Τι είναι ο πηγματίτης;

Προκάμβριος γρανατοφόρος πηγματίτης από κοντά στο Loch Garve (Rossshire) Ηνωμένο Βασίλειο. Από τη συλλογή της Dr Katie Strang.

Ο όρος πηγματίτης προέρχεται από τα ομηρικά ελληνικά, πήγνυμι, που σημαίνει «δένω μεταξύ τους».

Οι πηγματίτες είναι ακραία πυριγενή πετρώματα που σχηματίζονται κατά το τελικό στάδιο της κρυστάλλωσης ενός μάγματος. Είναι ακραία επειδή περιέχουν εξαιρετικά μεγάλους κρυστάλλους και μερικές φορές περιέχουν ορυκτά που σπάνια βρίσκονται σε άλλους τύπους πετρωμάτων.

Είναι μια εξαιρετική πηγή πολύτιμων λίθων και μεγάλων κρυστάλλων. Ωστόσο, είναι επίσης μια κύρια πηγή λιθίου και ορυκτών ή στοιχείων σπάνιων γαιών.

Ποια είναι η διαφορά μεταξύ πορφυρίτη και πηγματίτη; Στην πορφυριτική υφή, οι φαινοκρύσταλλοι είναι μεγαλύτεροι από την περιβάλλουσα λεπτόκοκκη μήτρα, που προκύπτουν από διαφορετικούς ρυθμούς ψύξης του μάγματος. Αντίθετα, η πηγματιτική υφή διαθέτει πολύ μεγάλους κρυστάλλους που σχηματίζονται από αργή ψύξη του πλούσιου σε νερό μάγματος.

Είναι ένας κοινός πλουτωνικός βράχος, μεταβλητής υφής και τραχύτητας, που αποτελείται από συμπλεκόμενους κρυστάλλους πολύ διαφορετικών μεγεθών. Οι πιο εντυπωσιακοί πηγματίτες περιέχουν ασυνήθιστα μεγάλους κρυστάλλους αναμεμειγμένους με μεσαίου μεγέθους και μικρότερους κρυστάλλους. Έχουν αναφερθεί κρύσταλλοι μήκους πολλών μέτρων.

Ως συσχετιζόμενα ορυκτά στη ζώνη αντίδρασης του είναι το ρουμπίνι, ο κορδιερίτης, ο σπινέλιος, η ζαφιρίνη, ο ασβεστικός αμφίβολος, ο σιλιμανίτης και η κορνερουπίνη.

Είναι ραδιενεργός ο πηγματίτης; Οι υψηλότερες τιμές συγκεντρώσεων δραστικότητας 238U, 232Th και 40K καταγράφηκαν στους αλλοιωμένους πηγματίτες που διερευνήθηκαν λόγω της υψηλής ραδιενέργειας από μοναζίτη, αλλανίτη, απατίτη, επιπλέον θορίτη, fergusonite, samarskite, columbite.

Πού βρίσκεται πιο συχνά ο πηγματίτης; Οι πηγματίτες απαντώνται σε όλα τα μέρη του κόσμου και είναι πιο άφθονοι σε πετρώματα σχετικά μεγάλης γεωλογικής ηλικίας. Μερικά είναι διαχωρισμένα μέσα σε πολύ μεγαλύτερα σώματα διεισδυτικών πυριγενών πετρωμάτων, άλλα κατανέμονται στα πετρώματα που περιβάλλουν τέτοια σώματα, και άλλα δεν συνδέονται αναγνωρίσιμα με πυριγενή πετρώματα.

Πόσος χρόνος χρειάζεται για να σχηματιστεί ο πηγματίτης; Οι υπολογισμοί τους δείχνουν ότι ένα σώμα πηγματίτη πάχους 25 μέτρων χρειάστηκε περίπου 9 χρόνια για να κρυσταλλωθεί, ενώ σε φλέβα των Ιμαλαΐων πάχους ενός μέτρου χρειάστηκε πιθανώς περίπου 5 ημέρες. Αυτό σημαίνει ότι οι μεγαλύτεροι κρύσταλλοι τουρμαλίνης πολύτιμων λίθων  των Ιμαλαΐων αυξήθηκαν σε περίπου 4 εκατοστά. (περίπου 2 ίντσες) την ημέρα!

Οι πηγματίτες Προκάμβριας περιόδου (ηλικίας 1,8 - 1 δισ. ετών) είναι οι πλέον διαδεδομένοι και συναντώνται στην Καναδική ασπίδα, τη Γροιλανδία, τη Ρωσία και παρόμοια γεωλογικά περιβάλλοντα. Οι νεότερης ηλικίας πηγματίτες (20 - 5 εκατ. ετών) συναντώνται στα Ιμαλάια, στο Νεπάλ και το Πακιστάν. Οι πηγματίτες απαντούν στην Ελλάδα[ Νάξο, Πεύκη κά].

Γεωδίφης με πληροφορίες από το USGS

https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0024493720301742#:~:text=It%20is%20possible%20that%20these,calcic%20amphibole%2C%20sillimanite%20and%20kornerupine.

https://www.mdpi.com/2075-163X/9/1/49

https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A0%CE%B7%CE%B3%CE%BC%CE%B1%CF%84%CE%AF%CF%84%CE%B7%CF%82