Πώς να αποτρέψεις μία πλημμύρα να μετατραπεί σε κρίση δημόσιας υγείας

 Σχεδόν 9 στις 10 καταστροφές σχετίζονται με το νερό. Αυτές δεν είναι  «φυσικές καταστροφές», αλλά διεργασίες που μπορούν να αποφευχθούν με ανθρώπινες αποφάσεις και σωστές ενέργειες.

Είναι τρελό πόσο πολλά από αυτά που έχουμε δει και θα δούμε, τα οποία μπορούν να έχουν αποφευχθεί με καλύτερο σχεδιασμό, ετοιμότητα και δράση.

Υπάρχουν μέρη που γνωρίζουμε από πριν ότι θα πληγούν ιδιαίτερα μετά από μια ισχυρή πλημμύρα.  Για παράδειγμα ένα ποτάμι, που έτσι και ξεχειλίσει θα προκαλέσει ζημιές.  Πρέπει να υπάρχει ένας σχεδιασμός και σχέδιο εκκένωσης που θα είναι γνωστό, πριν συμβεί το μοιραίο. Το σχέδιο πρέπει να το γνωρίζουν όλοι οι πολίτες. Το παρακολουθείς από κοντά το ποτάμι με όργανα ή ακόμη από εργαζόμενους των αρμόδιων υπηρεσιών.  Όμως δεν φτάνει, σχέδιο πρέπει να υπάρχει όχι μόνο στην πρόληψη και τη διάρκεια της πλημμύρας αλλά και μετά για να μη μετατραπεί σε κρίση δημόσιας υγείας.

Το παράδειγμα με τις πλημμύρες στη Βαλένθια: Πώς να αποτρέψετε μια φυσική καταστροφή να μετατραπεί σε κίνδυνο για τη δημόσια υγεία μιας τοπικής κοινότητας. 

Αφορά όλους μας , κάθε κοινωνία μικρή ή μεγάλη στη μεσογειακή λεκάνη και έξω από αυτή σε ένα κόσμο που θερμαίνεται όλο και περισσότερο.

Στις 29 Οκτωβρίου, το αδιανόητο συνέβη σε χιλιάδες ανθρώπους στην επαρχία της Βαλένθια - μέσα σε λίγα λεπτά, από την καθημερινή τους ζωή βυθίστηκαν ή παρασύρθηκαν από τα νερά της πλημμύρας, με πολλούς να χάνουν ό,τι είχαν. Μια τεράστια περιοχή τόσο της υπαίθρου όσο και των πυκνοκατοικημένων κέντρων των πόλεων, όπου ζουν περίπου 300.000 άνθρωποι, έχει καταστραφεί από τις πλημμύρες.

Σχεδόν δύο εβδομάδες μετά την καταστροφή, με τις προσπάθειες καθαρισμού και ανάκαμψης να βρίσκονται ακόμη σε εξέλιξη, πρέπει να καταλάβουμε ποιες θα είναι οι επιπτώσεις στην υγεία για τους ανθρώπους που ζουν σε αυτές τις περιοχές, τόσο για να ανταποκριθούν επαρκώς τώρα όσο και να πάρουμε μαθήματα για το μέλλον.

Ανταπόκριση σε μια καταστροφή

Οι κύκλοι διαχείρισης καταστροφών ορίζουν τέσσερα στάδια για την αντιμετώπιση μιας φυσικής καταστροφής: πρόληψη, ετοιμότητα, ανταπόκριση και ανάκαμψη. Αυτήν τη στιγμή, λίγες μέρες μετά την υποχώρηση των πλημμυρών, τόσο οι απλοί άνθρωποι όσο και οι υπηρεσίες έκτακτης ανάγκης βρίσκονται ακόμη σε πολύ μεγάλο βαθμό στο στάδιο της «ανταπόκρισης».

Αυτή η φάση περιλαμβάνει την οργάνωση και την εκτέλεση εργασιών για την άμβλυνση των άμεσων επιπτώσεων της καταστροφής. Αυτό περιλαμβάνει τη διάσωση θυμάτων, την εύρεση των αγνοουμένων και τη διαχείριση των λειψάνων των νεκρών και την παροχή επαρκούς υγειονομικής περίθαλψης σε όσους τη χρειάζονται, φροντίζοντας άτομα που έχουν υποστεί τραύματα και τραυματισμούς που προκλήθηκαν από τις πλημμύρες και παρέχοντας ένα κατάλληλο μέρος όπου μπορούν να αναρρώσουν.

Σημαίνει επίσης παροχή καταφυγίων για όσους απομακρύνθηκαν, διασφαλίζοντας την πρόσβαση σε βασικούς πόρους όπως καταφύγιο, νερό, τροφή, ενέργεια κ.λπ. Εν ολίγοις, σταθεροποίηση της κατάστασης και μείωση κάθε περαιτέρω πιθανότητας τραυματισμού.

Μεγάλο μέρος της δραστηριότητας συνεχίζεται στη φάση ανάκαμψης, όπου οι προσπάθειες πρέπει να επικεντρωθούν στην επιστροφή του πληθυσμού στην προηγούμενη κατάσταση με τις μικρότερες δυνατές επιπτώσεις στην υγεία του. Αυτό καλύπτει πολλούς διαφορετικούς τομείς, συμπεριλαμβανομένης της ανοικοδόμησης υποδομών υγείας και μη, και την  παροχή οικονομικής στήριξης και απασχόλησης, και την προσφορά μακροπρόθεσμης ιατρικής υποστήριξης για την αντιμετώπιση τραυμάτων, τόσο σωματικών όσο και συναισθηματικών.

Μολυσμένο νερό και ελλείψεις σε τρόφιμα και φάρμακα

Οι αντιδράσεις για τη δημόσια υγεία πρέπει να προσαρμοστούν στους μοναδικούς κινδύνους και τις συνθήκες κάθε συγκεκριμένης καταστροφής.

Η ανάκτηση ανθρώπινων λειψάνων το συντομότερο δυνατό είναι πρωταρχικής σημασίας, όπως και η ταυτοποίηση και η επιστροφή τους σε αγαπημένα πρόσωπα. Οι ειδικοί του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας έχουν δηλώσει ξεκάθαρα ότι «σε αντίθεση με την κοινή πεποίθηση, δεν υπάρχουν στοιχεία που να αποδεικνύουν ότι τα πτώματα αποτελούν κίνδυνο επιδημιών ασθενειών μετά από φυσικές καταστροφές».

Ωστόσο, σε μια κατάσταση όπως οι πρόσφατες πλημμύρες στη Βαλένθια, υπάρχει κίνδυνος να διαταραχθούν ή να κατακλυστούν τα συστήματα αποχέτευσης, αυξάνοντας τον κίνδυνο μόλυνσης του νερού. Αυτό έρχεται παράλληλα με τη διακοπή βασικών υπηρεσιών όπως το πόσιμο νερό και το ηλεκτρικό ρεύμα.

Η καταστροφή των υποδομών επικοινωνίας και μεταφορών εμποδίζει επίσης τη διανομή τροφίμων, προϊόντων καθαρισμού και φαρμάκων, και είναι σημαντικό να ανακτηθούν αυτές οι οδοί ανεφοδιασμού το συντομότερο δυνατό. Ωστόσο, ορισμένες υποδομές - συμπεριλαμβανομένων των δρόμων και των γεφυρών - έχουν υποστεί σοβαρές ζημιές, πράγμα που σημαίνει ότι μπορεί να χρειαστεί λίγος χρόνος για να επιστρέψει στην κανονικότητα από αυτή την άποψη.

Είναι επιτακτική ανάγκη οι πληγέντες πληθυσμοί να έχουν πρόσβαση σε ασφαλές νερό, ασφαλή τροφή και ενέργεια για μαγείρεμα. Οι αρχές και οι εταιρείες προμηθειών πρέπει να καταβάλουν κάθε δυνατή προσπάθεια για την κάλυψη των βασικών αναγκών του πληθυσμού, έστω και με προσωρινά μέσα. Αυτό αποφεύγει πιθανούς κινδύνους για την υγεία από τα νερά της πλημμύρας και τα στάσιμα νερά , τα οποία μπορούν να αποτελέσουν πρόσφορο έδαφος για μολυσματικές ασθένειες, ιδιαίτερα γαστρεντερικές ασθένειες-αν και αυτό είναι, τουλάχιστον κατ' αρχήν, ένας χαμηλός κίνδυνος στην Ευρώπη .

Ο ντόπιος πληθυσμός από την πλευρά του θα πρέπει να λάβει όλα τα δυνατά μέτρα υγιεινής για την αποφυγή μόλυνσης των τροφίμων ή των μαγειρικών σκευών με αυτό το νερό και να πλένει και να απολυμαίνει σωστά τα χέρια του.

Επικίνδυνα αντικείμενα και χημικά σε πλημμυρικά νερά

Τα αντικείμενα που παρασύρονται από τις πλημμύρες αποτελούν πρόσθετο κίνδυνο, καθώς μπορούν να προκαλέσουν τραυματισμούς- κοφτερά αντικείμενα, γυαλί, ξύλο, μεταλλικά θραύσματα κ.λπ.

Δυνητικά τοξικά χημικά μπορούν επίσης να εισέλθουν στο νερό, καθώς τα αυτοκίνητα ή τα μηχανήματα μπορεί να χυθούν ή να διαρρεύσουν καύσιμα και άλλες ουσίες καθώς παρασύρονται από το ρεύμα. Τα άτομα που διέρχονται από τις πληγείσες περιοχές πρέπει επομένως να φορούν καλά, αδιάβροχα υποδήματα και κατάλληλο προστατευτικό ρουχισμό και πρέπει να διασφαλίζουν ότι τυχόν τραυματισμοί λαμβάνουν άμεση προσοχή. Όπου είναι δυνατόν, οι εργασίες καθαρισμού θα πρέπει να υποβοηθούνται από τον κατάλληλο εξοπλισμό και προσωπικό.

Χρόνιες ιατρικές καταστάσεις

Άτομα με προϋπάρχουσες παθήσεις μπορεί να υποφέρουν ως αποτέλεσμα της μη λήψης της συνήθους φαρμακευτικής αγωγής, ειδικά εάν δεν λαμβάνουν πλέον τη φροντίδα και τη θεραπεία που χρειάζονται, όπως πρόσβαση σε αιμοκάθαρση ή οξυγονοθεραπεία. Επιπλέον, μερικοί από αυτούς τους ανθρώπους μπορεί να έχουν περάσει ώρες περιτριγυρισμένοι από νερό, πιθανώς να υποφέρουν από υποθερμία και μπορεί να έχουν δυσκολία στη σωστή διατροφή ή ενυδάτωση. Άτομα σε καταστάσεις εξάρτησης, όπως οι ηλικιωμένοι σε οίκους ευγηρίας, οι οποίοι μπορεί επίσης να έχουν εκκενωθεί και να βρίσκονται τώρα σε ένα περίεργο, αποπροσανατολιστικό περιβάλλον.

Δεν μπορούμε επίσης να αγνοήσουμε τους κινδύνους για την ψυχική υγεία που ενέχει μια τέτοια κατάσταση, που μπορεί να επηρεάσει τόσο αυτούς που επηρεάζονται άμεσα όσο και αυτούς που έρχονται να βοηθήσουν. Ιδιαίτερη προσοχή απαιτείται για όσους υπέστησαν προσωπικές απώλειες, κινδύνευσαν τη ζωή τους ή μελών της οικογένειάς τους ή υπέστησαν σημαντικές υλικές απώλειες (κατοικίες, προσωπικά αντικείμενα, επιχειρήσεις, εργαστήρια, γεωργική γη κ.λπ.).

Μετά την αρχική, ενεργό φάση ανταπόκρισης, υπάρχει επίσης κίνδυνος για την υγεία που σχετίζεται με την πιθανή αύξηση των πληθυσμών κουνουπιών και άλλων εντόμων, ειδικά όταν οι κλιματικές συνθήκες για αναπαραγωγή σε στάσιμα νερά είναι ευνοϊκές. Ευτυχώς, αυτός ο κίνδυνος είναι σήμερα χαμηλότερος από ό,τι άλλες εποχές του έτους στη Βαλένθια.

Η προληπτική δράση μπορεί να αποτρέψει περαιτέρω προβλήματα

Η επισιτιστική ασφάλεια πρέπει να είναι εγγυημένη, τα συστήματα υγιεινής πρέπει να λειτουργούν και οι προμήθειες νερού, τροφίμων, ενέργειας και φαρμάκων πρέπει να αποκατασταθούν το συντομότερο δυνατό, έστω και προσωρινά. Ταυτόχρονα, είναι απαραίτητο να εξασφαλιστεί η ιατρική περίθαλψη σε όσους τραυματίστηκαν κατά τη διάρκεια της καταστροφής ή σε εκείνους με προϋπάρχουσες ή χρόνιες παθήσεις που χρειάζονται επείγουσα προσοχή.

Τα συστήματα παρακολούθησης της δημόσιας υγείας, από την πλευρά τους, πρέπει να εργαστούν σκληρότερα για να ανιχνεύσουν προληπτικά πιθανά ξεσπάσματα ή ασθένειες που θα χρειαστούν ταχεία αντίδραση.

Πρέπει να ληφθεί μέριμνα για την αποφυγή πρόσθετων κινδύνων -όπως τραυματισμοί, μολύνσεις και έκθεση σε χημικά- τόσο μεταξύ των κατοίκων των  περιοχών που έχουν πληγεί όσο και των εθελοντών που πηγαίνουν να βοηθήσουν εκεί. Οι κίνδυνοι συναισθηματικής και ψυχικής υγείας επίσης δεν μπορούν να αγνοηθούν, σε όλα τα στάδια ανταπόκρισης και ανάρρωσης.

Μόλις περάσει η κρίση, θα πρέπει στη συνέχεια να αναλυθούν και να τεθούν σε εφαρμογή μέτρα για την ελαχιστοποίηση των επιπτώσεων τυχόν μελλοντικών καιρικών φαινομένων. Αυτό είναι ιδιαίτερα επείγον ενόψει μιας κλιματικής κρίσης που κάνει τα ακραία καιρικά φαινόμενα πιο συχνά και πιο βίαια.

Γεωδίφης με πληροφορίες από τον Óscar Zurriaga, et al., The Conversation

https://www.unwater.org/news/launch-united-nations-system-wide-strategy-water-and-sanitation

https://theconversation.com/valencia-floods-how-to-prevent-a-natural-disaster-from-becoming-a-public-health-crisis-243297