Γιατί οι Μινωίτες χρησιμοποιούσαν θαλάσσια χόρτα σε τούβλα;

Θέα από πλινθόκτιστους τοίχους στο Παλάτι των Μαλίων. Από: M. Devolder / Υπουργείο Πολιτισμού της Ελλάδος.

Μαλάκια που βρέθηκαν σε οικοδομικά υλικά αποκαλύπτουν ότι οι Κρήτες της Εποχής του Χαλκού χρησιμοποιούσαν θαλάσσια χόρτα για να κάνουν τα τούβλα τους πυρίμαχα.

 Μια πρόσφατη μελέτη με επικεφαλής τη Ρένα Βεροπουλίδου (Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού στη Θεσσαλονίκη) και τον Maud Devolder (Πανεπιστήμιο της Γάνδης) αποκάλυψε μια καινοτόμο τεχνική για την αποκάλυψη των μυστηρίων της αρχιτεκτονικής της Εποχής του Χαλκού στην περιοχή του Αιγαίου. 

Οι ερευνητές χρησιμοποίησαν υπολείμματα θαλάσσιων μαλακίων ως έμμεσους δείκτες για να εντοπίσουν ίχνη αποσαθρωμένων τούβλων λάσπης που χρησιμοποιήθηκαν σε κατασκευές εκείνης της εποχής. Η αρχιτεκτονική της Εποχής του Χαλκού στο Αιγαίο, ιδιαίτερα στην Κρήτη, χαρακτηρίζεται από την ευθραυστότητά της. 

Πολλά κτίρια χρησιμοποιούσαν λιασμένα τούβλα λάσπης, υλικά που έχουν σχεδόν εξαφανιστεί εντελώς με την πάροδο του χρόνου λόγω των περιβαλλοντικών συνθηκών. Αυτές οι κατασκευές, που συχνά στηρίζονται σε πέτρινες βάσεις, έχουν αφήσει ελάχιστα ίχνη στους αρχαιολογικούς χώρους, καθιστώντας δύσκολη την ακριβή ανακατασκευή του αρχικού τους σχεδίου.

 Ωστόσο, αυτή η πρόκληση έχει οδηγήσει τους αρχαιολόγους να αναζητήσουν εναλλακτικές μεθόδους για τον εντοπισμό της παρουσίας αυτών των υλικών. Μεταξύ των πιο πρόσφατων στρατηγικών είναι η χρήση υπολειμμάτων μαλακίων, ειδικά εκείνων που σχετίζονται με θαλάσσια φυτά όπως τα λιβάδια Posidonia oceanica. Αυτά τα φυτά, που χρησιμοποιούνται ως πρόσθετα στην κατασκευή τούβλων, περιείχαν μικρά μαλάκια των οποίων τα κελύφη παρέμεναν διατηρημένα σε αρχαιολογικές αποθέσεις.

 Αεροφωτογραφία του Μαλιακού κάμπου από τα βόρεια με τη θέση των Μαλίων στον χάρτη της Κρήτης. Από, M. Devolder / S. Déderix / IMS-FORTH.

 Η μελέτη περίπτωσης επικεντρώθηκε στα Μάλια, έναν μινωικό οικισμό στη βόρεια Κρήτη. Εκεί συλλέχθηκαν δείγματα εδάφους από στρώματα που χρονολογούνται στην Πρώιμη και Μέση Εποχή του Χαλκού. Αυτά τα δείγματα κοσκινίστηκαν προσεκτικά και αναλύθηκαν μέσω επίπλευσης, μια τεχνική που διαχωρίζει ελαφρά σωματίδια όπως τα κελύφη μαλακίων. 

Η ανάλυση αποκάλυψε μια ποικιλία κατηγοριών μαλακίων που κατοικούν αποκλειστικά σε λιβάδια με θαλάσσια χόρτα Posidonia. Αυτά τα ευρήματα συσχετίστηκαν με υπολείμματα από τούβλα λάσπης, υποδηλώνοντας ότι τα μαλάκια μεταφέρθηκαν κατά λάθος μαζί με τα θαλάσσια φυτά που χρησιμοποιήθηκαν στην κατασκευή.

 Στοιχεία όπως θραύσματα λάσπης με αποτυπώματα Posidonia υποστηρίζουν την υπόθεση ότι τα θαλάσσια φυτά δεν χρησιμοποιήθηκαν μόνο ως δομικό πρόσθετο αλλά και για την ενίσχυση των θερμικών και μηχανικών ιδιοτήτων των τούβλων. 

Η έρευνα αποκαλύπτει ότι η χρήση αυτών των θαλάσσιων φυτών ήταν εγγενώς συνδεδεμένη με τις αρχιτεκτονικές πρακτικές και το φυσικό περιβάλλον της περιοχής. Τα λιβάδια Ποσειδωνίας, κοινά κατά μήκος των ακτών της Μεσογείου, παρείχαν έναν προσβάσιμο και βιώσιμο πόρο. 

Η ενσωμάτωσή τους σε τούβλα προσέφερε αντοχή στη φωτιά, θερμομόνωση και μεγαλύτερη αντοχή στις δύσκολες καιρικές συνθήκες. Επιλογή υπολειμμάτων μαλακίων που σχετίζονται με θαλάσσια χόρτα από τις βυθίσεις στο κτήριο Dessenne στα Μάλια, που δείχνουν (1) Bittium reticulatum, (2) Alvania cimex, (3) Gibbula sp., (4) Tritia reticulata, (5) Tricolia pullus, ( 6) Odostomia sp. Credit: M. Devolder / Υπουργείο Πολιτισμού της Ελλάδος .

Ο οικισμός των Μαλίων ξεχωρίζει ως φυσικό εργαστήριο για την εξερεύνηση αυτών των πρακτικών. Από τις οικιακές κατασκευές μέχρι τα κτίρια των ανακτόρων, τα τούβλα από λάσπη ήταν ένα ουσιαστικό συστατικό της μινωικής αρχιτεκτονικής. Μέσω της  ανάλυσης, οι ερευνητές όχι μόνο ανακατασκευάζουν υλικά και τεχνικές κατασκευής, αλλά ρίχνουν φως στις συνδέσεις μεταξύ των κατοίκων του νησιού και του θαλάσσιου περιβάλλοντος τους. 

Η χρήση των μαλακίων ως έμμεσων δεικτών παρουσιάζει μια επαναστατική προσέγγιση στη μελέτη φθαρτών αρχιτεκτονικών υλικών. Υπογραμμίζει επίσης τη σημασία της υιοθέτησης διεπιστημονικών μεθοδολογιών στην αρχαιολογία. Τα ευρήματα στα Μάλια έχουν ευρύτερες συνέπειες για τη μελέτη άλλων μεσογειακών τοποθεσιών, όπου υπολείμματα θαλάσσιων φυτών και μαλακίων θα μπορούσαν να αποκαλύψουν περισσότερα μυστικά για την προηγούμενη ζωή και τεχνολογίες. 

Ωστόσο, οι ερευνητές προειδοποιούν ότι χρειάζονται σύγχρονες συγκριτικές μελέτες για την καλύτερη κατανόηση των συσχετισμών μεταξύ των μαλακίων και των θαλάσσιων ενδιαιτημάτων τους. Επιπλέον, η συστηματική εφαρμογή πρωτοκόλλων δειγματοληψίας σε μελλοντικές ανασκαφές θα μπορούσε να επεκτείνει σημαντικά την αρχαιομαλακολογική βάση δεδομένων, επιτρέποντας πιο ισχυρές ερμηνείες.

Γεωδίφης με πληροφορίες από τη σελίδα labrujulaverde

Veropoulidou, R., & Devolder, M. (2024). Molluscan Remains as Indirect Proxy for Identifying Disintegrated Mudbricks in Aegean Bronze Age Archaeological Contexts. Environmental Archaeology, 1–15. doi.org/10.1080/14614103.2024.2434427

https://www.researchgate.net/publication/386539305_Molluscan_Remains_as_Indirect_Proxy_for_Identifying_Disintegrated_Mudbricks_in_Aegean_Bronze_Age_Archaeological_Contexts

https://www.labrujulaverde.com/en/2024/12/mollusks-found-in-building-materials-reveal-bronze-age-cretans-used-seagrasses-to-make-their-bricks-fire-resistant/