Το «Ομηρικό Ζήτημα»

Μαρμάρινη προτομή του Ομήρου, ρωμαϊκό αντίγραφο ενός ελληνιστικού πρωτοτύπου του 2ου αιώνα π.Χ. (Βρετανικό Μουσείο).

Ξετυλίγοντας το «Ομηρικό Ζήτημα»: Διερευνώντας την Ύπαρξη του Ομήρου.

Η αινιγματική φιγούρα του Ομήρου, στον οποίο παραδοσιακά αποδίδεται η σύνθεση των επικών ποιημάτων Ιλιάδα και Οδύσσεια, αποτελεί αντικείμενο επιστημονικής συζήτησης εδώ και αιώνες. Αυτή η συζήτηση, γνωστή ως «Ομηρικό Ζήτημα», διερευνά την πατρότητα, τη σύνθεση και την ιστορική αυθεντικότητα αυτών των μνημειωδών έργων. Το κεντρικό δίλημμα παραμένει: Ήταν ο Όμηρος ένας μόνο ποιητής ή μήπως αυτά τα έπη είναι το αποκορύφωμα μιας μακροχρόνιας προφορικής παράδοσης; 

Στην αρχαιότητα, ο Όμηρος ήταν σεβαστός ως η μοναδική ιδιοφυΐα πίσω από την Ιλιάδα και την Οδύσσεια. Ωστόσο, κατά τον 18ο και 19ο αιώνα, οι μελετητές άρχισαν να αμφισβητούν αυτή την άποψη. Το πρωτοποριακό έργο του Friedrich August Wolf, Prolegomena ad Homerum (1795), υποστήριξε ότι τα έπη δεν ήταν δημιουργία ενός μόνο συγγραφέα, αλλά μάλλον εξελίχθηκαν από μια συλλογή μικρότερων, ανεξάρτητων τραγουδιών που μεταδόθηκαν προφορικά για αιώνες πριν συγκεντρωθούν στα κείμενα που γνωρίζουμε σήμερα. 

Αυτή η οπτική οδήγησε στη διαμόρφωση δύο κύριων σχολών σκέψης: Οι Αναλυτές, οι οποίοι πίστευαν ότι πολλαπλοί συγγραφείς συνέβαλαν στα έπη. Οι Ουνιταριανοί, οι οποίοι υποστήριζαν ότι ένας μόνο ποιητής ήταν υπεύθυνος για τη συνοχή και την καλλιτεχνική ενότητα της Ιλιάδας και της Οδύσσειας. Μια σημαντική μετατόπιση στη συζήτηση συνέβη στις αρχές του 20ού αιώνα με την πρωτοποριακή έρευνα του Milman Parry σχετικά με την προφορική σύνθεση. Ο Parry εντόπισε επαναλαμβανόμενες φράσεις και επίθετα στα ομηρικά κείμενα, υποδηλώνοντας ότι αυτά ήταν χαρακτηριστικά των τεχνικών προφορικής αφήγησης. Το έργο του κατέδειξε ότι τα έπη ήταν προϊόντα μιας μακράς προφορικής παράδοσης, στην οποία οι βάρδοι χρησιμοποιούσαν τυποποιημένες εκφράσεις για να βοηθήσουν στην απομνημόνευση και την απαγγελία μακροσκελών αφηγήσεων. 

Οι γλωσσολογικές μελέτες έχουν προσθέσει περαιτέρω πλαίσιο στη συζήτηση. Χρησιμοποιώντας γλωσσικά εξελικτικά μοντέλα, οι ερευνητές έχουν χρονολογήσει τη σύνθεση των ομηρικών επών γύρω στον 8ο αιώνα π.Χ., ευθυγραμμιζόμενοι με τις παραδοσιακές εκτιμήσεις. Εν τω μεταξύ, οι αρχαιολογικές ανακαλύψεις -ιδιαίτερα οι ανασκαφές του Ερρίκου Σλήμαν στο Χισαρλίκ (αρχαία Τροία)- έχουν αποκαλύψει στοιχεία που υποδηλώνουν ότι γεγονότα παρόμοια με αυτά στην Ιλιάδα μπορεί να έχουν ιστορική βάση.

 Ωστόσο, αυτά τα ευρήματα δεν αποδεικνύουν οριστικά την ύπαρξη του Ομήρου ως ιστορικού προσώπου. Παρά τη θρυλική του θέση στη δυτική λογοτεχνία, δεν υπάρχουν συγκεκριμένα βιογραφικά στοιχεία που να επιβεβαιώνουν τον Όμηρο ως ιστορική προσωπικότητα. 

Οι αρχαίες πηγές παρέχουν αντικρουόμενες αναφορές: ο Ηρόδοτος χρονολογεί τον Όμηρο γύρω στο 850 π.Χ., ενώ άλλες τον τοποθετούν σε διαφορετικούς αιώνες ή ακόμη και αρνούνται εντελώς την ύπαρξή του. Οι λεγόμενοι Βίοι του Ομήρου, γραμμένοι αιώνες μετά την υποτιθέμενη εποχή του, συνδυάζουν μύθους και εικασίες, με διαφορετικές ελληνικές πόλεις να ανταγωνίζονται για να τον διεκδικήσουν ως δικό τους. 

Η σύγχρονη ακαδημαϊκή έρευνα γενικά θεωρεί αυτές τις αναφορές ως φανταστικές παρά πραγματικές. Όπως υποστήριξε η κλασικίστρια Mary R. Lefkowitz στο βιβλίο της "Οι Βίοι των Ελλήνων Ποιητών" (1981), αυτές οι βιογραφίες αντανακλούν τις αξίες και τη φαντασία των μεταγενέστερων γενεών παρά την ιστορική πραγματικότητα. Επιπλέον, καμία επιγραφή, σύγχρονα αρχεία ή αρχαιολογικές ανακαλύψεις δεν επιβεβαιώνουν την ύπαρξη του Ομήρου. Δεδομένου αυτού, πολλοί μελετητές θεωρούν τον Όμηρο όχι ως πραγματικό πρόσωπο αλλά ως συμβολικό όνομα - ίσως που να αντιπροσωπεύει μια συντεχνία ποιητών ή το αποκορύφωμα μιας μακράς ποιητικής παράδοσης.

 Σήμερα, οι περισσότεροι μελετητές συμφωνούν ότι η Ιλιάδα και η Οδύσσεια αποτελούν την κορωνίδα μιας πλούσιας προφορικής παράδοσης, η οποία βελτιώθηκε ανά τις γενιές πριν αφοσιωθεί στη συγγραφή. Ενώ η ιδέα ενός μοναδικού ποιητή ονόματι Όμηρος παραμένει θέμα έρευνας, δεν υπάρχουν οριστικά στοιχεία που να υποστηρίζουν την ύπαρξή του. Αντίθετα, τα έπη πιθανότατα προέκυψαν από μια συλλογική παράδοση αφήγησης που αποτύπωσε την πολιτιστική και ιστορική συνείδηση της αρχαίας Ελλάδας. : 

archaeohistories

https://x.com/archeohistories/status/1943721163277889631