Οι αρχαίες λίμνες είναι βιολογικά εργαστήρια

Εξώφυλλο για το βιβλίο «Our Ancient Lakes» του Jeffrek McKinnon. Οι Αρχαίες Λίμνες μας , του Τζέφρι ΜακΚίνον / MIT Press.

Μερικές λίμνες υπάρχουν εδώ και εκατομμύρια χρόνια. Συχνά μιλάμε για το νερό και πόσο σημαντικό είναι να φροντίζουμε να είναι καθαρό και αμόλυντο. 

Οι περισσότερες λίμνες έχουν ηλικία μικρότερη των 10.000 ετών και σχετικά μικρής διάρκειας. Αλλά μερικές έχουν αντέξει για εκατομμύρια χρόνια, επιζώντας από εποχές παγετώνων, ηφαιστειακές εκρήξεις και μεταβαλλόμενες ηπείρους. Αυτές οι αρχαίες λίμνες - συμπεριλαμβανομένης της λίμνης Βαϊκάλης στη Ρωσία, της λίμνης Τανγκανίκα στην Αφρική και της λίμνης Οχρίδας στα Βαλκάνια - δεν είναι απλώς υδάτινα σώματα. Είναι ζωντανές χρονοκάψουλες, διατηρώντας μοναδικά οικοσυστήματα και είδη που δεν υπάρχουν πουθενά αλλού στη Γη.

Οι αρχαίες λίμνες είναι βιολογικά εργαστήρια, που παρουσιάζουν μερικά από τα πιο ασυνήθιστα και εξειδικευμένα πλάσματα στη Γη. Μας βοηθούν να κατανοήσουμε πώς η ζωή εξελίσσεται μεμονωμένα, πώς έχει αλλάξει το κλίμα κατά τη διάρκεια χιλιετιών, ακόμη και πώς μπορεί να υπάρχει ζωή σε άλλους πλανήτες. Η μοναδική τους βιοποικιλότητα τις καθιστά βιολογικούς θησαυρούς, βοηθώντας τους ερευνητές να ανακαλύψουν τα μυστικά της προσαρμογής, της ειδογένεσης και της ανθεκτικότητας.

Γιατί λοιπόν δεν μιλάμε γι' αυτές περισσότερο;

Δεν είναι όλες οι λίμνες ίδιες

Μόλις το 3% του παγκόσμιου νερού είναι γλυκό νερό. Η συντριπτική πλειονότητά τους δεν είναι διαθέσιμη: κλειδωμένη σε παγετώνες, πολικούς πάγους, ατμόσφαιρα και έδαφος ή υπόγεια. Ακόμη και από το υπόλοιπο τμήμα, μόνο μια μειοψηφία βρίσκεται σε λίμνες γλυκού νερού. Οι αρχαίες λίμνες αποτελούν ακόμη ένα μικρό μέρος αυτού.

Από αυτή την άποψη, δεν είναι δύσκολο να καταλάβουμε γιατί ο κόσμος δεν φαίνεται να ενδιαφέρεται για τις αρχαίες λίμνες. Αλλά ο Τζέφρι ΜακΚίνον θα ήθελε να επιχειρηματολογήσει διαφορετικά.

Ο McKinnon εξηγεί ότι, παρά το γεγονός ότι καλύπτουν έναν τόσο περιορισμένο χώρο, αυτές οι λίμνες λειτουργούν ως εξελικτικά μουσεία, καταγραφείς κλίματος και εστίες βιοποικιλότητας. Για παράδειγμα, η λίμνη Βικτώρια, αν και πολύ νεότερη από τη Βαϊκάλη ή την Τανγκανίκα, έχει δείξει πόσο γρήγορα μπορούν να εξελιχθούν τα είδη. Μέσα σε μόλις 15.000 χρόνια, έχει παραγάγει περισσότερα από 500 είδη κιχλίδων - μια από τις ταχύτερα γνωστές περιπτώσεις εξέλιξης σπονδυλωτών.

Εν τω μεταξύ, η λίμνη Βαϊκάλη στη Σιβηρία περιέχει περισσότερα από 1.700 είδη φυτών και ζώων, τα 2/3  των οποίων δεν βρίσκονται πουθενά αλλού. Αυτές περιλαμβάνουν τη φώκια της Βαϊκάλης ( Pusa sibirica ), το μόνο είδος φώκιας αποκλειστικά γλυκού νερού στον κόσμο, που πιθανότατα προσαρμόστηκε στη ζωή στη λίμνη αφού αποκόπηκε από τον ωκεανό πριν από εκατομμύρια χρόνια.

Μέσα σε αυτές τις λίμνες, υπάρχει ένας μικρόκοσμος της εξέλιξης. Οι επιστήμονες μπορούν να παρακολουθήσουν πώς τα είδη προσαρμόζονται στις αλλαγές, ανταγωνίζονται για πόρους και  νέες στρατηγικές επιβίωσης. Στο βιβλίο του, που ονομάζεται Our Ancient Lakes , ο McKinnon βουτάει σε συναρπαστικές συζητήσεις σχετικά με το πώς οι αρχαίες λίμνες μας βοήθησαν να κατανοήσουμε καλύτερα την εξέλιξη, τις μεταλλάξεις, ακόμη και πολλά άλλα πράγματα.

Οι λίμνες είναι εξαιρετικά ευάλωτες

 Η λίμνη Βικτώρια είναι μια από τις μεγαλύτερες αρχαίες λίμνες στη Γη. Παρά την ανθεκτικότητά τους, πολλές αρχαίες λίμνες αντιμετωπίζουν σοβαρές απειλές από την κλιματική αλλαγή, τη ρύπανση και τα χωροκατακτητικά είδη. Η άνοδος της θερμοκρασίας μειώνει τα επίπεδα οξυγόνου, επηρεάζοντας τα είδη βαθέων υδάτων. Τα είδη ψαριών επίσης δεν έχουν πού να πάνε: η λίμνη είναι το σπίτι τους και είναι αναπόφευκτο.

Μια πρόσφατη λεπτομερής εξαφάνιση διαπίστωσε ότι περίπου το 1/4 όλων των ειδών του γλυκού νερού απειλούνται με εξαφάνιση και δεν είναι δύσκολο να καταλάβουμε γιατί.

Οι λίμνες μπορεί να υποφέρουν τρομερά από τα βιομηχανικά απόβλητα, τον τουρισμό και τις μη βιώσιμες αλιευτικές πρακτικές, θέτοντας σε κίνδυνο τα ενδημικά είδη. Τα εισαγόμενα είδη μπορούν να διαταράξουν τους ευαίσθητους τροφικούς ιστούς. Η πέρκα του Νείλου, για παράδειγμα, κατέστρεψε γηγενείς πληθυσμούς κιχλίδων στη λίμνη Βικτώρια. Το μύδι ζέβρα, ένα μικρό μύδι που βρέθηκε αρχικά στη Ρωσία έφτασε στη Βόρεια Αμερική. Έφτασε στο έρμα ενός υπερατλαντικού φορτηγού πλοίου και αποίκισε τμήματα της λίμνης St. Clair. Σε λιγότερο από δέκα χρόνια, τα μύδια ζέβρας εξαπλώθηκαν και στις πέντε Μεγάλες Λίμνες, προκαλώντας όλεθρο στα οικοσυστήματα.

Οι προσπάθειες διατήρησης — όπως οι προστατευόμενες περιοχές, οι κανονισμοί αλιείας και ο έλεγχος της ρύπανσης — είναι ζωτικής σημασίας για τη διατήρηση αυτών των λιμνών και της βιοποικιλότητάς τους. Το βιβλίο του McKinnon, Our Ancient Lakes , αφιερώνει το τελευταίο του κεφάλαιο στη διατήρηση, υπογραμμίζοντας την επείγουσα ανάγκη προστασίας αυτών των αναντικατάστατων οικοσυστημάτων πριν να είναι πολύ αργά.

Τα λόγια του McKinnon μας υπενθυμίζουν γιατί η βιοποικιλότητα έχει σημασία — όχι μόνο επιστημονικά, αλλά συναισθηματικά και ηθικά.

Μερικά αποσπάσματα από το βιβλίο:

«Οι αρχαίες λίμνες είναι ίσως πιο γνωστές μεταξύ των βιολόγων και σίγουρα μεταξύ των φοιτητών για την παροχή περιπτωσιολογικών μελετών προσαρμοστικής ακτινοβολίας. Τα κείμενα της βιολογίας έχουν κοινά μια εικόνα που δείχνει πώς τα ψάρια κιχλίδων σε διαφορετικές Αφρικανικές Μεγάλες Λίμνες έχουν εξελίξει παρόμοιες μορφές και εμφανίσεις καθώς έχουν προσαρμοστεί σε παρόμοιες δίαιτες και οικολογίες σε διαφορετικές λίμνες. Όσοι από εμάς έχουμε κοιτάξει τέτοιου είδους στοιχεία κατά τη διάρκεια της καριέρας μας, μπορούμε εύκολα να αρχίσουμε να θεωρούμε δεδομένη αυτή τη συνάφεια. Αλλά αν σταματήσω να σκεφτώ μόνο μια στιγμή, είναι πραγματικά θαύμα. Από προγόνους τόσο γενετικά διαφορετικούς μεταξύ τους όσο εμείς από τους πιθήκους, τα ψάρια σε λίμνες που απέχουν εκατοντάδες χιλιόμετρα μεταξύ τους έχουν εξελιχθεί εντυπωσιακά παρόμοια κεφάλια, σχήματα σώματος και πτερύγια όταν αντιμετωπίζουν παρόμοιες οικολογικές προκλήσεις».

«Η Βαϊκάλη, ή η Ιερή Θάλασσα όπως είναι γνωστή στη Ρωσία, είναι η μεγαλύτερη, βαθύτερη και αρχαιότερη από τις λίμνες γλυκού νερού. Στην αρχή της Βαϊκάλης, που συνήθως θεωρείται ότι ήταν πριν από περίπου 25 εκατομμύρια χρόνια, ο πλανήτης μας ήταν ένα εντελώς διαφορετικό μέρος — η πανίδα, το κλίμα, ακόμη και οι ήπειροι δεν ήταν όπως είναι σήμερα.

Αν, για παράδειγμα, βρεθήκατε με κάποιο τρόπο στη βορειοαμερικανική ακτή εκείνης της εποχής, μπορεί να συναντήσετε το Pelagornis sandersi , ένα θαλασσοπούλι με άνοιγμα φτερών πάνω από είκοσι πόδια, περίπου το ίδιο με έναν κόνδορα των Άνδεων και ένα περιπλανώμενο άλμπατρος που τοποθετούνται από άκρη σε άκρη φτερού και μετρούνται μαζί».

«Βιολόγοι, οικονομολόγοι, ηθικολόγοι και άλλοι από μια σειρά από ειδικότητες έχουν αναρωτηθεί βαθιά για το γιατί η μείωση της βιοποικιλότητας πρέπει να μας απασχολεί και γιατί θα πρέπει να είμαστε πρόθυμοι να επενδύσουμε πόρους για να σταματήσουμε αυτή τη μείωση. Για μένα, όπως και για πολλούς ανθρώπους, το θέμα είναι συναισθηματικό και ηθικό. Βρίσκω χαρά και σύνδεση στα ζώα και τα φυτά που συναντώ στις λίμνες, στα δάση και μόνο στον κήπο μου, και βρίσκω τον χρόνο στη φύση αποκαταστατικό. Επίσης, μου φαίνεται βαθιά ανήθικο να δεχόμαστε την παρακμή της μοναδικής βιοποικιλότητας που γνωρίζουμε, όχι μόνο σε αυτόν τον υγρό μικρό βράχο αλλά και σε οποιονδήποτε πλανήτη οπουδήποτε. Αυτή η άποψη τουλάχιστον συμμερίζονται οι περισσότερες μεγάλες θρησκείες, αν και δεν συζητείται πολύ συχνά, δυστυχώς».

Γεωδίφης με πληροφορίες από τη σελίδα zmescience

https://www.zmescience.com/reviews/book-reviews/some-lakes-have-existed-for-millions-of-years-can-they-survive-us/