Η ηφαιστειογραφία της Νισύρου

Ο γεωλογικός χάρτης της Νισύρου [από Geowarn, ΕΚΠΑ].

1.Βασικό Ηφαιστειακό Σύμπλεγμα περίπου 160000 έως 100000 χρόνια. Βασαλτικές και ανδεσιτικές λάβες εξερράγησαν κατά μήκος του κυριότερου ΒΑ-ΝΔ συστήματος «κέρατος -τάφρου Κω» μεταξύ Κανδελεούσας και μικρασιατικών ακτών, δημιουργώντας την ηφαιστειακή βάση της Νισύρου. Οι μαξιλαροειδείς λάβες και οι υαλοκλαστίτες, αποτελούν τους χαμηλότερους ηφαιστειακούς γνωστούς σχηματισμούς στη Νίσυρο και αντιστοιχούν στην πρώτη περίοδο κατασκευής του ηφαιστειακού κώνου.

2.Στρωματοηφαίστειο της Πρώιμης Καλδέρας περίπου 100000 έως 30000 χρόνια. Πάνω από αυτές τις υποθαλάσσιες λάβες, ένα ηφαίστειο ύψους 500 έως 700μ. αναπτύχθηκε σε μια περίοδο άνω των 50000 ετών. Οι βασαλτικές, ανδεσιτικές, δακιτικές και ρυοδακιτικές λάβες, τα πυροκλαστικά και οι τόφφοι του σχηματίζουν τις ΒΔ, Ν και ΒΑ πλαγιές του νησιού. Αυτές οι μονάδες είναι επίσης καλά εκτεθειμένες στον Εμπορειό προς τον κρατήρα.

3.Πυροκλαστικά «Λακκί» και Συγκρότημα «Αυλάκι». Μια πτώση ελαφρόπετρας μήκους 3-4μ. σηματοδοτεί την πρώτη υποπλίνια εκρηκτική περίοδο ενός πρώιμου γεγονότος σχηματισμού καλδέρας. Ακολουθείται από μονάδες ροής και χαμηλής πυκνότητας κυμάτων και τελειώνει με μια τελική πτώση. Στα βόρεια βασικά τμήματα της καλδέρας, εκτεθειμένα σε γκρεμούς κατά μήκος του κεντρικού δρόμου, αυτά τα πυροκλαστικά φτάνουν σε συνολικό πάχος περίπου 5-10μ. Η αποσαθρωμένη μαγματική μήτρα της ανδεσιτικής σύστασης είναι μαύρη έως καφέ και κακώς πομφολυγώδης. Τα λιθικά συστατικά αποτελούνται από φρέσκο ​​και αλλοιωμένο ανδεσίτη.

4.Λιμνώδεις και πυροκλαστικοί σχηματισμοί. Στο βορειοανατολικό τμήμα της εσωτερικής καλδέρας, δύο ηφαιστειοκλαστικά ιζήματα ξεπροβάλλουν σε απότομους βράχους, χωρισμένα με λίγα μέτρα λάβας βασαλτικού-ανδεσιτικού, υποδηλώνοντας την παρουσία μιας προγενέστερης καλντέρας πριν από τον κύριο σχηματισμό της καλντέρας. Επιπρόσθετα, παρόμοια τυφφώδη ιζήματα εμφανίζονται και στο ΒΔ τμήμα του νησιού, εδώ διακλαδισμένα με συγκροτήματα παραλιών. Αυτές οι λιμνοθάλασσες αντιπροσωπεύουν την καθίζηση της κυρίαρχης ηφαιστειακής εισροής μέσα σε ένα υδατικό σύστημα (Volentik et al. 2002).

5.Συγκρότημα Μελισσέρη-Ευαγγελίστρα-Αφιώνας. Πολλαπλές ανδεσιτικές λάβες πλούσιες σε σκωρία καλύπτουν τα λιμναία ηφαιστειοκλαστικά ιζήματα. Το παχύτερο τμήμα του 70μ. βρίσκεται στη βάση του βόρειου τοίχου κάτω από τον Εμπορειό και εκτείνεται γύρω από την καλδέρα. Η ανδεσιτική πυροκλαστική μονάδα του Melisseri, που χαρακτηρίζεται από κοκκινωπές ελαφρόπετρες και σκωρίες, εμφανίζει ένα επίπεδο πτώσης στη βάση της, ακολουθούμενο στο πλησιέστερο τμήμα από ένα κοίτασμα πυροκλαστικής ροής πάχους 30μ. και, τέλος, μια διαδοχή πτώσης, υπερτάσεων και πυροκλαστικών 3,5μ. ροές. Αυτή η πανταχού παρούσα μονάδα δείχνει επίσης τα τυπικά χαρακτηριστικά μιας υποπλίνιας εκρηκτικής έκρηξης, την οποία θα μπορούσε να ακολουθήσει μόνο ένα μικρό χρονικό διάστημα από τις εκρηκτικές φάσεις του συμπλέγματος Εμπορειού.

6.Συγκρότημα συμπλέγματος Εμπορειού αποτελείται από θεαματικές ανδεσιτικές ροές λάβας καθώς και από τους χαρακτηριστικούς δακιτικούς ηφαιστειακούς θόλους. Το πάχος κυμαίνεται από 40-60μ. στο χείλος της καλδέρας και μειώνεται σε λίγα μόνο μέτρα στην παράκτια περιοχή.

7.Πυροκλαστικό Σύμπλεγμα Ελληνικά-Κυρά-Λίες σχηματίστηκε από πολλαπλές μαγματικές και φρατομαγματικές εκρηκτικές φάσεις. Ο Rehren (1988) έχει αναγνωρίσει 12 μονάδες από ανδεσίτη έως δακίτη, 6 από τις οποίες έχουν φτάσει στο γειτονικό νησί της Τήλου, περίπου 15 χλμ. από τη Νίσυρο. 

8.Σύνθετο συγκρότημα Άργους-Σταυρού αποτελείται από κόκκινους ανδεσιτικούς κώνους που βρίσκονται γύρω από το νότιο χείλος της καλδέρας και περιορίζονται σε αυτόν τον συγκεκριμένο στρωματογραφικό ορίζοντα. Ένας κώνος σκωρίας είναι καλά εκτεθειμένος ακριβώς κάτω από τη Μονή Σταυρού. Η σκούρα γκρι ρυολιθική λάβα του Άργους μπορεί να βρεθεί με τη μορφή ροών λάβας, θόλων και επακόλουθων ροών μπλοκ και τέφρας. Τα πιο παχιά τμήματα βρίσκονται στο νότιο τμήμα της καλδέρας, όπου αναδύεται ένας λαιμός από λάβα του Άργους.

9.Κύριος Σχηματισμός Καλδέρας 30000 έως 15000 χρόνια; Δύο μεγάλες εναποθέσεις ελαφρόπετρας σηματοδοτούν την εμφάνιση δύο ισχυρών εκρηκτικών φάσεων της κάτω και της άνω κίσσηρης που χωρίζονται από ένα στρώμα εδάφους που σηματοδοτεί ένα μεγάλο χρονικό διάστημα ηφαιστειακής ησυχίας και διάβρωσης.

10.Η πρώτη φάση της Καλδέρας 30000 έως 20000 χρόνια; Το νησί της Νισύρου είχε εξελιχθεί σε ένα ώριμο στρωματοηφαίστειο για μεγάλο χρονικό διάστημα, συμπεριλαμβανομένης μιας μικρής κεντρικής καλδέρας και αρκετών κρατήρων. Συσσώρευσε μεγάλο όγκο μάγματος σε μικρό βάθος αρκετών χιλιομέτρων. Ως αποτέλεσμα, δημιουργήθηκε ένα υδροθερμικό σύστημα, που εκδηλώνεται με φουμαρολική δραστηριότητα στους κρατήρες. Μετά από πρόδρομες εκρήξεις αερίου και ατμού, μια μεγάλη «πλινιακή έκρηξη» άρχισε να φθάνει στα ύψη της στρατόσφαιρας. Ένας τεράστιος όγκος πυροκλαστικών ροών (λαμπερές χιονοστιβάδες) και ελαφρόπετρας αέρα πτώσης («η κάτω κίσσηρη») κάλυψαν ολόκληρο το νησί και στη συνέχεια ρυολιθικές λάβες εκτοξεύτηκαν προς τις ΝΑ πλαγιές των Νικιών («Ρυόλιθοι Νικιών»). Στη συνέχεια, ακολούθησε μεγάλη κατάρρευση του ηφαιστείου, αφήνοντας πίσω του μια μεγάλη καλδέρα διαμέτρου 4-5χλμ. και βάθους μερικών εκατοντάδων μέτρων. Μετά από μακρά περίοδο ηφαιστειακής ηρεμίας και διάβρωσης, μια δεύτερη «πλινιακή» έκρηξη παρήγαγε την άνω λευκή ελαφρόπετρα, που είναι το χαρακτηριστικό γνώρισμα στη βόρεια πλαγιά μεταξύ Μανδρακίου και ακρωτηρίου Κατσούνι.

11.Η δεύτερη φάση της Καλδέρας 20000 έως <15000 χρόνια; Μια πτώση ελαφρόπετρας (Ανώτερη Κίσσηρη), και ροής που αποτελείται από ένα τεράστιο έως ελαφρώς στρωματοποιημένο βασικό στρώμα πτώσης (πάχους έως 8μ) καλύπτεται από μια ακολουθία υγρών και ξηρών ροών κύματος και τέφρας. Στο ανώτατο μέρος υπάρχουν αποθέσεις υστερίας βρέκτας, συμπεριλαμβανομένων των λιθικών σαρωτών και υδροθερμικά πολύ αλλοιωμένων λάβων. Υπάρχουν άφθονα φρέσκα κοκκώδη ανδεσιτικά θραύσματα (5-6%) καθώς και σπάνιες μικτές ελαφρόπετρες. Ο εκτιμώμενος όγκος μάγματος αυτού του εκρηκτικού γεγονότος είναι παρόμοιος με αυτόν των κατώτερων κοιτασμάτων ελαφρόπετρας (2-3 χλμ3). Τα επιτόπια στοιχεία δείχνουν ότι η παρούσα κατάθλιψη της καλντέρας σχηματίστηκε ταυτόχρονα με την έκρηξη της άνω ελαφρόπετρας. Τα ανώτερα κοιτάσματα ελαφρόπετρας καλύπτουν μεγάλες εκτάσεις του βόρειου και ΒΑ τμήματος του νησιού. Στον περιμετρικό δρόμο της Καλδέρας μεταξύ Νικιών και Εμπορειού, φαίνεται να υπερκαλύπτει άμεσα τις πορφυριτικές ρυοδακίτες των Νικιών. Η μονάδα εμφανίζεται κυρίως ως πτώση αέρα αλλά και ως εναποθέσεις κύματος. Οι εναποθέσεις πτώσης αέρα είναι συχνά στριμωγμένες και περιστασιακά ταξινομούνται αντίστροφα κατά μέγεθος. Η ανώτερη ελαφρόπετρα, που τοπικά υπερβαίνει τα 100μ. σε πάχος, είναι δακιτική έως ρυοδακιτική σε σύσταση και πιθανότατα αντιπροσωπεύει την κορύφωση που οδήγησε στην κατάρρευση της καλδέρας. 

12.Μετακαλδερικοί δόμοι και ροές λάβας κατασκεύασαν το όρος  του Προφήτη Ηλία ύψους 698μ. και καλύπτουν τα 2/3 της καλδέρας στη δυτική πλευρά του. Τυπικές εξάρσεις εμφανίζονται κατά μήκος του μονοπατιού που οδηγεί από τη Μονή Ευαγγελίστρας στο υδροθερμικό πεδίο. Κυμαίνονται σε σύνθεση από δακίτη έως ρυοδακίτη και καλύπτουν τα 2/3 του δαπέδου της καλδέρας με τη μορφή 6 απότομων κεκλιμένων θόλων, μερικοί από τους οποίους πετάγονται έξω από το δυτικό χείλος της καλδέρας και εξωθούνται κατά μήκος των ρηγμάτων με τάση NNE. Η παρουσία αιχμηρών δομών προεξοχής, φρέσκιας κάλυψης σκωρίας και η απουσία εδάφους και πλευρικής στρώσης δείχνουν ότι οι ΒΑ (Βοριάτικο) και ΝΔ (Καραβιώτης) θόλοι και ροές είναι τα πιο πρόσφατα προϊόντα του ηφαιστείου της Νισύρου.

Γεωδίφης

Πηγές:

1. Geowarn,2003

2. ΕΚΠΑ

3.Ο μύθος των Κώων για το ακρωτήριο Χελώνης