Το μυστήριο της προέλευσης της κιννάβαρης στην αρχαία Έφεσο

Κιννάβαρη,Περιοδικό Carnegie .Ο κινναβαρίτης  είναι σημαντικό ορυκτό του υδραργύρου.

Κιννάβαρη, θειούχο υδράργυρο (HgS), το κύριο μεταλλεύμα του υδραργύρου. Συναντάται συνήθως με πυρίτη, μαρκασίτη και στιβνίτη σε φλέβες κοντά σε πρόσφατα ηφαιστειακά πετρώματα και σε κοιτάσματα θερμών πηγών. Το πιο σημαντικό κοίτασμα βρίσκεται στο Almadén της Ισπανίας, όπου εξορύσσεται εδώ και 2.000 χρόνια.

Οι αναλύσεις αποκαλύπτουν ότι προήλθε από τα ορυχεία Almadén στην Ισπανία και τα Βαλκάνια .Η Έφεσος, μια από τις πιο εμβληματικές πόλεις της αρχαιότητας, γνωστή για την πλούσια εμπορική και πολιτιστική ιστορία της, αποκάλυψε νέα μυστικά χάρη σε μια μελέτη που συνδέει τη ρωμαϊκή τοιχογραφία με εμπορικούς δρόμους και τεχνικές παραγωγής χρωστικών της εποχής. 

Ερείπια της αρχαίας ιωνικής πόλης της Εφέσου Από: bloodua / depozitphotos.com.

Διεθνείς ερευνητές ανέλυσαν δείγματα κιννάβαρης (ένα έντονο κόκκινο ορυκτό που χρησιμοποιείται ως χρωστική ουσία) που βρέθηκε σε ιστορικά κτίρια της πόλης, προσφέροντας στοιχεία για την προέλευσή του, την ποιότητά του και τις μεθόδους επεξεργασίας που χρησιμοποιούσαν οι αρχαίοι. 

Αυτή η εργασία, με επικεφαλής μια διεπιστημονική ομάδα αρχαιολόγων, γεωλόγων και χημικών, ρίχνει φως στο πώς η κιννάβαρη ήταν απαραίτητη όχι μόνο στην τέχνη αλλά και στην οικονομία και την κοινωνική οργάνωση της Εφέσου κατά τη ρωμαϊκή περίοδο, μεταξύ 1ου και 3ου αιώνα μ.Χ. 

Τοποθεσίες και δείγματα χαρτών τοποθεσίας, συμ. την Αγορά, Terrace House 1 και 2, με τα δείγματα που συλλέχθηκαν. Από: Alexandra Rodler-Rørbo et al. 

Η Κιννάβαρη, που αποτελείται κυρίως από θειούχο υδράργυρο, εκτιμήθηκε ιδιαίτερα στην αρχαιότητα για το ζωηρό χρώμα και την αντοχή του. Σύμφωνα με κλασικές πηγές όπως ο Πλίνιος ο Πρεσβύτερος και ο Βιτρούβιος, αυτό το υλικό προερχόταν από ορυχεία σε τοποθεσίες όπως το Almadén, στην Ισπανία, και τα «πεδία της Κιλμπίας» κοντά στην Έφεσο. 

Η παρασκευή του περιλάμβανε μια σχολαστική διαδικασία λείανσης και πλυσίματος για τον καθαρισμό του και την ενίσχυση της έντασής του. Στην Έφεσο, οι τοιχογραφίες που κοσμούσαν δημόσια και ιδιωτικά κτίρια ήταν απόδειξη του πλούτου και της πολιτιστικής φινέτσας της πόλης. Ωστόσο, μέχρι τώρα, λίγα ήταν γνωστά για την ακριβή προέλευση των χρωστικών που χρησιμοποιήθηκαν. 

Η μελέτη συνδύασε μεθόδους ισοτοπικής και μικροσκοπικής ανάλυσης για να αποκαλύψει την ιστορία της κιννάβαρης που βρέθηκε στην Έφεσο. Αναλύθηκαν θραύσματα τοιχογραφιών από τρεις βασικές τοποθεσίες: την Αγορά (το εμπορικό κέντρο της πόλης) και τα Terrace Houses 1 και 2 (ελίτ συγκροτήματα κατοικιών). 

Καθαρή κιννάβαρη, με την επιφάνεια να καλύπτεται από κρύσταλλα. Όντας ένα παλιό δείγμα, καλύπτονται εν μέρει από τη δράση του φωτός. Ορυχείο Almaden, (Σιουδάδ Ρεάλ) Ισπανία. Από: Miguel Calvo / Wikimedia Commons.

 Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι ενώ ορισμένες χρωστικές ταιριάζουν με τα τοπικά κοιτάσματα στη χερσόνησο Karaburun, άλλες φαίνεται να έχουν πιο μακρινή προέλευση, συμπεριλαμβανομένων πιθανών συνδέσεων με ορυχεία στην Ισπανία και τα Βαλκάνια. Αυτό υποδηλώνει ένα εκτεταμένο και εξελιγμένο εμπορικό δίκτυο που μετέφερε πολύτιμα υλικά σε όλη τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία. Επιπλέον, η μικροσκοπική ανάλυση αποκάλυψε τέσσερις διαφορετικές τεχνικές ζωγραφικής, που κυμαίνονται από λεπτές στρώσεις κιννάβαρης αναμεμειγμένες με ώχρα έως παχιές, καθαρές εφαρμογές της χρωστικής. Αυτές οι παραλλαγές αντανακλούν όχι μόνο τις αισθητικές προτιμήσεις αλλά και τους οικονομικούς και υλικοτεχνικούς περιορισμούς της εποχής. 

Τα ισοτοπικά δεδομένα, ιδιαίτερα οι αναλογίες μολύβδου και υδραργύρου, δείχνουν ότι η κιννάβαρη που χρησιμοποιήθηκε στην Έφεσο δεν προερχόταν από μία μόνο πηγή. Επιτόπιες φωτογραφίες σε χώρους όπου συλλέχθηκε η κιννάβαρη στο Kalecik (A-B) και στο Dikencik (C-D) και παραδείγματα θραυσμάτων τοιχογραφίας όπου συλλέχθηκαν δείγματα. Από: L.V. Sørensen, B. Çakmakoğlu, C. Helvacı / A. Rodler-Rørbo 

Σε ορισμένες περιπτώσεις, οι χρωστικές φαινόταν να είναι ένα μείγμα υλικών διαφορετικής προέλευσης, εγείροντας την υπόθεση ότι οι χρωστικές μπορεί να είχαν υποστεί επεξεργασία σε εξειδικευμένα εργαστήρια πριν από τη διανομή. 

Η μελέτη υπογραμμίζει τη σημασία της Εφέσου ως στρατηγικού κόμβου στους εμπορικούς δρόμους της Μεσογείου. Η προνομιακή της θέση επέτρεψε στους τεχνίτες να έχουν πρόσβαση σε πόρους υψηλής ποιότητας τόσο από τοπικές όσο και από διεθνείς πηγές, ενισχύοντας την ιδιότητά της ως μία από τις πόλεις με τη μεγαλύτερη επιρροή της Μικράς Ασίας κατά τη ρωμαϊκή εποχή. 

Η οργάνωση εργαστηρίων, η εισαγωγή χρωστικών και οι τεχνικές που χρησιμοποιήθηκαν αντικατοπτρίζουν τον τρόπο με τον οποίο η τέχνη ήταν εγγενώς συνδεδεμένη με τις κοινωνικές και οικονομικές δομές της Αυτοκρατορίας. Η Έφεσος συνεχίζει να μιλάει και τα χρώματά της είναι ένα ζωντανό μήνυμα από τα βάθη της ιστορίας.

Γεωδίφης με πληροφορίες από sciencedirect

https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0305440324001900

Alexandra Rodler-Rørbo, Anthony J. Baragona, et al., Cinnabar for Roman Ephesus: Material quality, processing and provenance. Journal of Archaeological Science, Volume 173, January 2025, 106122. doi.org/10.1016/j.jas.2024.106122

https://www.labrujulaverde.com/en/2024/12/the-mystery-of-the-origin-of-cinnabar-in-ancient-ephesus-analyses-reveal-it-came-from-the-almaden-mines-in-hispania-and-the-balkans/