«Μόνο τα πάθη, τα μεγάλα πάθη, μπορούν να ανυψώσουν την ψυχή σε μεγάλα πράγματα», Denis Diderot.
Αυτό το άγαλμα του Απόλλωνα λέγεται ότι είναι ο οικοδεσπότης ενός δαίμονα.
Έτσι είδαν οι Χριστιανοί την παγανιστική τέχνη: ύποπτη και συναρπαστική. Τον 5ο αιώνα, όταν ο Χριστιανισμός επεκτεινόταν, δίστασαν για το ποια μοίρα να του επιφυλάξουν: να καταστρέψουν ή να διατηρήσουν;
Το διάταγμα των Μεδιολάνων προκάλεσε μνημειώδη σεισμό στους θεσμούς της Αυτοκρατορίας. Παρέχει στους Χριστιανούς την πλήρη άδεια να ασκούν τη θρησκεία τους. Το ελληνικό thrèskeia αντιστοιχεί στο λατινικό cultus, αλλά το λατινικό κείμενο χρησιμοποιεί religio ("θρησκεία").
Το έτος 313, η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία χωρίζεται μεταξύ του Κωνσταντίνου στη Δύση και του Λικίνιου στην Ανατολή. Καθιερώνεται η ελευθερία της λατρείας για όλους τους πληθυσμούς της Αυτοκρατορίας. Όμως η αμεροληψία του Κωνσταντίνου θα μετατραπεί σε περιφρόνηση του παγανισμού.
Στην ομιλία του προς τους αγίους, ο Κωνσταντίνος επικρίνει τη λατρεία των παγανιστικών αγαλμάτων: «Κολακεύει το δικό του έργο, λατρεύοντάς το ως αθάνατο θεό, ενώ αναγνωρίζει ότι ο ίδιος, ο συγγραφέας και τεχνίτης αυτού του αγάλματος, είναι θνητός». (Ευσέβιος Καισαρείας, Βίος Κωνσταντίνου, IV, 32)
Ενώ σήμερα δεν είναι πλέον απαραίτητο να δηλωθεί ότι τα αγάλματα ήταν πολύχρωμα, είναι λιγότερο γνωστό ότι ορισμένες θρησκευτικές πρακτικές τα έβαφαν με αίμα ως μέρος των προσφορών ζώων για να τιμήσουν ή να κατευνάσουν τους θεούς.
Ωστόσο, αυτή η πρακτική διέφερε μεταξύ των λατρειών, με ορισμένες να ευνοούν τις μη αιματηρές προσφορές. Αργότερα, οι Χριστιανοί χρησιμοποιούσαν συχνά αυτά τα αιματηρά τελετουργικά για να δυσφημήσουν τον παγανισμό και τις θρησκευτικές του πρακτικές.
Ο ίδιος Κωνσταντίνος είναι εμφανώς αηδιασμένος όταν, σε μια επιστολή που έστειλε γύρω στο 324/324 στον βασιλιά των Περσών, διακηρύσσει την πίστη του με έντονο τρόπο: «Αυτόν επικαλούμαι λυγίζοντας το γόνατο, απορρίπτοντας κάθε είδους αίμα αηδιαστικό. και δυσάρεστες και αποτρόπαιες μυρωδιές».
Αν και δεν είναι απαλλαγμένη από συγκρούσεις, η αντίθεση μεταξύ χριστιανών και ειδωλολατρών δεν ήταν πάντα επιθετική. Η παγανιστική αριστοκρατία στη Ρώμη (4ος αι. μ.Χ.) διατηρεί σχέσεις με τις χριστιανικές ελίτ. Μερικές φορές η παγανιστική τέχνη επαινείται.
Αν ο επίσκοπος των Μεδιολάνων Αμβρόσιος είναι άκερος, μετριέται ο Σειρίκιος, Πάπας της Ρώμης. Έτσι, ο χριστιανός ποιητής Προυδέντιος εκπλήσσεται από την έλλειψη προσοχής προς τον Έλληνα γλύπτη Φειδία: «ότι ναοί έχουν χτιστεί στους θεούς και ότι ο Μέντορας και ο Φειδίας δεν έχουν ούτε ναό ούτε βωμό! »
Όμως οι θυσίες ενοχλούν τους χριστιανούς. Ο Προυδέντιος λέει: «Στα αγάλματα, έργα μεγάλων καλλιτεχνών, να στέκονται αγνοί. Ότι γίνονται όμορφα στολίδια της πατρίδας μας. αλλά αυτή η κακή χρήση δεν μολύνει πια, δεν κάνει πια τα μνημεία της τέχνης να υπηρετούν το κακό. »
Ο έπαινος για τη Ρώμη κατακλύζεται, όπως λέει ο Κασσιόδωρος τον 6ο αιώνα, αλλά ιδιαίτερα ο Αυγουστίνος του Ιππώνα στις Εξομολογήσεις του. Λέει ότι συγκινείται από τα αριστουργήματα της αρχαίας τέχνης. Για αυτόν, έναν χριστιανό που η ψυχή του είναι υψωμένη, το θέαμα της ομορφιάς οδηγεί στη λατρεία.
Στην πόλη της Αθήνας, η αναταραχή της μετάβασης είναι λιγότερο παρούσα. Λίγοι ειδωλολάτρες στράφηκαν στον Χριστιανισμό. Η παγανιστική πολιτιστική κληρονομιά παραμένει ισχυρή και η επιρροή της Πλατωνικής Ακαδημίας συνεχίζεται (η οποία θα κλείσει το 529).
Στη Ρώμη, μετά τον εκχριστιανισμό, τα αγάλματα παρέμειναν και κάποιοι ναοί έγιναν αποθήκες. Όμως ο μοναχός Ιερώνυμος λέει ειρωνικά: «Οι θεοί που κάποτε λάτρευαν τα έθνη παραμένουν μόνοι σήμερα στις κόγχες τους με τις κουκουβάγιες και τα νυχτοπούλια. »
Παρά τις επιδρομές των βαρβάρων, η Ρώμη διατήρησε τη λαμπρότητά της μέχρι τον 6ο αιώνα. Ο Κασσιόδωρος το 510 και ο Προκόπιος 30 χρόνια αργότερα περιγράφουν μια ανέπαφη πόλη, γεμάτη αγάλματα και μνημεία. Μόνο τον 17ο-18ο αιώνα η Ρώμη σταδιακά ερήμωσε.
https://x.com/HistoireOdyssee/status/1885588893451354487
Πηγές:
La fin du paganisme en Gaule et [...] (Émile Mâle)
Contra Symmachum, Prudence
Les Confessions d'Augustin d'Hippone
Antiquité et traduction, Michel Ballard.
Αναρτήσεις
