Τα φαινόμενα στο ηφαίστειο της Σαντορίνης ξεκίνησαν πολύ πριν, πριν από αρκετούς μήνες
«Χωρίς την ελπίδα ότι το μέλλον θα είναι καλύτερο από το παρελθόν, δεν θα μπορούσε κανείς να συνεχίσει...».
Η καλντέρα της Σαντορίνης βρίσκεται σε ανύψωση εδώ και λίγους μήνες (και όχι λίγες μέρες), συνοδευόμενη από σημαντική εσωτερική σεισμικότητα. Αυτό ανεξαρτήτως της σεισμικότητας των ημερών στα ΒΑ του ηφαιστείου.
Σχετικά με τη Σαντορίνη, κυκλοφορεί εικόνα με δεδομένα δορυφορικού ραντάρ που αναδεικνύει μια πιθανή, έστω και μικρή, ανύψωση της καλντέρας. Αυτός ο χάρτης κρύβει μια παρεξήγηση: μερικοί άνθρωποι πιστεύουν ότι αυτή η εικόνα αντιπροσωπεύει ένα «στιγμιότυπο» της καλντέρας. Στην πραγματικότητα, δεν είναι επειδή αντιπροσωπεύει τα Persistent Scatters, είναι η χρονοσειρά της απόστασης από τον δορυφόρο μιας σειράς σημείων που λαμβάνονται με την επεξεργασία διαφόρων εικόνων InSAR των τελευταίων μηνών.
Για να τονιστεί μια συγκεκριμένη παραμόρφωση, θα χρειαζόταν ένα παρεμβολόγραμμα, δηλαδή ένας χάρτης με τις διαφορές στα υψόμετρα του εδάφους μεταξύ δύο εικόνων της ίδιας περιοχής κλιμακωμένες στο χρόνο. Γιατί λέω ότι είναι κάρτα των τελευταίων μηνών; Διότι τα διαθέσιμα στοιχεία από το ευρωπαϊκό σύστημα επιτήρησης InSAR (EGMS), που φτάνει έως τον Νοέμβριο του 2023, είναι αντίθετου πρόσημου και δηλαδή κάνουν λόγο για καθίζηση της καλντέρας. Επομένως, τα πρόσφατα δημοσιευμένα στοιχεία φαίνεται να έρχονται σε πλήρη αντίθεση με τα προηγούμενα δεδομένα.
Θέλοντας να καταλάβω κάτι, προσπάθησα να προχωρήσω παρακάτω. Το αποτέλεσμα είναι εδώ και μερικούς μήνες η καλντέρα της Σαντορίνης να παρουσιάζει μια ανύψωση που διακόπτει την καθίζηση των τελευταίων ετών και να αποτελεί αντικείμενο σεισμικής κρίσης, ανεξάρτητα από αυτή της κοντινής περιοχής που είναι ενεργή εδώ και μια εβδομάδα. Είναι πιθανό λοιπόν, ανεξάρτητα από τους σεισμούς που γίνονται αυτές τις μέρες στα ΒΑ του ηφαιστείου, να βρίσκεται σε φάση αναταραχής .
ΤΥΠΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΕΝΟΣ ΗΦΑΙΣΤΕΙΟΥ ΑΝΗΣΥΧΟΥ
Όταν ένα ηφαίστειο εισέρχεται (ή πρόκειται να εισέλθει) στη φάση της αναταραχής (κυριολεκτικά: αταξία). Ο όρος ορίζει την παρουσία μιας σειράς σημάτων δραστηριότητας πάνω από την τιμή φόντου ενός αδρανούς ηφαιστείου, δραστηριότητα που προηγείται μιας έκρηξης αλλά μπορεί επίσης να σταματήσει χωρίς να συμβεί το συμβάν.
Τα πιο σημαντικά σημάδια που πρέπει να δούμε είναι:
1.Παραμόρφωση οικοδομήματος : τα ηφαίστεια σε ηρεμία συστέλλονται (τουλάχιστον στις φάσεις που ακολουθούν την τελευταία αναταραχή ), ενώ στη φάση της αναταραχής τείνουν να «διογκώνονται». Τις τελευταίες δεκαετίες αυτές οι κινήσεις παρακολουθούνταν πολύ εύκολα: αν πριν υπήρχαν μόνο επίγεια όργανα (ειδικά κλισόμετρα), σήμερα τα δορυφορικά δεδομένα, τόσο αυτά από συστήματα δορυφορικής πλοήγησης (GNSS, συμπεριλαμβανομένου GPS) όσο και ειδικά δεδομένα από δορυφόρους InSAR επιτρέπουν γρήγορες και ακριβείς εκτιμήσεις.
2.Σεισμικότητα: ένα ηφαιστειακό οικοδόμημα έχει πάντα τη δική του σεισμικότητα υποβάθρου (κατά τη διάρκεια της οποίας μπορεί να υπάρχουν και σύντομες φάσεις σεισμικών σμηνών) αλλά στη φάση αναταραχής η σεισμικότητα αυξάνεται και επομένως το επίπεδο του υποβάθρου αυξάνεται.
3.Βαρυμετρία : τόσο στις φάσεις αναταραχής όσο και σε σύμπτωση με τις εκρήξεις μπορεί να υπάρχουν διακυμάνσεις στη βαρυμετρία δηλαδή στη μέτρηση της ισχύος ενός βαρυτικού πεδίου. Η βαρυμετρία μπορεί να χρησιμοποιηθεί όταν ενδιαφέρουν είτε το μέγεθος ενός βαρυτικού πεδίου είτε οι ιδιότητες της ύλης που είναι υπεύθυνη για τη δημιουργία του. ματισμοί βάσει δορυφορικής βαρυμετρίας.
4.Ατμίδες : η θερμοκρασία και η σύσταση των φουμαρόλων είναι ένας σημαντικός δείκτης του επιπέδου δραστηριότητας ενός ηφαιστείου και στις φάσεις αναταραχής τείνουν να λαμβάνουν τιμές που είναι πολύ διαφορετικές από αυτές των περιόδων ηρεμίας.
Από αυτή την άποψη μπορούμε να κάνουμε μια σύγκριση μεταξύ του Βεζούβιου και του Campi Fegrei:το πρώτο, σε φάση ηρεμίας μετά την έκρηξη του 1944, συστέλλεται ελαφρά, έχει χαμηλή σεισμικότητα και οι φουμαρόλες έχουν σταθερή σύνθεση και θερμοκρασία, ενώ στο Campi Flegrei αντί το έδαφος να ανεβαίνει, υπάρχουν σημαντικές αλλαγές στη σύνθεση και τη θερμοκρασία των φουμαρόλων και όσον αφορά τη σεισμικότητα η κατάσταση είναι δυστυχώς πολύ γνωστή.
ΤΟ ΗΦΑΙΣΤΕΙΑΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΣΤΟ ΟΠΟΙΟ ΑΝΗΚΕΙ Η ΣΑΝΤΟΡΙΝΗ
Όπως φαίνεται από τον χάρτη εδώ από την πλευρά που ελήφθη από τους Rizzo et al (2016), η Σαντορίνη και η Χριστιάνα (ένα νησί 17 χλμ. Ν. της Σαντορίνης) είναι τα μόνα μερικώς αναδυόμενα οικοδομήματα μιας ομάδας ηφαιστείων που συγκεντρώνονται κατά μήκος ΝΔ-ΒΑ κατεύθυνσης που αγγίζεται οριακά από τη γνωστή σεισμική ακολουθία του ενεργού ηφαιστείου σε εξέλιξη και βρίσκεται σε εξέλιξη η αφρικανική πλάκα κάτω από την αιγαιοπελαγίτικη.
Το ηφαίστειο ήταν ενεργό σε υποθαλάσσιες συνθήκες για τουλάχιστον 650.000 χρόνια (χρειάστηκε αρκετός χρόνος για να φτάσει στην επιφάνεια) και η ηφαιστειακή δραστηριότητα ακολουθεί μια σε μεγάλο βαθμό κυκλική συμπεριφορά: πλινιακή/εκρηκτική έκρηξη, κατασκευή ιντερπλίνια και ηρεμία. Αυτοί οι κύκλοι διαρκούν συνήθως 10.000-30.000 χρόνια (Druitt et al., 2019). Τα τελευταία 350.000 χρόνια, η Σαντορίνη έχει βιώσει 12 εκρηκτικές εκρήξεις και τουλάχιστον 4 καταρρεύσεις καλντέρας. Η τελευταία πλινιακή έκρηξη , η γνωστή «Μινωική έκρηξη», συνέβη στην Ύστερη Εποχή του Χαλκού (πριν από περίπου 1600 χρόνια) και προκάλεσε καταστροφές σε όλο το νότιο Αιγαίο. Έκτοτε το ηφαίστειο παρουσίασε διαχυτική δραστηριότητα με την εκπομπή λάβας δακιτικής σύστασης, μαγματικό πέτρωμα με υψηλότερη περιεκτικότητα σε πυρίτιο, διάχυτο ισοδύναμο γρανοδιορίτη. Η πιο πρόσφατη έκρηξη σημειώθηκε το 1950 στη Νέα Καμένη, στο κέντρο της καλντέρας.
Η ΣΗΜΕΡΙΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ
Μετά από 60 χρόνια ηρεμίας, η Σαντορίνη βίωσε μια έντονη φάση αναταραχής, που ερμηνεύεται ως απάντηση σε νέα εισβολή μάγματος στο ρηχό υδραυλικό σύστημα (Rizzo et al., 2015) και συνοδεύεται επίσης από βαρυμετρικές παραλλαγές (Paraskevas et al, 2024). Από την άλλη πλευρά, οι McVey et al (2019) επιβεβαιώνουν πολυάριθμα διεπιστημονικά στοιχεία για το γεγονός ότι το μάγμα συσσωρεύεται σε μικρά βάθη κάτω από το ηφαίστειο. Μετά από αυτή τη φάση στην οποία είχε αλλοιωθεί, η σύνθεση των φουμαρολικών αερίων επέστρεψε σε επίπεδα υποβάθρου (Bernard et al, 2024)
Λοιπόν, ας δούμε τι βρήκα για αυτό που συμβαίνει σήμερα.
1. ΠΑΡΑΜΟΡΦΩΣΕΙΣ ΕΔΑΦΟΥΣ. Για να συνοψίσουμε πολύ γενικά, ο δορυφορικός ανιχνευτής InSAR βρίσκεται στα δεξιά του δορυφόρου και αφού αυτοί οι δορυφόροι βρίσκονται σε πολική τροχιά, σε τροχιά ανόδου κατευθύνονται προς τα ανατολικά και σε φθίνουσα τροχιά προς τα δυτικά. Θεωρητικά προκύπτει ότι εάν οι κινήσεις των εξεταζόμενων σημείων είναι αντίθετες, παρατηρούμε μια κατολίσθηση: για παράδειγμα εάν τα σημεία τείνουν να πλησιάζουν μεταξύ τους όταν κατεβαίνουν και να απομακρύνονται όταν ανεβαίνουν το έδαφος κινείται προς τα ανατολικά. Όταν συμφωνούν οι γραμμές ανόδου και καθόδου, εάν και στις δύο διαμορφώσεις τα σημεία απομακρυνθούν, αντιμετωπίζουμε καθίζηση και, αντίστροφα, εάν πλησιάσουν μεταξύ τους, το έδαφος ανεβαίνει.
Αυτό το σχήμα δείχνει συγκρίσεις μεταξύ προηγούμενων EGMS και πρόσφατων δεδομένων. Αριστερά είναι τα δεδομένα για αύξουσες τροχιές, αριστερά εκείνα για φθίνουσες τροχιές, επάνω τα προηγούμενα δεδομένα και κάτω τα τελευταία δεδομένα. Βλέπουμε πώς στο EGMS, του οποίου τα δεδομένα φτάνουν μέχρι τα τέλη Νοεμβρίου 2023, η καλντέρα ήταν σε έντονη καθίζηση (κόκκινες κουκκίδες).
Τους τελευταίους μήνες (αλλά δυστυχώς δεν κατάφερα να καταλάβω από πότε), η κίνηση είναι αντίθετη: υπάρχει μια βέβαιη, αδύναμη, ανύψωση, που αποδεικνύεται από το πράσινο και το μπλε χρώμα των κουκκίδων. Επομένως, η ανύψωση που τόσο πολυσυζητείται στα social media, δεν έγινε τώρα από τότε που άρχισαν οι σεισμοί στα ΒΑ του νησιού, αλλά είναι μια διαδικασία που διαρκεί αρκετούς μήνες, τουλάχιστον από τον Σεπτέμβριο αν κρίνουμε από τη σεισμικότητα.
2. ΣΕΙΣΜΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ. Άλλα διαθέσιμα στοιχεία είναι τα σεισμικά. Λοιπόν, στοιχεία από το Πανεπιστήμιο Αθηνών δείχνουν ότι στην καλντέρα το 2023 και μέχρι τα μέσα του 2024 δεν υπάρχουν σεισμικά γεγονότα με M ίσο ή μεγαλύτερο από 1, ενώ αυτά έχουν αυξηθεί σημαντικά τους τελευταίους μήνες, όπως φαίνεται στο παρακάτω σχήμα. Δεν έχω βρει δεδομένα για φουμαρόλες, αλλά ο συνδυασμός σεισμικών δεδομένων με δεδομένα παραμόρφωσης ήδη μας οδηγεί να υποθέσουμε ότι αντιμετωπίζουμε μια πιθανή μελλοντική αναταραχή του ηφαιστείου. Ως συνήθως, πρέπει να χρησιμοποιήσουμε τον όρο δυνατό, γιατί δεν είναι καθόλου βέβαιο ότι οδεύουμε προς έκρηξη: αυτό συνέβη και το 2011-2012.
ΚΑΤΑΚΛΕΙΔΑ
Εν ολίγοις, τόσο οι παραμορφώσεις όσο και η σεισμικότητα παρέχουν στοιχεία ότι αν η διαδικασία δεν διακοπεί το ηφαίστειο θα εισέλθει σε φάση αναταραχής.
Προσοχή όμως, ας αποφύγουμε την καταστροφολογία, γιατί ακόμη και σε περίπτωση αύξησης της δραστηριότητας, η ισοδυναμία Σαντορίνη = καταστροφική έκρηξη είναι απολύτως ψευδής.
Όχι μόνο υπάρχει στατιστική άνεση στο γεγονός ότι θα περάσουν ακόμα μερικές χιλιάδες, αν όχι δεκάδες χιλιάδες, χρόνια πριν από μια καταστροφική έκρηξη μινωικού τύπου, αλλά το ηφαίστειο έχει προκαλέσει αρκετές κανονικές εκρήξεις από τότε.
Για παράδειγμα, μόνο τον 20ο αιώνα υπήρξαν 4: 1925, 1929, 1935 και 1950, γεγονότα που σίγουρα δεν «έμειναν στην ιστορία». Όσο για τη σχέση με τους σεισμούς αυτών των ημερών, θα έλεγα ότι είναι λίγοι.
Ναι, είναι εξαιρετικά πιθανό, δεδομένων των χαρακτηριστικών της, αυτή η σεισμική ακολουθία να συνδέεται με την άνοδο των ρευστών που προκαλούν σεισμούς μειώνοντας την τριβή κατά μήκος των πολλών ρηγμάτων στην περιοχή, αλλά βρίσκω μια άμεση συσχέτιση δύσκολη, επίσης επειδή η περιοχή που επηρεάζεται από τους σεισμούς αγγίζει οριακά την ηφαιστειακή ευθυγράμμιση και δεν συνεπάγεται την αύξηση της σεισμικής στάθμης με αυτή των τελευταίων μηνών.
Και, κυρίως, τα φαινόμενα στο ηφαίστειο ξεκίνησαν πολύ πριν, πριν από αρκετούς μήνες.
Aldo Piombino
Συγγραφέας του βιβλίου: «Il meteorite e il vulcano».
περισσότερα,
1.https://aldopiombino.blogspot.com/2025/02/la-caldera-di-santorini-e-da-qualche.html
2.Η σεισμική ακολουθία της Σαντορίνης μήπως συνδέεται με κυκλοφορία υγρού
Αναρτήσεις
