Βοηθός του Ανθρώπου

Η χαλεπή κρίση του Ασκληπιού. «Ιητρός γαρ φιλόσοφος ισόθεος», Περί ευσχημοσύνης...

Ο γιατρός είναι φιλόσοφος και καθίσταται ισόθεος αναφέρει ο Ιπποκράτης, ως ιατροφιλόσοφος. Μπορεί η σοφία να καθαρίζει την ψυχή από τα πάθη, όμως η ιατρική διώχνει τις αρρώστιες από το σώμα.

Ο δρόμος προς την Ιατρική Σχολή της Κω και την ίδρυση του Ασκληπιείου δεν ήταν εύκολος όσο νομίζουμε, ούτε στρωμένος από ροδοπέταλα. Δεν ήταν μία τυχαία πράξη ενός τόπου, λαού και των ανθρώπων του αλλά μία σκληρή πραγματικότητα που πήγαζε από την αναγκαιότητα μιας κοινωνίας η οποία συχνά υπέφερε από κακοτυχίες και φυσικές καταστροφές.

Οι Κώοι ζούσαν σε πλούσια, εύφορη, ζηλεμένη γη, που αρκετές φορές άγγιξε την κορυφή κατά την διάρκεια της ιστορίας της. Όμως, όλα μπορούσαν να αλλάξουν ξαφνικά, απρόσμενα χωρίς καμία προειδοποίηση.

Η ιστορία της Κω είναι ένα πλήρες αρχείο καταστροφής και δημιουργίας, αφθονίας και στέρησης, μετακίνησης και επιστροφής με χαρές και καμιά φορά με πολύ πόνο. Σεισμοί, καταποντισμοί, επιδημίες, αρρώστιες, ξηρασίες και γεωπαθήματα παραμόνευαν κάθε βήμα των Κώων.

«Αν θέλετε να μάθετε για την υγεία ενός πληθυσμού, δείτε τον αέρα που αναπνέει, το νερό που πίνουν και τα μέρη όπου ζουν. Τίποτα δεν συμβαίνει χωρίς φυσική αιτία» γράφουν στα αρχαία κείμενα τους.

Έγιναν μεθοδικοί, ορθολογιστές και μεγάλοι στοχαστές ερευνώντας την φύση της φύσης τους, αυτό τους βοήθησε να απομακρυνθούν από την ιερή ασθένεια: «Μου  φαίνεται ότι δεν είναι καθόλου πιο θεϊκή ούτε πιο ιερή από άλλες ασθένειες, αλλά έχει μια φυσική αιτία η προέλευση όπως και άλλες επιδράσεις.Οι άνθρωποι θεωρούν τη φύση και την αιτία της ως θεϊκή από άγνοια και απορία», αυτό το απόσπασμα στο «Περί της Ιερής Ασθένειας» των ιπποκρατικών κειμένων μόνο του καταδεικνύει ότι ο δρόμος δεν ήταν μονής κατεύθυνσης, επίπεδος ούτε γραμμικός. Περιέχει σκέψη και ταυτόχρονα δράση με αυτοπεποίθηση, θάρρος σε ένα ευμετάβλητο περιβάλλον.

«Αν θέλεις να νικήσεις τον φόβο, μην κάθεσαι σπίτι και το σκέφτεσαι. Μην τον κρατάς για σένα», αυτό δίδασκαν. Η γόνιμη, ιδιαίτερη αλλά και παράξενη φύση του νησιού κρατούσε το κλειδί για την διανοητική, γνωστική και ακόμη για την πνευματική τους αναζήτηση. «Αν δεν μπορείτε να αναπνεύσετε τον αέρα, να πιείτε το νερό, γιατρευτείτε». Κάντε κάτι έλεγαν, ενώ ήξεραν ότι συχνά δεν υπάρχει ελπίδα, όμως δεν περίμεναν λύσεις από κάποια ανώτερη δύναμη. Γνώριζαν ότι δεν ήταν μόνο επιβάτες αλλά μέλη πληρώματος ενός ταξιδιού με καλές, κακές στιγμές που ποτέ δεν τελειώνει.

Το ταξίδι τους αρχίζει με τον Ασκληπιό. Τον έβλεπαν τόσο δικό τους που δεν δίστασαν να τον παντρέψουν με την Ηπιόνη, την κόρη του βασιλιά τους Μέροπα. «Αυτός που βοηθάει τους ανθρώπους να μη νοσήσουν», αυτό σημαίνει το όνομα του θεανθρώπου επαναστάτη Ασκληπιού, πρακτικού θεραπευτή όχι σαμάνου, που σαν άλλος Προμηθέας κλέβει την τεχνική της θεραπείας από τους θεούς και με την κόρη του Υγεία την παραδίδει στους ανθρώπους. Ο «πάτριος θεός ἡμῶν» για τον Γαληνό, ο εμπειρικός γιατρός που θεοποιήθηκε για το έργο και την προσφορά του από τους ανθρώπους.

«Η ανάγκη δημιούργησε την ιατρική», κενοτάφιο του Ιπποκράτη στη Λάρισα. Από τον 2ο αιώνα μ.Χ ήταν γνωστό, από τον γιατρό Σωρανό τον Εφέσιο, σημαντικό εκπρόσωπο της αρχαίας ιατρικής, ότι ο Ιπποκράτης «τέθαπται δε μεταξύ Γύρτωνος και Λαρίσης και δείκνυται άχρι δεύρο το μνήμα».

Οι απόγονοι του Ασκληπιού πορεύτηκαν όχι τυφλά αλλά με πυξίδα, τη χαλεπή κρίση της ηρωικής θεότητας του.

Η αρρώστια έχει θεϊκή προέλευση και μόνο ένας θεός θα μπορούσε να τη θεραπεύσει αυτό πίστευαν οι αρχαίοι, όσο είχε την τεχνική της θεραπείας στα χέρια του ο Απόλλωνας.

Όμως με τον Ασκληπιό και τους Κώους Ασκληπιάδες όλα αλλάζουν, η θεία προέλευση της ασθένειας περιορίζεται και αρχίζει να αποκτά ένα πιο λογικό πλαίσιο θέτοντας τις πρώτες επιστημονικές θέσεις της ιατρικής.

Μέχρι τώρα έχω μιλήσει για το Ασκληπιείο, την ιστορία, το περιβάλλον, τη λειτουργία του αλλά απέφυγα να δώσω έναν ορισμό για αυτό. Αλήθεια, τι θα  μπορούσε να ήταν το ασκληπιείο στην κοινωνία των αρχαίων Κώων; Πως θα μπορούσαμε να το ορίσουμε με σημερινούς λογικούς, όχι συναισθηματικούς όρους;

Την πλέον κατάλληλη απάντηση δίνει ο Στέφανος Γερουλάνος, πρώην πρόεδρος του Δ.Ι.Ι.Κω:

«Τα ασκληπιεία μπορούμε να τα παρομοιάσουμε με τα σανατόρια του 19ου αιώνα και των αρχών του 20ου αιώνα. Τα σανατόρια αντέγραψαν ό,τι γινόταν στα ασκληπιεία. Δεν θεράπευαν οξείες ασθένειες αλλά χρόνιες. Για να πας στο Ασκληπιείο της Επιδαύρου έπρεπε να πάσχεις από ρευματισμούς, δερματοπάθειες, κάτι στα μάτια, όχι από οξεία σκωληκοειδίτιδα. Τα οξέα νοσήματα δεν θεραπεύονταν σε αυτά τα κέντρα. Πιθανώς στα τοπικά θεραπευτικά κέντρα. Από την εποχή του Ιπποκράτη γίνεται σχολαστική αποστείρωση των επιδέσμων και τα ράμματα απολυμαίνονταν σε καυτό λάδι. Και στον τομέα της διάγνωσης η σύγχρονη ιατρική έχει υιοθετήσει γνώσεις του παρελθόντος. Τα σημεία ενός αποστήματος περιέγραψε για πρώτη φορά τον 1ο αιώνα π.Χ ο Κέλσος, ένας Ρωμαίος ερευνητής ο οποίος συνέλεξε όλη την ιατρική γνώση της εποχής του και την κατέγραψε σε ιατρικό τόμο όπου αναφέρει ως σημεία του αποστήματος, το πρήξιμο, την ερυθρότητα, την τοπική αύξηση θερμοκρασίας δέρματος και τον τοπικό πόνο. Αυτά τα σημεία ισχύουν και σήμερα και σε αυτά βασίζεται η διάγνωση. Άρα ένα ασκληπιείο της αρχαιότητας ήταν και διαγνωστικό κέντρο», προσθέτει ο καθηγητής.

Οι πρώτες διανοίξεις αποστημάτων σε οστά εμφανίζονται στην αρχαία Αίγυπτο όπου έχουν βρεθεί μούμιες με ανατρήσεις από τρυπάνι, προκειμένου να αντιμετωπιστούν αποστήματα στη ρίζα των δοντιών.

Αναφορά για διάνοιξη αποστημάτων υπάρχει από την εποχή του Ιπποκράτη, ο οποίος εξέφρασε το αξίωμα «όπου εμφανίζεται συλλογή πύου, πρέπει να γίνεται διάνοιξη και να παροχετεύεται το πύον». Ο Ιπποκράτης ως απόγονος Κώων Ασκληπιάδων είχε το θάρρος και την κατάλληλη γνώση να διανοίξει ακόμα και εμπυήματα του θώρακος [συλλογή πύου μέσα σε θωρακική κοιλότητα], να αφαιρέσει με πλευροκόπο τμήματα πλευρών, να πλύνει τον θώρακα με κρασί και μετά να τοποθετήσει στην πληγή πανιά ποτισμένα σε λάδι.

Στην Κω, οι Ασκληπιάδες μαθητές και απόγονοι του Ιπποκράτη, όπως ο Γάιος Ξενοφώντας εφάρμοσαν ιατρικές πρακτικές μεθόδους, όχι ιερές για τη θεραπεία των ασθενών. Γι ́ αυτό άλλωστε βρέθηκαν ιατρικά εργαλεία, ψηφίσματα σε ιατρούς με διάφορα άλλα, όχι όμως άβατο ούτε ιερές θεραπείες.

Ο οίκος του μεγάλου βοηθού των ανθρώπων, το Ασκληπιείο αποτέλεσε τόπο όπου σέβονταν, τιμούσαν οι Κώοι τους θεούς, όπως παρατηρείται σήμερα σε μικρότερο βέβαια βαθμό στα νοσοκομεία.

Το Ασκληπιείο των Κώων ήταν ένα πολυδύναμο κέντρο όπου η λατρεία, η ιατρική, η διάγνωση, η άθληση και η θεραπεία είχαν σχέση περισσότερο στενή από όσο πιστεύουμε.

 Γεωδίφης

Από το Ασκληπιείο των Κώων[κεφ.IV,48 σελ.266],2024

Οι θρύλοι είναι τα όνειρα της ιστορίας... το δεύτερο άνδηρο του Ασκληπιείου της Κω, δεκαετία ΄30...