Αυτά που χάθηκαν...

Δεν ξέρεις τι έχεις... μέχρι να φύγει, να χαθεί. 

Οι δύο μεγαλοπρεπείς κατασκευές της δεκαετίας του ΄20 στην Ακτή του Γιαλού, έργα του Ιταλού Di Fausto στην προσεισμική Κω, που οριστικά χάθηκαν. 

Ο πρώτος τρούλος δεξιά από τερτίπια στη λατρεμένη γη του Εγκέλαδου, μετά από τον σεισμό του ΄33  και ο δεύτερος αριστερά τη δεκαετία του ΄40 από τα ιδεώδη ενός φανατισμένου «υπερπατριώτη» κατά τα άλλα ικανού στρατηγού. 

Τα δημιουργήματα μας στο τέλος μπορεί να χαθούν από φυσικά ή ανθρωπογενή αίτια ή από συνδυασμό και των δύο. 

Ο ρόλος της άρχουσας τάξης και των απλών ανθρώπων

«Οι πολιτισμοί πεθαίνουν από αυτοκτονία, όχι από φόνο».

Μελετώντας την περίπτωση της Κω, μιας μικρότερης οντότητας, θα μπορούσα να συμφωνήσω ότι ισχύει αυτό που είπε ο ιστορικός του 20ου αιώνα Arnold Toynbee, όμως με μία πρόσθετη, μικρή επισήμανση.

Κάθε τόπος με σπουδαίο πολιτισμό καταρρέει εσωτερικά λόγω μιας απόκλισης στις αξίες μεταξύ της άρχουσας τάξης και των απλών ανθρώπων… Στην απόκλιση εάν εμφανιστούν φυσικές ισχυρές διεργασίες μη διαχειρίσιμες από τις τοπικές κοινότητες και τους ηγέτες τους τότε η κατάρρευση γίνεται καθοριστική και μη αναστρέψιμη. 

Αυτό παρατηρήθηκε αρκετές φορές στην ιστορία της Κω. Ως παραδείγματα αξίζει να αναφέρω τον σεισμό του 1493 και του 1933. Αν και στις δύο περιπτώσεις δεν είχαν ανταποκριθεί με επιτυχία οι Ιωαννίτες και οι Ιταλοί η πόλη της Κω είναι βέβαιο ότι θα ακολουθούσε τη φθίνουσα πορεία της γειτονικής Κνίδου.

Αν απομακρυνθούμε από μία τοπική κοινότητα όπως τη δικιά μας και προσεγγίσουμε ένα ευρύτερο πολιτισμικό πλαίσιο, τότε οι παράγοντες γενικεύονται και μπορούν να συνοψιστούν. 

Γιατί καταρρέουν οι πολιτισμοί;

Στην έρευνα του ο Toynbee εξέτασε την άνοδο και την πτώση 26 πολιτισμών κατά τη διάρκεια της ανθρώπινης ιστορίας και κατέληξε στο συμπέρασμα ότι αναπτύχθηκαν ανταποκρινόμενοι επιτυχώς σε προκλήσεις υπό την ηγεσία δημιουργικών μειονοτήτων που αποτελούνται από ηγέτες ελίτ.

Σε γενικές γραμμές υποστήριξε ότι οι κοινωνίες και οι πολιτισμοί αλλάζουν ανάλογα με τους κύκλους ανόδου, παρακμής και πτώσης, όπως γεννιούνται, ωριμάζουν, γερνούν και πεθαίνουν μεμονωμένα άτομα. Σύμφωνα με τον Γερμανό στοχαστή Spengler, κάθε κοινωνία έχει έναν προκαθορισμένο κύκλο ζωής-γέννησης, ανάπτυξης, ωριμότητας και παρακμής.

Από την κατάρρευση της αρχαίας Ρώμης έως την πτώση της αυτοκρατορίας των Μάγια, στοιχεία από την αρχαιολογία αλλά και από τη γεωλογία υποδηλώνουν ότι πέντε παράγοντες έχουν σχεδόν πάντα εμπλακεί στην απώλεια πολιτισμών: ανεξέλεγκτες μετακινήσεις πληθυσμών, νέες επιδημικές ασθένειες, αποτυχημένα κράτη που οδηγούν σε αυξημένο πόλεμο, κατάρρευση εμπορικών οδών που οδηγούν σε λιμό και την κλιματική αλλαγή. 

Ο Ian Morris, Καθηγητής Κλασικών Σπουδών και Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο του Στάνφορντ, πρόσφατα έθεσε το ερώτημα αν πρέπει να ανησυχούμε για αυτούς τους 5 παράγοντες σήμερα. «Είναι δύσκολο να μην αισθανόμαστε ότι τώρα αντιμετωπίζουμε κάποιες από τις δυνάμεις του ίδιου είδους που παραδοσιακά εμπλέκονται στην πτώση των πολιτισμών», λέει. «Που μας οδηγεί στο ερώτημα: Είμαστε καταδικασμένοι;»

Οι σοφοί Λατίνοι είχαν την απάντηση, Non ducor, duco . «Δεν με οδηγούν, οδηγώ».

Γεωδίφης

Πηγές:

1.Δάμος ο Κώιων,2021

2. A Study of History- Arnold Toynbee,1956.

3.Why do civilizations collapse?-World Economic Forum,2016

4. Ιστορία των σεισμών της Κω, 2018-2023