Η ιστορία μιας συγκλονιστικής ανακάλυψης...

Το 1959, εργάτες εγκαθιστούσαν αγωγούς στον Πειραιά, το λιμάνι της Αθήνας. Ενώ έσκαβαν σε ένα σταυροδρόμι, το σίδερο του εργαλείου τους ξαφνικά αντηχούσε με ένα χάλκινο χέρι από την αρχαιότητα. Η ιστορία μιας συγκλονιστικής ανακάλυψης.

Βρισκόμασταν στη διασταύρωση των οδών Φίλωνος και Γεωργίου Α΄ όταν οι εργάτες έφεραν κατά λάθος στο φως, 1,5 μέτρο κάτω από την επιφάνεια, το άκρο ενός αγάλματος που ήταν θαμμένο για δύο χιλιετίες. Ενημερώθηκαν αμέσως οι αρχαιολογικές υπηρεσίες και οι διακεκριμένοι Ιωάννης Παπαδημητρίου και Ευθύμιος Μαστροκώστας ηγήθηκαν των ανασκαφών σε αυτή τη βόρεια περιοχή του Εμπορίου, του εμπορικού κέντρου του λιμανιού του Κανθάρου. Εικονογράφηση: Αρχαίος χάρτης του Πειραιά.

Φανταστείτε τη συγκίνηση των δύο επιστημόνων μπροστά σε αυτόν τον εξαιρετικό πίνακα: κουλουριασμένη δίπλα σε μια αξιοπρεπή και ιερατική Αθηνά, η Άρτεμις φαίνεται να φοβάται κάποιο μυστηριώδες γεγονός. Αλλά απέχουν πολύ από το τέλος των εκπλήξεών τους: άλλα θαύματα τους περιμένουν ακόμα... Αλλά πριν φτάσουμε σε αυτό, ας προχωρήσουμε στις εισαγωγές.

Το μεγαλύτερο από αυτά τα έργα είναι μια Αθηνά υπεράνθρωπων διαστάσεων - 2,35 μέτρα, το συνηθισμένο ύψος για λατρευτικά αγάλματα -ντυμένη με δωρικό πέπλο και αιγίδα στολισμένη με το Γοργόνειο, το πρόσωπο της Μέδουσας. Σημειώστε την άγρια ειρωνεία της θεάς, η οποία έχει δέσει το ένδυμά της με τα φίδια του πλάσματος. Η θεά της Σοφίας και της Στρατηγικής φοράει επίσης κορινθιακό κράνος διακοσμημένο με ανάγλυφους γρύπες και κουκουβάγιες.

Το γλυπτό, που χρονολογείται στα μέσα του 4ου αιώνα π.Χ., είναι σχεδόν άθικτο: στοιχεία στερέωσης στα χέρια του αποδεικνύουν ότι κάποτε κρατούσε αντικείμενα που τώρα έχουν εξαφανιστεί (ίσως κατασκευασμένα από πιο πολύτιμα υλικά;), πιθανώς μια ασπίδα στο αριστερό χέρι και μια κουκουβάγια στο δεξί. Πιστεύεται ότι διακοσμούσε τον ναό της Αθηνάς Σώτειρας («Σωτήρα»), που βρίσκεται στο λιμάνι.

Στη συνέχεια ήρθε ένα πρώτο άγαλμα της Άρτεμης, γνωστής ως Άρτεμις Β'. Χρονολογείται επίσης στα μέσα του 4ου αιώνα π.Χ., αλλά έχει ανθρώπινο μέγεθος (1,55 μ.), είναι εξοπλισμένη με φαρέτρα και κάποτε κρατούσε ένα βέλος και ένα τόξο. Παρά την οξείδωση, το αποφασιστικό βλέμμα και τα ανδρόγυνα χαρακτηριστικά της αποκαλύπτουν τη συγκρατημένη δύναμη μιας θεάς παθιασμένης με το κυνήγι σε δάση πλούσια σε θηράματα. Πιστεύεται ότι προέρχεται από τη σχολή του Πραξιτέλη.

Μια δεύτερη Άρτεμις, γνωστή ως Άρτεμις Α', με ύψος 1,94 μ., ανακαλύφθηκε επίσης στο χώρο. Αρχικά ταυτοποιήθηκε ως μούσα, αλλά στην πραγματικότητα είναι η θεά κυνηγός, αναγνωρίσιμη από το αγορίστικο κούρεμά της και τη στάση του σώματός της, παρόμοια με αυτή της μικρότερης Άρτεμις Β'.

Το τρίτο άγαλμα είναι ένας αρχαϊκός κούρος, ο παλαιότερος γνωστός χάλκινος κούρος, που απεικονίζει έναν Απόλλωνα που πρέπει να κρατούσε μια φιάλη και ένα τόξο. Με μήκος 1,92 μ., καταδεικνύει με λαμπρό τρόπο την έναρξη του κινήματος στην ελληνική γλυπτική από τα τέλη του 6ου αιώνα π.Χ., καθώς χρονολογείται στο 530 π.Χ.

Άλλα εξαιρετικά έργα συμπληρώνουν αυτήν την ανακάλυψη. Στη φωτογραφία 1, μπορούμε να αναφέρουμε αυτό το άγαλμα-στήλη που απεικονίζει μια ανατολίτικη εκδοχή της Άρτεμης. Η Άρτεμη Κινδύας είναι πολύ πιο πρόσφατη από τα προηγούμενα αγάλματα, χρονολογούμενη από τον 1ο αιώνα π.Χ. Τέλος, μπορούμε να αναφέρουμε δύο ερμαϊκούς μαρμάρινους κίονες, σε αρχαϊκό στυλ (φωτογραφία 2), καθώς και μια εξαιρετική χάλκινη θεατρική μάσκα με μια αξέχαστη έκφραση. Ένα σημαντικό ερώτημα παραμένει: γιατί τέτοια αριστουργήματα ελληνικής τέχνης θάφτηκαν στις αποβάθρες του λιμανιού της Αθήνας;

Σύμφωνα με τη στρωματογραφική μελέτη που διεξήγαγαν αρχαιολόγοι το 1959, τα αγάλματα βρίσκονταν στην πραγματικότητα σε μια αποθήκη στο λιμάνι, όπου βρέθηκαν επίσης τετράδραχμα με την εικόνα του Μιθριδάτη Ευπάτορα, του Ελληνο-Πέρση βασιλιά τότε κυρίαρχου μιας Αθήνας που πολιορκούνταν από τα ρωμαϊκά στρατεύματα του Σύλλα. Τα έργα αποθηκεύτηκαν επομένως για να προστατευτούν από τις ρωμαϊκές λεηλασίες και μεταφέρθηκαν στην Ασία ή παραχωρήθηκαν από τους νικητές για την Ιταλία. Σε κάθε περίπτωση, τα αγάλματα του Πειραιά θάφτηκαν από την πυρκαγιά του Εμπορίου και ξεχάστηκαν για δύο χιλιετίες. Τώρα εκτίθενται για τους περίεργους, λίγα στάδια από τον τόπο ανακάλυψής τους, στις αίθουσες του Αρχαιολογικού Μουσείου του Πειραιά. 

 Héraklès Citharède

https://x.com/HeraklesCithare/status/1946479415443038245