Αιγαίου, 1940-γραμματόσημο εκδόθηκε 3 χρόνια πριν από την ήττα -αποχώρηση των Ιταλών.
