Τα μυστικά του μυκηναϊκού χρυσού στη Θεσσαλία

Αναπαράσταση ενός Μυκηναίου χρυσοχόου Από: Dall-e / labrujulaverde.com.

Μια μελέτη αποκαλύπτει πώς κατασκευάζονταν τα κοσμήματα πριν από 3.500 χρόνια στη Θεσσαλία.

Μια ομάδα ερευνητών ανέλυσε περισσότερα από 165 χρυσά αντικείμενα που βρέθηκαν σε 4 μνημειώδεις τάφους στον κόλπο του Βόλου, στην ελληνική περιοχή της Θεσσαλίας, αποκαλύπτοντας συναρπαστικές λεπτομέρειες για το πώς οι Μυκηναίοι τεχνίτες δούλευαν με αυτό το πολύτιμο μέταλλο πριν από περισσότερα από 3.500 χρόνια . 

Η μελέτη, που δημοσιεύτηκε στο Journal of Archaeological Science: Reports , προσφέρει την πρώτη ολοκληρωμένη έρευνα της μυκηναϊκής χρυσοχοΐας σε αυτή την κομβική περιοχή του αρχαίου κόσμου, γνωστή για τη σύνδεσή της με τον μύθο των Αργοναυτών και του Χρυσόμαλλου Δέρατος .

Τα κοσμήματα που αναλύθηκαν προέρχονται από 4 θολωτούς τάφους που ανασκάφηκαν στο Διμήνι και τον Βόλο, συμπεριλαμβανομένου του τάφου στο Καζανάκι , που ανακαλύφθηκε άθικτος το 2004. Αυτός ο συγκεκριμένος τάφος αποτελεί αρχαιολογικό θησαυρό: περιείχε επτά ταφές (ενήλικες και παιδιά) και περισσότερα από 150 χρυσά αντικείμενα, που κυμαίνονταν από διακοσμημένες χάντρες μέχρι δίσκους και στολίδια όπλων. Οι άλλοι τρεις τάφοι, στο Καπακλί, το Λαμιόσπιτο και την Τούμπα, είχαν συληθεί στην αρχαιότητα, αλλά διατηρούσαν ακόμη πολύτιμα κομμάτια.

Οι Μυκηναίοι , ο πολιτισμός που κυριάρχησε στην Ελλάδα μεταξύ 1600 και 1100 π.Χ., χρησιμοποιούσαν αυτά τα αντικείμενα σε ταφικές τελετές για να συνοδεύουν άτομα υψηλού κύρους. Πολλά από τα κομμάτια, όπως χρυσοί δίσκοι ή ανάγλυφες χάντρες, ήταν τόσο εύθραυστα που οι ερευνητές πιστεύουν ότι κατασκευάζονταν αποκλειστικά για κηδείες και όχι για καθημερινή χρήση. Ήταν σαν συμβολικές προσφορές, ίσως κάτι που οι νεκροί δεν φορούσαν στη ζωή τους αλλά το χρειάζονταν στη μετά θάνατον ζωή , εξηγεί η μελέτη.

Η τέχνη της επεξεργασίας χρυσού χωρίς σπατάλη

Ένα από τα πιο ενδιαφέροντα ευρήματα είναι ο τρόπος με τον οποίο οι Μυκηναίοι τεχνίτες αξιοποίησαν στο έπακρο τον χρυσό τους . Για παράδειγμα, με μόνο 10 γραμμάρια καθαρού χρυσού, μπορούσαν να κατασκευάσουν περίπου 200 μικρά κυκλικά φύλλα για να διακοσμήσουν ταφικά ενδύματα. Για πιο περίτεχνα αντικείμενα, όπως δαχτυλίδια ή στολίδια όπλων, χρησιμοποιούσαν πιο προηγμένες τεχνικές, όπως κοκκίδωση (μικρές χρυσές σφαίρες συγκολλημένες μεταξύ τους) ή κλουαζόν (διαμερίσματα γεμισμένα με πολύχρωμα υλικά).

Μυκηναϊκές τεχνικές χρυσοχοΐας.Επιλογή χρυσών αντικειμένων από τον θολωτό τάφο στο Καζανάκι που αναλύθηκαν στη μελέτη. Από: María F. Guerra.

Τα απλούστερα κοσμήματα, όπως οι χάντρες για κολιέ, κατασκευάζονταν με την ένωση δύο φύλλων χρυσού : το ένα επίπεδο στο πίσω μέρος και το άλλο διακοσμημένο στο μπροστινό μέρος. Οι ερευνητές δεν βρήκαν στοιχεία συγκόλλησης σε αυτά τα κομμάτια, γεγονός που υποδηλώνει ότι ενώθηκαν μηχανικά με δίπλωση των άκρων. Αυτό υποδηλώνει ότι πιθανότατα κατασκευάζονταν σε τοπικά εργαστήρια με απλές μεθόδους, ίσως από τεχνίτες που δεν ήταν ειδικοί στον χρυσό , σημειώνει η έκθεση.

Αντίθετα, τα κοσμήματα που έδειχναν σημάδια φθοράς, όπως δαχτυλίδια ή καλύμματα όπλων, κατασκευάζονταν από έμπειρους χρυσοχόους και χρησιμοποιούνταν στη ζωή. Αυτά τα αντικείμενα απαιτούσαν προηγμένες δεξιότητες και συχνά παρουσίαζαν λεπτομέρειες όπως σπείρες, λουλούδια ή ανάγλυφα ανθρώπινα κεφάλια.

Το μυστήριο του «τεχνητού» χρυσού

Η χημική ανάλυση του χρυσού αποκάλυψε ότι οι Μυκηναίοι της Θεσσαλίας ανακάτευαν φυσικό χρυσό με χαλκό και ασήμι για να επιτύχουν διαφορετικούς τόνους. Τα περισσότερα από τα κομμάτια περιέχουν μεταξύ 4 -35% ασήμι και έως 5% χαλκό, γεγονός που υποδηλώνει ότι χειραγωγούσαν σκόπιμα τα κράματα. Δεν χρησιμοποίησαν καθαρό χρυσό, αλλά μάλλον μείγματα που θα μπορούσαν να προέρχονται από τοπικά ποτάμια ή ρυάκια, όπου ο χρυσός βρίσκεται φυσικά αναμεμειγμένος με άλλα μέταλλα, επισημαίνει η μελέτη.

Ένα περίεργο γεγονός είναι ότι οι χάντρες από κολιέ από κάθε τάφο έχουν παρόμοια χημική σύνθεση, γεγονός που υποδηλώνει ότι κατασκευάστηκαν σε παρτίδες, πιθανώς για συγκεκριμένες ταφές. Στο Καζανάκι, για παράδειγμα, οι ερευνητές εντόπισαν τρεις ξεχωριστές ομάδες χρυσών δίσκων, οι οποίες θα μπορούσαν να αντιστοιχούν σε τρεις φάσεις χρήσης των τάφων ή σε διαφορετικές ταφές.

Συγκρίνοντας αυτά τα κοσμήματα με εκείνα που βρέθηκαν στην Αργολίδα (την περιοχή των Μυκηνών και άλλα μυκηναϊκά κέντρα), οι ερευνητές ανακάλυψαν ότι τα θεσσαλικά αντικείμενα ακολουθούν ένα πιο ομοιόμορφο χημικό μοτίβο. Αντίθετα, η Αργολίδα παρουσιάζει μεγαλύτερη ποικιλία , συμπεριλαμβανομένων κοκκινωπών χαντρών που βρέθηκαν στην Πρόσυμνα, οι οποίες θα μπορούσαν να μιμούνται αιγυπτιακές τεχνικές για τη δημιουργία «ροζ χρυσού».

Επιλογή χρυσών αντικειμένων από τον θολωτό τάφο του Λαμιόσπιτου που αναλύθηκαν στη μελέτη. Από: María F. Guerra

Αν και ορισμένα κομμάτια, όπως οι χάντρες σε σχήμα παπύρου, μοιάζουν με αιγυπτιακά στυλ, η μελέτη διευκρινίζει ότι η μυκηναϊκή χρυσοχοΐα είχε τα δικά της χαρακτηριστικά. Για παράδειγμα, σε αντίθεση με τους Αιγύπτιους, οι Μυκηναίοι δεν χρησιμοποιούσαν πολύπλοκες τεχνικές συγκόλλησης ούτε περιλάμβαναν πλατίνα στα κράματά τους, ένα τυπικό χαρακτηριστικό του αιγυπτιακού χρυσού.

Κεντρικά εργαστήρια ή περιοδεύοντες τεχνίτες;

Ένα βασικό ερώτημα είναι αν αυτά τα κοσμήματα κατασκευάστηκαν σε τοπικά εργαστήρια ή προέρχονταν από εξειδικευμένα κέντρα. Η μελέτη υποδηλώνει ότι απλούστερα κομμάτια, όπως δίσκοι και χάντρες, μπορεί να κατασκευάστηκαν κοντά στους τάφους, ίσως χρησιμοποιώντας εισαγόμενα φύλλα χρυσού . Αντίθετα, πιο περίτεχνα κοσμήματα, όπως ένθετα δαχτυλίδια, πιθανότατα προέρχονταν από τοπικά εργαστήρια που εξυπηρετούσαν την ελίτ.

Η παραγωγή ταφικών κοσμημάτων δεν απαιτούσε ειδικούς όλο το χρόνο σε κάθε οικισμό , εξηγεί η έρευνα. Αυτό θα μπορούσε να εξηγήσει γιατί λίγα εργαστήρια χρυσοχοΐας έχουν βρεθεί σε μυκηναϊκές θέσεις, παρά την αφθονία κοσμημάτων στους τάφους.

Αυτή η μελέτη αποκαλύπτει τα τεχνικά μυστικά των Μυκηναίων χρυσοχόων και δείχνει πώς η Θεσσαλία, που συχνά θεωρείται περιφερειακή περιοχή, είχε τις δικές της σαφώς καθορισμένες χειροτεχνικές παραδόσεις. Τα αντικείμενα από τον κόλπο του Βόλου, από τα ντελικάτα χρυσά άνθη του Καπακλί μέχρι τα αινιγματικά στολίδια με ανθρώπινα κεφάλια από το Καζανάκι , μαρτυρούν μια σύνθετη κοινωνία που συνδύαζε τις τοπικές επιρροές με τις διασυνδέσεις από απόσταση.

Από την πρώτη ολοκληρωμένη έρευνα μυκηναϊκής χρυσοχοΐας, πώς κατασκευάζονταν τα κοσμήματα πριν από 3.500 χρόνια στη Θεσσαλία μία περιοχή που ονομάστηκε από τους αρχαίους Κώους. Στην ξακουστή γη της Θεσσαλίας, ονομασμένη από τον Κώο βασιλιά Άντιφο προς τιμή του πατέρα του και γιου του Ηρακλή, εκεί όπου άρχισε το γενεαλογικό δέντρο του Ασκληπιού και της Κώας Ηπιόνης....

Αν και παραμένουν ερωτήματα - όπως η ακριβής προέλευση του χρυσού ή η οργάνωση των εργαστηρίων - αυτή η έρευνα ανοίγει ένα μοναδικό παράθυρο σε έναν κόσμο όπου το πιο πολύτιμο μέταλλο δεν ήταν μόνο σύμβολο δύναμης αλλά και γέφυρα μεταξύ ζωντανών και νεκρών. Όπως καταλήγει η μελέτη: ο μυκηναϊκός χρυσός από τη Θεσσαλία δεν ήταν απλώς ένα υλικό, αλλά μια έκφραση ταυτότητας, κοινωνικής θέσης και πεποιθήσεων που ξεπερνούσαν τον θάνατο .

Γεωδίφης με πληροφορίες από τη σελίδα labrujulaverde

Πηγές:

1.María F. Guerra, Goldworking in Mycenaean Thessaly: Technological study of the gold objects from the four tholos tombs in the Bay of Volos. Journal of Archaeological Science: Reports, Volume 64, June 2025, 105129. doi.org/10.1016/j.jasrep.2025.105129

2.https://www.labrujulaverde.com/en/2025/04/the-secrets-of-mycenaean-gold-in-thessaly-a-study-reveals-how-jewelry-was-made-3500-years-ago/

3. Ασκληπιείο των Κώων, 2024