Γιατί υπάρχει τόσος χρυσός στη Δυτική Αφρική;

Οι στρατιώτες που έχουν αναλάβει την εξουσία στην περιοχή Σαχέλ της Αφρικής -ιδίως στο Μάλι, την Μπουρκίνα Φάσο και τον Νίγηρα- έχουν ασκήσει πίεση στις δυτικές εταιρείες εξόρυξης για μια δικαιότερη κατανομή των εσόδων από τον επικερδή τομέα εξόρυξης. 

Ο χρυσός είναι ένας από τους πόρους στην καρδιά αυτών των εντάσεων. Η Δυτική Αφρική είναι ένας διάσημος κόμβος εξόρυξης χρυσού για αιώνες, που χρονολογείται από την αρχαία αυτοκρατορία της Γκάνας, η οποία κέρδισε τη φήμη της ως «Γη του Χρυσού» λόγω των άφθονων αποθεμάτων και των εμπορικών δικτύων της. 

Η περιοχή παραμένει παγκόσμιος ηγέτης στην παραγωγή χρυσού. Από το 2024, η Δυτική Αφρική συνεισέφερε περίπου το 10,8% της συνολικής παγκόσμιας παραγωγής χρυσού. 

Αλλά γιατί υπάρχει τόσος χρυσός σε αυτή την περιοχή; 

Το The Conversation Africa ζήτησε από τον γεωλόγο Raymond Kazapoe να του εξηγήσει. Πώς σχηματίζεται ο χρυσός; Η απλή απάντηση εδώ είναι ότι δεν είμαστε σίγουροι. Ωστόσο, οι επιστήμονες έχουν κάποιες ιδέες. Ο χρυσός, όπως όλα τα στοιχεία, σχηματίστηκε μέσω αντιδράσεων υψηλής ενέργειας που συνέβησαν σε διάφορα κοσμικά και διαστημικά περιβάλλοντα πριν από περίπου 13 δισεκατομμύρια χρόνια, όταν άρχισε να σχηματίζεται το σύμπαν. 

Ωστόσο, τα κοιτάσματα χρυσού - ή η συγκέντρωση χρυσού σε μεγάλους όγκους μέσα στους βραχώδεις σχηματισμούς - πιστεύεται ότι συμβαίνουν μέσω διαφόρων διεργασιών, που εξηγούνται από δύο θεωρίες. 

Η πρώτη θεωρία - που περιγράφεται από τον γεωλόγο Richard J. Goldfarb - υποστηρίζει ότι μεγάλες ποσότητες χρυσού αποτέθηκαν σε ορισμένες περιοχές όταν οι ήπειροι επεκτείνονταν και άλλαζαν σχήμα, περίπου πριν από 3 δισεκατομμύρια χρόνια. Αυτό συνέβη όταν μικρότερες μάζες ξηράς, ή νησιά, συγκρούστηκαν και κόλλησαν σε μεγαλύτερες ηπείρους, μια διαδικασία που ονομάζεται τεκτονική προσαύξηση. Κατά τη διάρκεια αυτών των συγκρούσεων, ρευστά πλούσια σε ορυκτά κινήθηκαν μέσω του φλοιού της Γης, εναποθέτοντας χρυσό σε ορισμένες περιοχές. 

Μια νεότερη, συμπληρωματική θεωρία από τον πλανητικό επιστήμονα Andrew Tomkins εξηγεί τον σχηματισμό κάποιων πολύ νεότερων κοιτασμάτων χρυσού κατά τη διάρκεια της Φανεροζωικής περιόδου (περίπου πριν από 650 εκατομμύρια χρόνια). Υποδηλώνει ότι καθώς οι ωκεανοί της Γης έγιναν πλουσιότεροι σε οξυγόνο κατά τη Φανεροζωική περίοδο, ο χρυσός παγιδεύτηκε μέσα σε ένα άλλο ορυκτό γνωστό ως πυρίτης (συχνά αποκαλούμενος-fool's gold-χρυσός του ανόητου) ως μικροσκοπικά σωματίδια. Αργότερα, γεωλογικές διεργασίες - όπως η ηπειρωτική ανάπτυξη (επαύξηση) και οι αλλαγές θερμότητας ή πίεσης (μεταμορφισμός) απελευθέρωσαν αυτόν τον χρυσό - σχηματίζοντας κοιτάσματα που θα μπορούσαν να εξορυχτούν.

 Πού στη δυτική Αφρική βρίσκεται ο χρυσός και ποιες είναι οι πηγές του; 

Το μεγαλύτερο μέρος της παραγωγής και των αποθεμάτων χρυσού στη δυτική Αφρική βρίσκεται στον κρατόνι της δυτικής Αφρικής. Αυτός είναι ένας από τους παλαιότερους γεωλογικούς σχηματισμούς του κόσμου, που αποτελείται από αρχαίο, ηπειρωτικό φλοιό που έχει παραμείνει σε μεγάλο βαθμό αμετάβλητος για δισεκατομμύρια χρόνια. 

Το κρατόνι βρίσκεται κάτω από μεγάλο μέρος της δυτικής Αφρικής, εκτείνοντας τμήματα του Μάλι, της Γκάνας, της Μπουρκίνα Φάσο, της Ακτής Ελεφαντοστού, της Γουινέας, της Σενεγάλης και της Μαυριτανίας. 

Στην πραγματικότητα, οι περισσότερες χώρες της Δυτικής Αφρικής που έχουν σημαντικά κοιτάσματα χρυσού έχουν κοντά στο 50% της γης τους στο κρατόνι. Συγκεκριμένα, μεταξύ 35% και 45% της επικράτειας της Γκάνας, του Μάλι και της Ακτής του Ελεφαντοστού βρίσκεται σε αυτό — γι' αυτό οι περιοχές αυτές τυγχάνουν τόσο μεγάλης προσοχής από τους αναζητητές χρυσού. 

Κοιτάσματα χρυσού σχηματίστηκαν μέσα στα πετρώματα της δυτικής Αφρικής κατά τη διάρκεια ενός σημαντικού τεκτονικού γεγονότος, γνωστό ως Ορογένενση Eburnean[ Orogeny], πριν από 2,2 δισεκατομμύρια έως 2,08 δισεκατομμύρια χρόνια. Αυτό το γεγονός συνοδεύτηκε από τη θερμοκρασία, την πίεση και τις τεκτονικές συνθήκες που προάγουν τα γεγονότα ανοργανοποίησης του χρυσού. Οι περισσότεροι από τους πόρους χρυσού στον κρατόνι της δυτικής Αφρικής βρίσκονται σε αρχαίους γεωλογικούς σχηματισμούς που σχηματίστηκαν από ηφαιστειακές και τεκτονικές διεργασίες περίπου 2,3 δισεκατομμύρια έως 2,05 δισεκατομμύρια χρόνια πριν. 

Αυτές είναι γνωστές ως ζώνες Rhyacian Birimian γρανιτοειδούς-πράσινης πέτρας. Αυτές οι χρυσές ζώνες στην Γκάνα και στο Μάλι είναι μακράν οι πιο προικισμένες σε σύγκριση με άλλες χώρες της περιοχής. 

Επί του παρόντος, η Γκάνα και το Μάλι αντιπροσωπεύουν σωρευτικά πάνω από το 57% της συνδυασμένης παραγωγής και των πόρων του παρελθόντος ολόκληρης της υποπεριοχής της Δυτικής Αφρικής. 

Η Γκάνα θεωρείται ότι φιλοξενεί 1.000 μετρικούς τόνους χρυσού. Η χώρα παράγει 90 μετρικούς τόνους κάθε χρόνο—ή το 7% της παγκόσμιας παραγωγής. Η παραγωγή χρυσού στο Μάλι έφτασε περίπου τους 67,7 τόνους το 2023. Το Μάλι εκτιμάται ότι έχει 800 τόνους κοιτασμάτων χρυσού. 

Συγκριτικά, οι δύο μεγαλύτεροι παραγωγοί χρυσού στον κόσμο είναι η Κίνα (η οποία εξόρυξε περίπου 370 μετρικούς τόνους χρυσού το 2023) και η Αυστραλία (η οποία είχε παραγωγή περίπου 310 μετρικούς τόνους το 2023). 

Ποια είναι μερικά από τα σύγχρονα εργαλεία εξερεύνησης που χρησιμοποιούνται για την εύρεση χρυσού; 

Ο χρυσός παραδοσιακά βρισκόταν με το panning σε κοίτες ποταμών, όπου οι ανθρακωρύχοι στροβιλίζαν ιζήματα στο νερό για να διαχωρίσουν τα βαριά σωματίδια χρυσού ή σκάβοντας ρηχούς λάκκους για την εξαγωγή μεταλλευμάτων πλούσια σε χρυσό. 

Με την πάροδο του χρόνου, οι μέθοδοι έχουν εξελιχθεί ώστε να περιλαμβάνουν τεχνικές γεωχημικής εξερεύνησης, προηγμένες γεωφυσικές έρευνες και τεχνικές χημικής εξόρυξης, όπως η έκπλυση κυανίου. 

Οι τεχνικές γεωλογικής χαρτογράφησης εξελίσσονται πάντα και αυτή τη στιγμή υπάρχει μεγάλο ενδιαφέρον για τον συνδυασμό δεδομένων τηλεπισκόπησης με μεθόδους ανάλυσης δεδομένων αιχμής, όπως η μηχανική μάθηση. 

Συνδυάζοντας αυτές τις δύο μεθόδους, οι γεωλόγοι μπορούν να ξεπεράσουν ορισμένα από τα προβλήματα που προκαλούνται από τις παραδοσιακές μεθόδους, όπως η εξάρτηση από την υποκειμενική κρίση για τη δημιουργία αξιόπιστων χαρτών και η ανάγκη να ξοδέψουν χρήματα για αναζήτηση σε περιοχές με χαμηλές πιθανότητες επιτυχίας. 

Τα τελευταία χρόνια, οι τεχνικές υπολογιστών βαθιάς εκμάθησης έχουν σημειώσει σημαντική πρόοδο. Εξετάζουν διάφορα σύνολα γεωλογικών δεδομένων για να μειώσουν την αβεβαιότητα και να αυξήσουν τις πιθανότητες εύρεσης  χρυσού μέσω προηγμένων τεχνικών τεχνητής νοημοσύνης. Αυτές οι μέθοδοι έχουν αποδειχθεί εξαιρετικά ωφέλιμες για τον εντοπισμό συγκεκριμένων χαρακτηριστικών και την ανακάλυψη νέων κοιτασμάτων ορυκτών όταν εφαρμόζονται σε δεδομένα τηλεπισκόπησης.

 Μια άλλη μέθοδος, την οποία έχω ερευνήσει και η οποία θα μπορούσε να χρησιμεύσει ως συμπληρωματικό εργαλείο εξερεύνησης χρυσού, είναι η χρήση σταθερών ισοτόπων. Τα σταθερά ισότοπα είναι στοιχεία -όπως ο άνθρακας, το υδρογόνο και το οξυγόνο- που δεν διασπώνται με την πάροδο του χρόνου. Μερικοί είναι υπεύθυνοι για τη βοήθεια στη μεταφορά χρυσού, σε υγρά, μέσα από βράχους για να σχηματιστούν τα κοιτάσματα. 

Καθώς τα χρυσοφόρα ρευστά αλληλεπιδρούν με τα πετρώματα, μεταφέρουν τα σταθερά ισότοπα στα πετρώματα, εμποτίζοντας τα με τη μοναδική τους υπογραφή. Η σκέψη εδώ είναι να προσδιορίσετε την υπογραφή και στη συνέχεια να τη χρησιμοποιήσετε για την εύρεση χρυσού, καθώς ο ίδιος ο χρυσός είναι δύσκολο να αναγνωριστεί άμεσα. Οι εξελίξεις στις αναλυτικές τεχνικές έχουν μειώσει το κόστος, τον όγκο και τον χρόνο που απαιτείται. Αυτό το καθιστά μια βιώσιμη εναλλακτική λύση στις γεωχημικές προσεγγίσεις - την πιο ευρέως χρησιμοποιούμενη και σχετικά αποτελεσματική μέθοδο.

του Raymond Kazapoe, The Conversation

https://phys.org/news/2025-02-gold-west-africa.html#google_vignette

https://theconversation.com/why-is-there-so-much-gold-in-west-africa-248599