Ο μικρός ναός του Γάιου Ξενοφώντα
«Αγαπήστε όλους, εμπιστευτείτε λίγους, μην κάνετε κακό με κανέναν». Shakespeare, All's Well That Ends Well-Act I. Σκηνή I Συμβουλή που έδωσε η κόμισσα του Roussillon στον γιο της Bertram καθώς φεύγει από το σπίτι.
Το Ασκληπιείο γύρω στο 1937, θέα στη βορειοανατολική γωνία της στοάς, 3ο άνδηρο πριν από την αποκατάσταση των Ιταλών.
Ο μικρός ναός του Γάιου Στερτινίου Ξενοφώντα με επιγραφή και πηγή, στο 3ο άνδηρο του Ασκληπιείου φτιάχτηκε από έδρανα του ρωμαϊκού ναού C που βρισκόταν στο ψηλότερο 2ο άνδηρο.
Η επιγραφή αναφέρει τον τιμώμενο αυτοκράτορα:
«Ἀσκλαπιῶι Καίσαρι Σεβαστῶι καὶ Ὑγίαι καὶ Ἠπιόνῃ ὁ ἱερεὺς αὐτῶν διὰ βίου Γ̣άϊος Στερτίνιος Ἡρακλείτου υ̣ἱός, Κορνηλία, Ξενοφῶν, φιλο-[ρ]ώμαιος [φ̣[ιλονέρων] φιλόκαισαρ, φιλοσέβαστος φιλόπατρις, δάμου υἱός, εὐσεβής, εὐεργέτας τᾶς πατρίδος, ἥρως ἀνέθηκεν».
Προς τιμή του αλαζόνα Νέρωνα
Ο ναίσκος φτιάχτηκε για να τιμηθεί ο αυτοκράτορας Νέρωνας, ως Ασκληπιός, προφανώς την χρονιά που έγινε αυτοκράτορας και λίγο πριν πεθάνει ο Ξενοφώντας Γάιος.
Το πραγματικό όνομα του Νέρωνα ήταν Lucius Domitius Ahenobarbus.
Σήμερα η ιστοριογραφία είναι πιο επιεικής μαζί του από ό,τι στο παρελθόν. Μέχρι πρόσφατα, μάλιστα, ο Νέρων θεωρούνταν όχι μόνο κύριος υπεύθυνος που έκαψε την Ρώμη, αλλά σχεδόν ένας δαίμονας που έφερε την αυτοκρατορία σε καθεστώς τρόμου.
Οι αρχαίοι ιστορικοί κατηγόρησαν τον Νέρωνα ότι πυρπόλησε σκόπιμα τη Ρώμη για να μπορέσει να πραγματοποιήσει τα δικά του μεγαλομανή οικοδομικά έργα, συμπεριλαμβανομένης της γιγαντιαίας νέας αυτοκρατορικής του βίλας, της Domus Aurea.
Επικρίθηκε ευρέως για την αδράνειά του και τα ανεπαρκή μέτρα που ελήφθησαν για την αντιμετώπιση της έκτακτης ανάγκης της μεγάλης φωτιάς.
Σύμφωνα με τον Τάκιτο, η Ποππαία η 2η σύζυγος του ήταν φιλόδοξη και αδίστακτη. Λέγεται ότι η Αγριππίνα, η μητέρα και επίσης ερωμένη του Νέρωνα, τη θεωρούσε επικίνδυνη ανταγωνίστρια και προσπάθησε να πείσει τον γιο της να την ξεφορτωθεί. Αυτή η διαμάχη για την Ποππαία ήταν ένας από τους λόγους που ο Νέρων σκότωσε τελικά τη μητέρα του το 59.
Μετά την καταστροφή της Ρώμης έχτισε το μεγάλο αυτοκρατορικό παλάτι, το Domus Aurea, δηλαδή σπίτι από χρυσό, απαλλοτριώνοντας περίπου 80 εκτάρια γης. Ο Νέρωνας για να απαλλαγεί από αυτή την κατηγορία, κατηγόρησε τη χριστιανική κοινότητα και έτσι άρχισε ο πρώτος διωγμός κατά των χριστιανών.
Ποιος σκότωσε τον αυτοκράτορα;
Η Γερουσία τον καθαίρεσε επίσημα και ο Νέρων έφυγε από το παλάτι του όπου είχε μείνει μόνος και χωρίς προστασία, και αυτοκτόνησε στις 9 Ιουνίου 68, μαχαιρώνοντας τον εαυτό του στο λαιμό με τη βοήθεια του γραμματέα του Επαφρόδιτου.
Ο Σουετόνιος μας λέει ότι, πριν πεθάνει, πρόφερε τη φράση: Qualis artifex pereo δηλαδή «Ποιος καλλιτέχνης χάνεται μέσα μου».
Ο Ασκληπιάδης Γάιος Ξενοφών
Ο Ξενοφώντας όταν γύρισε στην πατρίδα του Κω λέγεται ότι έγινε αρχιερέας του Ασκληπιού και ότι χρηματοδότησε την κατασκευή της ιατρικής βιβλιοθήκης του Ασκληπιείου εκεί που διατηρήθηκαν τα αυθεντικά συγγράμματα του μέγα Ιπποκράτη και των μαθητών του.
Γεννήθηκε στην Κω [περίπου 10 π.Χ - 54 μ.Χ] και ήταν απόγονος του Ασκληπιάδη Πραξαγόρα, ιδρυτή της αλεξανδρινής ιατρικής σχολής.
Έπαιξε σημαντικό ρόλο στα δρώμενα της Κω, της Καλύμνου και των γύρω νησιών αλλά και στην πρωτεύουσα της αυτοκρατορίας τη Ρώμη αφού κατάφερε με τη συνδρομή του Κλαύδιου να εξασφαλίσει για τους συμπατριώτες του απαλλαγή από την φορολογία.
Ο Κώος Ξενοφών ήταν χιλίαρχος (tribun militaire) της λεγεώνας Αυγούστας και προσωπικός γιατρός, αρχίατρος του Κλαύδιου όταν υπηρετούσε στον Ρωμαϊκό στρατό. Συμμετείχε στην εκστρατεία κατά των Βρετανών με την ιδιότητα του praefectus fabrum δηλαδή έπαρχος των αρχιτεκτόνων και του απονεμείθηκαν στρατιωτικές τιμές, από τον ίδιο τον αυτοκράτορα.
Ο κύριος ένοχος για τη δολοφονία του Κλαύδιου ήταν η γυναίκα του Αγριππίνα, χωρίς καμιά αμφιβολία αυτή τον δηλητήριασε. Ο Τάκιτος αναφέρει ότι ο Ξενοψών ήταν ένας από τους ύποπτους και ότι την βοήθησε με το δραστικό δηλητήριο να επιφέρει το θάνατο του Κλαύδιου, όμως δεν υπάρχει καμιά πληροφορία για δίωξη του Γάιου μετά το θάνατο του αυτοκράτορα και δεν ευσταθεί αυτή η κατηγορία.
Στις 13 Οκτωβρίου του έτους 54 μ.Χ ο αυτοκράτορας Κλαύδιος ήταν νεκρός και ο 16χρονος Νέρων ανέβηκε στον θρόνο ως ο νεότερος αυτοκράτορας της Ρώμης μέχρι τότε.
Ο ναίσκος του Νέρωνα
Στο Ασκληπιείο της Κω βρίσκεται σε περίοπτη θέση. Περίκλειε άγαλμα - ανδριάντα του αυτοκράτορα Νέρωνα και κάτω της μέσα από μάρμαρο ανέβλυζε νερό χλιαρό λένε οι αρχαιολογικές πληροφορίες, άν ναι, τότε μάλλον ήταν από την περίφημη Πηγή του Σούλου, του γεωθερμικού πεδίου της Βόρκας.
Στο δυτικό άκρο του αναλημματικού τοίχου με τις κόγχες βρέθηκαν 3 λουτήρες που χρησιμοποιούνταν για υδροθεραπεία κατά την ρωμαική περίοδο του Ασκληπιείου.
Δύο ιωνικές κολώνες ήταν μπροστά από την κατασκευή ενώ βρέθηκαν αρχαιότερα μέλη και αγάλματα ελληνιστικής περιόδου.
Είναι του 1ου αιώνα μ.Χ ή καλύτερα του 54 , την κατασκευή του φέρεται ότι ανέθεσε ο Κώος γιατρός-ευεργέτης Γάιος Στερτίνιος Ξενοφών.
Πως καταστράφηκε;
Η όλη κατασκευή ήταν φτιαγμένη από τραβερτίνη ντόπιο, γκρι ασβεστόλιθο και μάρμαρο όλα από την κώτικη γη.
Καταστράφηκε από σεισμό, πιθανώς το 139 μ.Χ επί αυτοκρατορίας Αντωνίνου Πίου, με επίκεντρο νότια της Ρόδου.
Ο σεισμός ενδιάμεσου βάθους, μεγέθους 7,5 βαθμών, προκάλεσε μεγάλες ζημιές σε όλη την Δωδεκάνησο και τις απέναντι μικρασιατικές ακτές, από το Καστελλόριζο έως το Αγαθονήσι.
Ο Γερμανός αρχαιολόγος, τι λέει;
Ο Herzog στο βιβλίο του, το 1932, για τον ναόσχημο μικρό ναό αναφέρει τα παρακάτω.Η απόδοση του κειμένου ελαφρά τροποποιημένη είναι από τον αυτατοποιημένο μεταφραστή της Google, δείξτε την δέουσα κατανόηση, ο γεωδίφης δεν ομιλεί την γερμανική: :
«Σε άμεση γειτνίαση με τις σκάλες, ο τοίχος σχηματίζει μια ορθογώνια εσοχή κόγχη, η οποία πιθανότατα χτίστηκε ταυτόχρονα με το τείχος και τον ναό Β. Η εξωτερική σκάλα, ο θάλαμος του νερού στην παλαιότερη μορφή του και η ελληνική κρήνη χρονολογούνται από την εποχή που χτίστηκε ο ναός. Από τα βάθη της κόγχης βγαίνει μια πηγή που το νερό της φτάνει στο επίπεδο του μετέπειτα ναίσκου που βρίσκεται μπροστά της. Η ίδια η κόγχη καλύπτεται από μια τεράστια μαρμάρινη πλάκα που φτάνει κάτω από τους τοίχους και είναι κοίλη στο μπροστινό μέρος. Εν μέρει ακίνητη σε αυτή την πλάκα, εν μέρει στο νερό μπροστά της και μέσα από τη βάση της πλάκας, υπήρχε μια μεγάλη, τετράγωνη βάση αγάλματος από λευκό μάρμαρο σε σχήμα μπαρόκ με κοίλες επιφάνειες, αποτελούμενη από πολλά κομμάτια. Ξαναχτίστηκε στην παλιά τοποθεσία το 1903...Η κόγχη φαίνεται να είναι συνεπής με τον τοίχο στον οποίο βρίσκεται. Άρα είναι παλαιότερο από τη μαρμάρινη βάση. Με τον καιρό έγιναν επισκευές στον χώρο. Αυτό το πολύ κατάλληλο μέρος χρησιμοποιήθηκε μια μέρα για να φιλοξενήσει τη βάση του αγάλματος. Λίγα, δυστυχώς μόνο μικρότερα, χωρίς νόημα θραύσματα αγάλματος βρέθηκαν στο νερό. Η βάση του αγάλματος έχει ύψος 1,40μ. και πλάτος 0,87μ. Στέκεται στην κοίλη πλάκα στην κόγχη του τοίχου. Ο ορθοστάτης και το γείσο στέψης αποτελούνταν το καθένα από δύο συμμετρικά μισά συνδεδεμένα με βραχίονες. Το εσωτερικό μισό της επάνω πλάκας λείπει τώρα, όπως και η πλάκα βάσης. Το γείσο αποτελείται από τομές, πλάκες, στρογγυλές ράβδους, προεξοχές και λεία τεμάχια ορθοστάτη. Η επιγραφή στη βάση δηλώνει από ποιον και σε ποιον αφιερώθηκε ο χώρος: Είναι η γνωστή από τον Κώο Ασκληπιάδη Γάιο Στερτίνιο Ξενοφώντα, προσωπικό ιατρό και αγαπημένο του Κλαυδίου τον αυτοκράτορα Νέρωνα, που το αφιέρωσε στην Υγεία και την Ηπιόνη. Μπροστά από αυτήν την κόγχη συναρμολογήθηκε μια σκηνή από σπόλια από πολύ όψιμα μαρμάρινα κτίρια σε μια περίοδο παρακμής. Η εξαιρετικά όψιμη χρονολογία προέλευσης αυτού του προστώου φαίνεται από το γεγονός ότι τα τεμάχια εργασίας, η βάση κολόνας, κ.λπ. προέρχονται από τον ναό Γ, ο οποίος ασφαλώς βρισκόταν για πολύ καιρό , το μακρύτερο φέρει μια τιμητική επιγραφή, αντίγραφο μιας βασικής επιγραφής προς τιμήν της βασίλισσας Πυθοδωρίδας του Πόντου[ Πυθοδωρίς Φιλομήτωρ 30/29 π.Χ. - 38 μ.Χ, ήταν βασίλισσα τού Πόντου ως σύζυγος τού Πολέμωνα Α΄ και βασίλισσα της Καππαδοκίας ως σύζυγος τού Αρχελάου]. Βλέπει κανείς ήδη από τις ελληνιστικές φόρμες ότι οι πάγκοι δεν έχουν καμία σχέση με τους ναΐσκους που αναφέρθηκαν ότι ήταν σε σχέση με τον Ναό Γ. Μπροστά από την κόγχη, οι οπές για ένα πλέγμα είναι χαραγμένες στις πλάκες δαπέδου...».
Ο τοίχος του αναβαθμού ΙΙ/ΙΙΙ που συνεχίζει σε ευθεία γραμμή από τον Ναΐσκο του Ξενοφώντα προς τα δυτικά, κάμπτεται μπροστά από το μέσον του ναού Β και στη συνέχεια εκτείνεται περίπου παράλληλα με τους τοίχους του ανώτερου αναβαθμού για λίγο. Στη γωνία που σχηματίζεται από αυτό υπάρχει ένας θάλαμος νερού, για τον οποίο μπορούν να αποδειχθούν τρεις διαφορετικές περίοδοι κατασκευής. Η εγκατάσταση είχε δύο κλειστούς τοίχους στις στενές πλευρές και τρεις κλειστούς τοίχους στα νότια απέναντι στο μεσαίο πεζούλι, το μπροστινό μέρος του οποίου περιλάμβανε μια λεκάνη μήκους 10,00 μ. και πλάτους 2,50 μ. περίπου. Στα βόρεια, προς το κάτω πεζούλι, υπήρχαν τα ανοίγματα που επέτρεπαν την άντληση νερού από την υπόγεια λεκάνη .Μια γραμμή ρωμαϊκού τόνου διατρέχει το διάστημα μεταξύ του κοντού, δυτικού εγκάρσιου τοίχου και του τοίχου που κάμπτεται σε ορθή γωνία και ακολουθεί προς τα δυτικά.Φαίνεται πολύ απίθανο να οδήγησε νερό στο πηγάδι, το οποίο πιθανότατα τροφοδοτούνταν από υπόγεια ύδατα, τα οποία σήμερα έχουν επανέλθει περίπου στο ίδιο επίπεδο στους θαλάμους χωρίς καμία υπέργεια παροχή. Οι τρεις περιεκτικοί εξωτερικοί τοίχοι είναι κατασκευασμένοι από όμορφα στρώματα τόφφου. Στο δυτικό θάλαμο τα κατώτερα στρώματα των τοίχων έχουν τραχιά, οριοθετημένα κάτοπτρα, τα ανώτερα ήταν προσεκτικά λειασμένα. Ο πυθμένας της λεκάνης έχει διατηρηθεί και καλυφθεί με κεραμίδια. Η βάση του παλαιότερου στηθαίου και των παλαιών στηρίξεων σώζεται σχεδόν πλήρως από τη ρωμαϊκή ανοικοδόμηση. Περιέχει τον χώρο στον οποίο βρισκόταν η ελληνιστική αρχιτεκτονική της παλαιότερης κρήνης.Το στηθαίο χρησίμευε ως κιγκλίδωμα κατά των ατυχημάτων, καθώς και ως έδρα για την τοποθέτηση αμφορέων και αγγείων. εξ ου και το σημαντικό πάχος τους .Μόλις τραβήχτηκαν τα δοχεία γεμάτα νερό, τα τοποθετούσαν στο στηθαίο που έμοιαζε με βάθρο, από όπου στη συνέχεια τα σήκωσαν ελαφρά στους ώμους και στα κεφάλια. Για να αποφευχθεί οποιαδήποτε πίεση από το εξωτερικό, τα στηθαία είχαν εγκοπεί στη βάση, η αναθύρωση δεν επεκτείνεται στο εσωτερικό τοίχωμα της λεκάνης, αλλά υποχωρεί μερικά εκατοστά, ώστε να υπάρχει μια ελαφρώς ανασηκωμένη άκρη στο εσωτερικό που ανήκει στη βάση. Η βρύση χρησίμευε και ως υδάτινος θάλαμος. Η εσωτερική εμφάνιση του μπροστινού, βόρειου τοίχου δείχνει ότι το συγκρότημα ήταν σίγουρα ένα πηγάδι νερού. Λόγω της φθοράς στο στηθαίο κατά την ανύψωση των γεμισμένων κανατών με νερό, δημιουργήθηκαν χαρακτηριστικές, κοίλες κοιλότητες στο εσωτερικό.Παραδόξως, το κάτω, δυτικό τμήμα του παλιού πίσω τοίχου έχει επίσης πολύ σημαντικές κεφαλές που διατηρούνται στους ογκόλιθους με λεία άκρη. Η ελληνιστική λεκάνη της κρήνης καλυπτόταν με οριζόντια ξύλινη οροφή ύψους περίπου 2,80 μ. πάνω από το εξωτερικό επίπεδο του εδάφους. Τα εγκάρσια δοκάρια, των οποίων οι φωλιές σώζονται στον πίσω τοίχο, είχαν ξύλινο κάλυμμα, το κέλυφος τοποθετήθηκε παράλληλα με την πρόσοψη. Η στάθμη του νερού ήταν πιθανώς η ίδια στους ελληνικούς και ρωμαϊκούς χρόνους. στο μεταγενέστερο σύμπλεγμα προσδιορίζεται από τους πήλινους σωλήνες στους εγκάρσιους τοίχους, που εξασφάλιζαν τη ροή του νερού από το ένα στο άλλο από τα τρία διαμερίσματα. Στον άξονα της πρόσοψης υπήρχε κάποιο βάθρο ή μικρότερο μνημείο.
ΙΙ. ΠΕΡΙΟΔΟΣ. Στην πρώιμη ρωμαϊκή ή ύστερη ελληνιστική περίοδο ξαναχτίστηκε, αλλά το συγκρότημα παρέμεινε πηγάδι. Ως αποτέλεσμα παρόμοιων γεγονότων, όπως αυτά στον ανατολικό τομέα του τοίχου αντιστήριξης II/III, τα υψηλότερα επίπεδα της κόγχης του φρεατίου στη δυτική πλευρά κατέρρευσαν επίσης υπό την πίεση των ανώτερων γήινων μαζών: αντί να αντικατασταθούν από ασβεστολιθικούς λίθους στο κάτω μέρος, αυτά αντικαταστάθηκαν από στρώσεις από μπλοκ στην κορυφή. Η παλιά οροφή του πηγαδιού πιθανότατα κατέρρευσε εκείνη την εποχή και αντικαταστάθηκε από ένα ψηλό νέο κτίριο με θόλους από μεγάλες θολωτές πέτρες. Η παλιά κόγχη χωριζόταν τώρα σε τρεις ίσους θαλάμους με εγκάρσιους τοίχους.Τα άκρα των εγκάρσιων τοίχων στην πλευρά της πρόσοψης είναι κατασκευασμένα από πορώδεις πέτρες. Στη ρωμαϊκή εποχή, ολόκληρη η λεκάνη ήταν θολωτή από τρεις θόλους τοποθετημένους κατά μήκος της κατεύθυνσης της λεκάνης. Αυτές οι καμάρες κατασκευάστηκαν από όμορφους, μεγάλους ογκόλιθους. Από τη σημερινή κατάσταση μπορείτε να δείτε ότι ο τόφφος επεμβαίνει στην υποδομή σε διαφορετικά ύψη στην κορυφή, ενώ διατηρεί τα κατώτερα εξαρτήματα του ελληνιστικού φρέατος που σώζονταν ακόμη στο νέο κτίριο. Οι δύο εγκάρσιοι τοίχοι στα άκρα είναι κτισμένοι εξ ολοκλήρου από τοφφόλιθους μέχρι το επίπεδο του δαπέδου, δηλαδή μεταγενέστερης περιόδου. Τα στηρίγματα των τριών εγκάρσιων θόλων από τόφφους στηρίζονται σε δύο από τους τέσσερις εγκάρσιους τοίχους. Κάθε θόλος είχε το βάθος της κόγχης του πηγαδιού και αποτελούνταν από μακρούς θολωτούς ογκόλιθους, περίπου έντεκα στο μέτωπο.Μία από αυτές τις θολωτές πέτρες βρίσκεται ακόμη επί τόπου.Αλλα τετράγωνα που ανήκαν σε αυτά τα θησαυροφυλάκια βρίσκονται κατά την πτώση στους τοίχους. Η αρχή του θόλου που βρίσκεται στην παλιά του θέση μαρτυρεί το ασφαλές ύψος του θόλου. Το τμήμα του τόξου ήταν επίσης πιθανότατα επικαλυμμένο. Η ασφαλής συναρμολόγηση των διατηρημένων λίθων έχει ως αποτέλεσμα μια εικόνα πρόσοψης για τη ρωμαϊκή κρήνη.Στα ρωμαϊκά χρόνια τοποθετούνταν και φράγματα μεταξύ των εγκάρσιων τοίχων στο μπροστινό μέρος, και αυτά ήταν αρκετά παχιά, ώστε να τοποθετούνται πάνω τους τα αγγεία μετά την ανύψωσή τους. Αυτά τα εμπόδια ήταν κατασκευασμένα από πορώδεις ογκόλιθους, μερικοί από τους οποίους στέκονται ακόμη ψηλά στην πλατεία. Το τμήμα ΑΒ, δείχνει την εσωτερική δομή του φρέατος κατά τους ρωμαϊκούς χρόνους. Το ότι εδώ έχουμε να κάνουμε με πραγματική βρύση και όχι, όπως στην πόλη της Περγάμου, με λεκάνη και βρύση, αποδεικνύεται από το γεγονός ότι και στα δύο συγκροτήματα του Ασκληπιείου η ξύλινη οροφή ήταν αρκετά βαθιά .
III. ΠΕΡΙΟΔΟΣ. Σε μεταγενέστερο χρόνο, όταν κατέρρευσαν, η λεκάνη καλύφθηκε με τσιμεντένιους θόλους λίγο πιο πάνω από το έδαφος.Πολύ χαμηλή ξύλινη οροφή μαρτυρείται και από τις κακώς λαξευμένες τρύπες στο πίσω μέρος, ενώ οι ελληνιστικές, ψηλότερες δοκοί φωλιές είναι εξαιρετικά λαξευμένες. Πιθανότατα από αυτό το σημείο αντλούνταν νερό για όσο διάστημα ζούσαν ακόμα άνθρωποι στην περιοχή του ιερού.
Γεωδίφης
Πηγές:
1.Kos-Rudolf Herzog,1932
2. Ιστορία των σεισμών της Κω,2018-2023
3.Το Ασκληπιείο της Κω-Ιακ.Ζαρράφτης,1912
4.Αρχεία L.Morricone-L.Laurenzi,saia
5.Ένα φωτογραφικό ταξίδι στο Ασκληπιείο Κω [1901-2014]
https://geogeodifhs.blogspot.com/2019/12/1901-2014.html
6. Παλιές Φωτογραφίες της Κω/ΦΒ
7. Το Ασκληπιείο της Κω-Β.Χατζηβασιλείου
8. Ασκληπιείο της Κω-Δ.Μποζνάκης
9. Παιδί της Ρέας, τριλογία
10.Encyclopaedia Britannica
Ασκληπιείο Κω, Δεκέμβριος 1936. Άποψη από τα βόρεια, πριν από την αποκατάσταση της σκάλας του μνημείου που οδηγεί από το 2ο στο 3ο άνδηρο.
