Τι προκαλεί τις κατολισθήσεις;
«Ποια είναι η ρωγμή μέσα από την οποία βλέπει κανείς την καταστροφή; Ο κύκλος είναι αδιάσπαστος, η αρμονία πλήρης. Εδώ είναι ο κεντρικός ρυθμός, εδώ το κοινό κύριο ελατήριο. Το βλέπω να επεκτείνεται, να συστέλλεται και μετά να επεκτείνεται ξανά. Ωστόσο, δεν συμπεριλαμβάνομαι» Virginia Woolf [1882-1941], The Waves.
Τεχνητή βραχοπισίνα της θερμοπηγής Εμπρός Θέρμης, Αύγουστος 2012.
Ένα μέρος της Κω ενεργό γεωλογικά, με μεγάλη επισκεψιμότητα που ξεπερνά ακόμη και του Ασκληπιείου κοντά σε ένα απρόβλεπτο και νευρικό ρήγμα το οποίο μπορεί ανά πάσα στιγμή και σε ανύποπτο χρόνο να σου χαλάσει την ημέρα.
Με αφορμή το τραγικό περιστατικό που ακόμη είναι σε εξέλιξη στη Παπούα Νέα Γουινέα, μου πέρασε ξαφνικά από τη σκέψη μια τοποθεσία με άγρια ομορφιά της Κω αλλά και μεγάλους γεωκινδύνους, γνωστούς από καιρό στην τοπική κοινότητα και όχι μόνο.
Μια καταστροφική κατολίσθηση έπληξε αρκετά απομακρυσμένα χωριά στην ορεινή επαρχία Enga στην Παπούα Νέα Γουινέα στα τέλη της περασμένης εβδομάδας.
Αν και είναι πολύ νωρίς για επίσημη επιβεβαίωση, οι εκτιμήσεις αναφέρουν τον αριθμό των νεκρών μεταξύ 690 και 2.000 ανθρώπων , ενώ χιλιάδες άλλοι αγνοούνται . Το ότι έχουν ανασυρθεί μόνο μερικά πτώματα χρησιμεύει ως τραγική υπενθύμιση της καταστροφικής δύναμης αυτών των γεγονότων.
Οι συνεχιζόμενες επιχειρήσεις έρευνας και διάσωσης έχουν αποδειχθεί πάρα πολύ δύσκολες, θα έλεγα μία πρόκληση. Όπως συμβαίνει συχνά με τις κατολισθήσεις, δευτερεύοντα συμβάντα και πτώσεις βράχων εμποδίζουν τις προσπάθειες στη ζώνη αναζήτησης. Υπάρχει επίσης έλλειψη πρόσβασης σε βαριά μηχανήματα εκσκαφής και οι δρόμοι πρέπει να καθαριστούν ή να επισκευαστούν για να φτάσει βοήθεια και ο επιθυμητός εξοπλισμός.
Ακόμη πιο κρίσιμο, είναι δύσκολο να εντοπιστούν πιθανοί επιζώντες, καθώς οι κατολισθήσεις παρασύρουν βουνά, πλαγιές, κτίρια και τους ενοίκους τους με απρόβλεπτο τρόπο. Τι προκαλεί αυτά τα καταστροφικά γεγονότα και γιατί είναι τόσο ξαφνικά και απρόβλεπτα;
Γιατί αποτυγχάνουν οι πλαγιές;
Οι κατολισθήσεις συμβαίνουν όταν η έλξη από τη βαρύτητα υπερβαίνει τη δύναμη του γεωυλικού που σχηματίζει την πλαγιά ενός λόφου ή βουνού. Τα γεωϋλικά μπορεί να είναι τόσο ποικίλα όσο τα πετρώματα, η άμμος, η λάσπη και οι άργιλοι.
Ένας γεωκίνδυνος πάνω από το κεφάλι μας. Από κάτω είναι ο προτεινόμενος χώρος στάθμευσης από τους αναρμόδιους -αρμοδίους. Από πάνω επάλληλες, κλιμακωτής διάταξης ρωγμές εφελκυσμού προκαλούν με τη βοήθεια και της διάβρωσης, τον κατακερματισμό και την προοδευτική κατάρρευση των πρανών[φωτογραφία, 9/1/2013].Οι βροχοπτώσεις των τελευταίων χρόνων έχουν επηρεάσει ακόμη περισσότερο την περιοχή. Μέρος αυτής της πλαγιάς αναπόφευκτα κάποια στιγμή θα αρχίσει να ολισθαίνει, άγνωστο πότε, κατηφορικά. Ανάλογα με το πού αποτυγχάνει η κλίση, το υλικό που θα κινηθεί προς τα κάτω μπορεί να είναι μόνο μερικά ή χιλιάδες κυβικά μέτρα σε όγκο.
Οι περισσότερες φυσικές κατολισθήσεις πυροδοτούνται από σεισμούς ή βροχοπτώσεις ή από συνδυασμό και των δύο.
Οι σεισμοί ταρακουνούν το έδαφος, προκαλούν στρες και το εξασθενούν με την πάροδο του χρόνου. Το νερό της βροχής μπορεί να διαρρεύσει μέσα από το έδαφος και να το μουλιάσει - το έδαφος είναι συχνά πορώδες σαν σφουγγάρι - και να προσθέσει βάρος στην κλίση. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο διάφορες περιοχές όπως η Παπούα Νέα Γουινέα είναι τόσο επιρρεπείς σε κατολισθήσεις, καθώς βρίσκεται σε ένα ενεργό ρήγμα όπως αυτό της Εμπρός Θέρμης και υπόκειται σε βροχοπτώσεις συχνά έντονες.
Μια άλλη αρνητική επίδραση του νερού είναι η διάβρωση χερσαία και θαλάσσια: η συνεχής δράση των κυμάτων υπονομεύει τις παράκτιες πλαγιές, προκαλώντας την αστοχία τους όπως μπορεί να συμβεί στην Εμπρός Θέρμη. Με το σπάσιμο βράχου για το άνοιγμα του δρόμου που συνέβη από μια δημοτική αρχή πριν από χρόνια, την οποία απασχόλησε λιγότερο η ασφάλεια των πολιτών της , το πρόβλημα μεγάλωσε χωρίς όμως μέχρι σήμερα να παρατηρηθεί κάποια αστοχία. Ωστόσο αυτά τα φαινόμενα έχουν τη δικιά τους λογική .Τα υπόγεια ύδατα μπορούν επίσης να διαλύσουν πετρώματα μέσα στις πλαγιές της.
Οι άνθρωποι επίσης μπορούν (και το κάνουν) να προκαλέσουν κατολισθήσεις με διάφορους τρόπους. Για παράδειγμα, η αποψίλωση δέντρων από πλαγιές ή των δασών έχει αρνητικό αντίκτυπο στη σταθερότητα των πρανών, καθώς οι ρίζες των δέντρων ενισχύουν φυσικά το έδαφος και αποστραγγίζουν το νερό. Επίσης, οι οικοδομικές εργασίες, οι ελεγχόμενες εκρήξεις ή ακόμη ναρκών παράγουν μικρές δονήσεις του εδάφους που μοιάζουν με σεισμό που ταρακουνούν τις κοντινές πλαγιές.
Γιατί δεν μπορούμε να τις προβλέψουμε;
Μπορούμε να προβλέψουμε αυτά τα φαινόμενα για να σώσουμε ζωές;
Είναι πολύ δύσκολο να προβλεφθεί και να μετριαστεί αποτελεσματικά ο κίνδυνος των κατολισθήσεων. Ξέρεις ότι ένα κακό μπορεί να συμβεί αλλά δεν γνωρίζεις πότε.Η κατολίσθηση Enga και οι χιλιάδες θανατηφόρες και δαπανηρές κατολισθήσεις που συμβαίνουν κάθε χρόνο παγκοσμίως το υποδηλώνουν. Ακόμη και στην Αυστραλία, την πιο επίπεδη ήπειρο στον κόσμο, τα ασφαλιστήρια συμβόλαια κατοικίας δεν τείνουν να καλύπτουν τον κίνδυνο κατολίσθησης για έναν απλό λόγο: αυτός ο κίνδυνος είναι δύσκολο να εκτιμηθεί.
Τι θα χρειαζόταν λοιπόν για να προειδοποιήσει τους ανθρώπους για μια επερχόμενη κατολίσθηση; Θα χρειαστείτε μια πρόβλεψη για σεισμούς και βροχοπτώσεις, εκτός από μια τέλεια γνώση του γεωυλικού που σχηματίζει τις πλαγιές. Το υλικό είναι γνωστό από πριν και συχνά πρέπει να μελετάται μέσα από επίσημα εργαστήρια βραχομηχανικής.
Κάτω από τα πόδια μας ο άγριος φλύσχης της Εμπρός Θέρμης, και τα γεωϋλικά του μπορεί να περιλαμβάνουν πολλαπλά, μπερδεμένα στρώματα από διάφορα είδη πετρωμάτων και σωματιδιακών υλικών, όπως άμμο, λάσπη και άργιλο. Η δύναμή τους ποικίλλει από έναν παράγοντα από ένα έως 1.000, και η χωρική κατανομή τους υπαγορεύει πού είναι πιθανό να αποτύχει μια πλαγιά.
Για να εκτιμηθεί με ακρίβεια η σταθερότητα της κλίσης, χρειάζεται μια τρισδιάστατη χαρτογράφηση αυτών των υλικών και των αντοχών τους. Έχουν γίνει πριν από καιρό από το τότε ΙΓΜΕ , ωστόσο κανένας δεν έδωσε τη δέουσα σημασία εκτός του υποφαινόμενου. Είχα τοποθετήσει και ξυλαράκι για να παρακολουθώ τη διεύρυνση μιας σχισμής αλλά τα τελευταία χρόνια δεν την παρακολουθώ λόγω απομάκρυνσης μου από το νησί για προσωπικούς λόγους. Όμως η τοποθέτηση αισθητήρα μπορεί να βοηθήσει με κάποιο τρόπο έναν έμπειρο γεωτεχνικό άν και κανένας αισθητήρας δεν μπορεί να παρέχει αυτές τις πληροφορίες, επομένως οι γεωλόγοι και οι γεωτεχνικοί μηχανικοί πρέπει να ασχοληθούν με μερικές πληροφορίες που λαμβάνονται σε μερικές επιλεγμένες τοποθεσίες και να προεκτείνουν αυτά τα δεδομένα στην υπόλοιπη περιοχή ή πλαγιά.
Ο πιο αδύναμος κρίκος της αλυσίδας - όπως μία υπάρχουσα ρωγμή σε μια βραχώδη μάζα - χάνεται εύκολα. Αυτή είναι μια αναπόφευκτη πηγή αβεβαιότητας όταν προσπαθείτε να προβλέψετε πόσο υλικό μπορεί να γλιστρήσει.
Γνωρίζουμε ότι όσο μεγαλύτερος είναι ο όγκος μιας κατολίσθησης, τόσο μεγαλύτερη είναι η απόσταση εκκένωσης της. Αλλά είναι δύσκολο να μετρηθεί το ακριβές μέγεθος μιας κατολίσθησης, καθιστώντας αβέβαιες τις προβλέψεις για τις αποστάσεις που πρέπει από πριν να εκκενωθούν και τις ασφαλείς ζώνες.
Πότε θα γίνει;
Το ερώτημα «πότε θα γίνει κατολίσθηση» είναι επίσης αβέβαιο.
Η παρατήρηση της βραχώδους μάζας δεν βοηθάει στην ακριβή πρόβλεψη, αλλά η μηχανική ανάλυση μας δίνει τη δυνατότητα να εκτιμήσουμε την τρωτότητα μιας πλαγιάς σε ένα συγκεκριμένο σενάριο, συμπεριλαμβανομένου του μεγέθους του σεισμού και της κατανομής των υπόγειων υδάτων.
Η πρόβλεψη του εάν και πότε θα συμβούν αυτά τα φαινόμενα είναι λιγότερο «εύκολη», από την πρόβλεψη του καιρού και καμιά φορά της σεισμικής δραστηριότητας. Άρα αποτελεί ένα δύσκολο έργο ειδικά αν βρίσκεται σε απομακρυσμένη περιοχή.
Το μόνο που μπορούμε να κάνουμε είναι να εμποδίζουμε το κοινό να προσεγγίζει αυτές τις περιοχές μέχρι να αποκατασταθούν οι πλαγιές και οι βράχοι από ειδικά συνεργεία με ειδικές μεθόδους ξεσκάρωσης και μέσα από κατάλληλες μελέτες. Μέχρι να γίνει αυτό η όποια επίσκεψη αποτελεί μια καθημερινή πράξη με μεγάλο ρίσκο.
Δυστυχώς, όλα τα χρήματα δεν μπορούν να αγοράσουν ακριβείς προβλέψεις κατολισθήσεων, ειδικά σε απομακρυσμένα μέρη ενός τόπου. Ωστόσο η εκτίμηση του γεωκινδύνου μπορεί να σώσει ζωές εφόσον μία τοπική κοινότητα αφού πρώτα το αντιληφθεί με σοβαρότητα,υπευθυνότητα λάβει δραστικά μέτρα πριν συμβεί το απευκταίο.
Γεωδίφης
Πηγές:
1.Παιδί της Ρέας-τριλογία
2.USGS,The Conversation
3.https://www.usgs.gov/faqs/what-a-landslide-and-what-causes-one
4.Μερικοί το προτιμούν καυτό!
https://geogeodifhs.blogspot.com/2019/07/blog-post_57.html
5.Η μεταθετικού τύπου ολίσθηση της Εμπρός Θέρμης
https://geogeodifhs.blogspot.com/2013/06/blog-post_16.html
6.Ειδική Τεχνικογεωλογική Μελέτη στην περιοχή Εμπρός Θέρμη -Γ. Κωνσταντοπούλου Ε Πογιατζή, Ν. Σπανού(ΙΓΜΕ)
7.Εμπρός Θέρμη, ένα συνεχώς μεταβαλλόμενο τοπίο της Κω
https://geogeodifhs.blogspot.com/2010/07/blog-post_15.html
8.Όταν αγνοείς βασικές λειτουργίες της φύσης
Αναρτήσεις
