Προ ιπποκρατικοί γνωστοί Κώοι γιατροί

Ο Ασκληπιός σε χαλκογραφία.

Η σχολή της Κω λένε οι ιστορικές πήγες ότι άκμασε ήδη από το 600 π.Χ. 

Όμως ο 5ος αιώνας θεωρείται καθοριστικός, είναι η εποχή που ακμάζει η ελληνική και η παγκόσμια ιατρική με τον ερχομό του Μέγα Ιπποκράτη και γίνεται διάσημη σε όλα τα μήκη και τα πλάτη του αρχαίου κόσμου. 

Όμως, τι γνωρίζουμε για την προ ιπποκρατική ιατρική των Κώων και πόσο συνέβαλε στην καθιέρωση και την ανάδειξη της διάσημης Σχολής της Κω;

Αφαίρεση σφηνωμένου βλήματος

Στα Άβδηρα πριν από λίγα χρόνια ανακαλύφθηκε η αρχαιότερη κρανιακή χειρουργική επέμβαση της Ιατρικής Σχολής της Ιωνίας. 

Η εγχείρηση έγινε τον 7ο αιώνα π.Χ για να απομακρυνθούν τα θραύσματα των οστών, ενδεχομένως το σφηνωμένο βλήμα ώστε να εξαλειφθεί ο κίνδυνος και για να επαλειφθούν «θεραπευτικά φάρμακα», αποτρέποντας νοσηρές μετατραυματικές συνέπειες. Ο χειρουργός, κρίνοντας από τις διαδικασίες του Ιπποκρατικού συγγράμματος «Περί των εν Κεφαλή Τρωμάτων», πρώτα αξιολόγησε το τραύμα χωρίς να αγγίξει την ασθενή, κατόπιν αγγίζοντας, και στη συνέχεια χρησιμοποιώντας την μήλη προσπάθησε να διαγνώσει τον τύπο, το εύρος, και τη σοβαρότητα του τραύματος. Συνέβη σχεδόν 2 αιώνες πριν γίνουν γνωστά τα ιατρικά κείμενα του Ιπποκράτη, από έναν άγνωστο έμπειρο γιατρό χειρουργικής προκάτοχο του Ιπποκράτη, πρώιμο χειρουργό της Ιωνικής Ιατρικής Σχολής.

Τον 7ο-6ο αιώνα π.Χ η Κως συμμετέχει στην Δωρική Εξάπολη μία συμμαχία από άλλες 5 πόλεις[Αλικαρνασσός,Κνίδος, Ιάλυσος, Κάμειρος, Λίνδος] με κέντρο πολιτικό και θρησκευτικό τον Ναό του Απόλλωνα στην Δωρική Χερσόνησο, στην αρχαία Κνίδο.

Με τον όρο σχολή της Κω εννοούμε κυρίως τον τόπο όπου ο Ιπποκράτης δίδασκε, άσκησε την ορθολογική ιατρική και καθιέρωσε τις ηθικές αρχές στη θεωρία όσο και στην κλινική εξάσκηση. Όμως, πρέπει να υπήρχε μία παλαιότερη σχολή στο νησί από την οποία προέκυψε η διάσημη ιπποκρατική σχολή της Κω.

Υπάρχει ένα κενό ανάμεσα στην ιπποκρατική σχολή του 5ου αιώνα π.Χ και την σχολή που ίδρυσε ο γιός του Ασκληπιού με τα ωραία πόδια, Ποδαλείριος τον 12ο αιώνα π.Χ. Φέρονται ως μία σήμερα ωστόσο υπάρχει ενδιαφέρον να αναζητήσουμε με τους σημερινούς όρους αυτή την αρχαία πηγή σκέψης.

Αρχαία ελληνική χειρουργική του 480-460 π.Χ. Ένας γιατρός στο κέντρο θεραπεύει έναν ασθενή ανάμεσα σε άλλους ασθενείς,επίσης δύο έρωτες απεικονίζονται στο αττικό αγγείο που βρίσκεται στο Λούβρο, πίνακας του S.W. Kelly, περ. 1937.

Μια φορά και ένα καιρό στην δυτική Κω

Οι Κώοι Ασκληπιάδες φτάνουν στην Κέφαλο από την Σύρνα, την κοιτίδα των ασκληπιείων του νοτιοανατολικού Αιγαίου. Μπορεί από την Κνίδο, την Ρόδο ή ακόμη απευθείας αυτές είναι υποθέσεις που δεν μπορούμε να ξέρουμε ή να υποστηρίξουμε με βεβαιότητα. Όμως μέσα από την γεωμυθολογία, την ιστοριογραφία, την γεωλογία και την αρχαιολογική έρευνα είναι εφικτό να προσεγγίσουμε με λογικά μέσα αυτό το κενό και αν είναι δυνατό να το αναδείξουμε σε μία πρώτη φάση.

Ο Ποδαλείριος τον 12ο αιώνα π.Χ μετά από τον πόλεμο της Τροίας, θα ιδρύσει την Σύρνα.Στην ηφαιστειακή Κέφαλο, ένα ιδανικό τόπο διαμονής και ανάρρωσης για το καλό του κλίμα[κάτι το οποίο γνώριζαν καλά οι παλιοί Κώοι] οι απόγονοι του ή ακόμη ο ίδιος θα βρουν σημαντικές θεραπευτικές πρώτες ύλες όπως στύψη, οψιδιανό, μπεντονίτη, τόφφο, ηφαιστειακή πηλό, ποζολάνη, καολίνη, κέδρο, κά, για ιατροθεουργίες που δεν συναντάς στις μη ηφαιστειακές Ρόδο, Σύρνα ή Κνίδο.

Υπάρχει μια πρώιμη δεξαμενή ιατρικής σκέψης στην δυτική Κω που αρχικά δεν είχε σχέση με το περίφημο Ασκληπιείο της Κω του 4ου αιώνα π.Χ, αλλά από ότι φαίνεται συνέβαλε καταλυτικά στην ίδρυση και λειτουργία της δεύτερης.

Μία σχολή που μπορούμε να ονομάσουμε της Κεφάλου μόνο για πρακτικούς λόγους για να μην επικρατεί σύγχυση με το σημερινό νησί της Αστυπάλαιας που φέρεται να ιδρύθηκε από Κώους μετά από τον σεισμό του 411 π.Χ. Σε ένα από τα παλαιότερα άστεα[πόλεις] του Αιγαίου και αρχαία πρωτεύουσα της Κω.

Ανάγλυφο θραύσμα του Ασκληπιού, θεού της ιατρικής, με την Υγεία, θεά της υγείας,1932.

Η πρώτη ιατρική γραπτή λογοτεχνία

Τα πρώτα γραπτά έργα των Ελλήνων ήταν αφηγήσεις για ταξίδια από ξηρά ή θάλασσα, γράφτηκαν σε μικρά κομμάτια κατεργασμένου δέρματος [διφθέρα] από τους λογογράφους περίπου τον 6ο αιώνα π.Χ ή λίγο πριν. Είναι η εποχή που στην Σχολή της Ιωνίας ο Αναξίμανδρος γράφει επίσης τους φυσικούς-φιλοσοφικούς κανόνες του. Με την εισαγωγή παπύρου από την Αίγυπτο άρχισε να γίνεται δυνατή η γραπτή ιατρική λογοτεχνία. Οι πρώτες συλλογές της ελληνικής λογοτεχνίας έγιναν από τον Πεισίστρατο και τον Πολυκράτη [Max Müller]. 

Ο Ιπποκράτης ήταν ο πρώτος που δέσμευσε τις ιατρικές ιδέες στη συγγραφή, έτσι έγινε ο πατέρας όχι μόνο της ορθολογικής ιατρικής αλλά και της ιατρικής λογοτεχνίας. Πριν από την εποχή του η ιατρική διδασκόταν προφορικά και ήταν κλειστού κώδικα.Οι προ ιπποκρατικοί γιατροί της Κω δεν είχαν την δυνατότητα να μεταφέρουν γραπτά την γνώση τους. Την παρέδιδαν προφορικά από δάσκαλο σε μαθητή, και μόνο σε μεταγενέστερη περίοδο όλες οι εμπειρίες τους καθορίστηκαν με τη γραφή. 

Με την κατάλληλη ψυχική οργάνωση, οι ιπποκρατιστές ανέβασαν τα ξένα στοιχεία σε μια εξαιρετική τελειότητα και ανάπτυξη. Αρχίζοντας με τον Ιπποκράτη άγγιξαν διανοητικά ή ενσωμάτωσαν ότι υπήρχε έξω. Το βελτίωσαν, καθάρισαν, εξύψωσαν και το εξευγένισαν. Την απλή γνώση  παλαιότερων, πρωτόγονων λαών με τους οποίους ήρθαν σε επαφή ανέπτυξαν, μετατρέποντας την προφορική μαρτυρία σε ανοιχτού κώδικα γνώση που με τον χρόνο θα γίνει επιστήμη. Δεν έμειναν στις στερεότυπες, μηχανικές μορφές των παλαιότερων αλλά συνέχισαν δημιουργώντας κέντρα θεραπευτικά όχι μόνο λατρευτικά όπου θα συσσωρευόταν η γνώση εκείνης της εποχής. 

Μπορεί οι αρχαιότερες μορφές των θεών μεταξύ των Ελλήνων να είχαν και κεφάλια ζώων αλλά δεν έμειναν εκεί. Κάτω από τα χέρια τους διαμορφώνεται μία γνήσια τέχνη που έρχεται σε ρήξη με κρυφούς νόμους, εσωτερικότητα, ανοίγοντας διαύλους και νέους δρόμους.Αυτό επιτυγχάνεται με τον καινοτόμο επαναστάτη και ορθολογιστή Ιπποκράτη.

Η παλιά προφορική ιατρική γνώση είχε ουσιαστικές διαφορές με την νεότερη, όμως κάποια στιγμή όλη αυτή ενσωματώθηκε στα κείμενα των μαθητών του Ιπποκράτη.

Ανάμεσα στους προ ιπποκρατικούς γνωστούς γιατρούς της Κω είναι οι: Νεβρός ο γενάρχης όπως θα δούμε, ο γιος του Γνωσίδικος, ο Ιπποκράτης Α΄ γιος του Γνωσιδίκου, σύγχρονου του Μιλτιάδη [πέθανε 489 π.Χ] και παππούς του Ιπποκράτη του Μεγάλου. 

Ο Ασκληπιός με τους γιους του Ποδαλείριο, Μαχάονα και τρεις κόρες - με ικέτες. Ελληνικό ανάγλυφο που βρέθηκε στη Θυρέα. Εθνικό Μουσείο Αθηνών.

Το γενεαλογικό δέντρο των Κώων Ασκληπιάδων

Το γενεαλογικό δέντρο του Ασκληπιού και της Κώας Ηπιόνης όσο μυθικό αν ακούγεται, περιέχει πολύτιμες, χρήσιμες πληροφορίες που μπορούν να βοηθήσουν στην αναζήτηση του πρώτου απογόνου του Ποδαλειρίου που βρέθηκε στην Κω. 

Σύμφωνα με τον Βυζαντινό λόγιο Ιωάννη Τζέτζη στο έργο του «Χιλιάδες ή Βιβλίο των Ιστοριών» του 12ου αιώνα μ.Χ, το γενεαλογικό δέντρο των αρχαίων Ελλήνων ιατρών μέχρι να φτάσουμε στον Μέγα Ιπποκράτη Β΄ ήταν το εξής: 

Ασκληπιός-Ηπιόνη[1300-1200 π.Χ], Ποδαλείριος ιδρυτής της ιατρικής σχολής της Κω[1250-1150 π.Χ], Ιππόλοχος Α'[1200-1100 π.Χ] Σώστρατος Α΄[1150-1050 π.Χ], Δάρδανος [1100-1000 π.Χ], Κρίσαμις Α’[1050-950 π.Χ] Κλεομυττάδης Α΄[1000-900 π.Χ], Θεόδωρος Α΄ [950-850 π.Χ], Σώστρατος Β΄ [900-800 π.Χ], Κρίσαμις Β΄[850-750 π.Χ], Κλεομυττάδης Β’[800-700 π.Χ], Θεόδωρος Β΄[750-650], Σώστρατος Γ'[700-600 π.Χ], Νεβρός [650-550 π.Χ], Γνωσίδικος [600-500 π.Χ], Χρυσος [600-500 π.Χ], Ιπποκράτης Α΄[550-450 π.Χ], Ποδαλείριος Β΄[550-450 π.Χ],Αίνειος[550-450 π.Χ], Έλαφος[550-450 π.Χ], Φαιναρέτη-Ηρακλείδης[550-450 π.Χ], Κάδμος[500-400 π.Χ], Ιππόλοχος Β΄[500-400 π.Χ], Σώσανδρος[450-350 π.Χ]- Μέγα Ιπποκράτης Β'[460-370 π.Χ].

Η  γενεαλογία του Ιπποκράτη του Τζέτζη, αναφέρει: «Ο Ασκληπιός ήταν ο πατέρας του Ποδαλειρίου, ο οποίος ήταν ο πατέρας του Ιππολόχου, ο πατέρας του Σώστρατου, ο πατέρας του Δάρδανου, ο πατέρας του Κρίσαμιδος, ο πατέρας του Κλεομυττάδη, ο οποίος ήταν ο πατέρας του Θεοδώρου , ο οποίος ήταν ο πατέρας του Σώστρατου Β', ο οποίος ήταν ο πατέρας του Θεόδωρου Β', ο οποίος ήταν ο πατέρας του Σώστρατου Γ', ο οποίος ήταν ο πατέρας του Νεβρού, ο οποίος ήταν ο πατέρας του Γνωσιδίκου, ο οποίος ήταν ο πατέρας του Ιπποκράτη Α΄, ο οποίος ήταν ο πατέρας του Ηρακλείδη, ο οποίος ήταν ο πατέρας του Ιπποκράτη Β΄, που αλλιώς ονομάζεται Μέγας Ιπποκράτης [Chiliad. vii., 155].

Παναγία Παλατιανή χτισμένη πάνω σε αρχαίο δωρικό ναό αφιερωμένο στην Δήμητρα, κοντά στο Ασκληπιείο της Κεφάλου.

Σχολή της Κεφάλου

Υπήρχαν αξιόλογοι Κώοι γιατροί απόγονοι του Ασκληπιού πριν από τον Ιπποκράτη οι περισσότεροι από τους οποίους φέρονται να έχουν ζήσει στο νησί της Κω όχι στο ανατολικό τμήμα, με τους τελευταίους της γενεαλογίας να κατάγονται από την Κέφαλο. Άλλωστε οι παλαιότεροι ιατροθεραπευτές Ασκληπιάδες του Ποδαλειρίου έφτασαν πρώτα στην δυτική Κω, εκεί όπου βρέθηκε ελληνιστικό Ασκληπιείο, το οποίο μπορεί να ήταν παλαιότερο ακόμη και από το Ασκληπιείο της Κω, όπως θα δούμε. 

Ποδαλείριος[12ος αιώνας π.Χ],υπάρχουν πηγές που αναφέρουν ότι έζησε  στην εύφορη Κω και ότι τον λάτρευαν ως στο Δρίο της Δαυνίας, μία αρχαία περιοχή της Απουλίας [Ιταλία]. Στην Δαυνία βρισκόταν η αποικία Έλπια των Κώων-Ροδίων,στη λιμνοθάλασσα της Σαλαπίνας στην τωρινή Μανφρεντόνια. Θεωρείται ο πρώτος πιστοποιημένος παθολόγος και ψυχίατρος. Έχει στενή σχέση με την Κω, καθώς η μάνα του Ηπιόνη είναι Κώα.Έζησε τον 12ο αιώνα π.Χ και ήταν βασιλιάς της θεσσαλικής Τρίκκης όπου φέρεται να πέθανε ο Ιπποκράτης. Επίσης η Θεσσαλία ονομάστηκε από τον Κώο Άντιφο προς τιμή του πατέρα του Θεσσαλού επίσης Κώου. Ο Ποδαλείριος θεωρείται ένας από τους μνηστήρες της ωραίας Ελένης. Επιστρέφοντας από την Τροία, εγκαταστάθηκε στην Σύρνα. Η  παράδοση λέει, ότι ναυάγησε σε  παραλία της Καρίας και σώθηκε από κάποιο βοσκό, που τον οδήγησε σε ένα βασιλιά. Ο Δάμαιθος είχε μια κόρη, τη Σύρνο, που ήταν σοβαρά πληγωμένη γιατί είχε πέσει από κάποια στέγη. Την θεράπευσε και την πήρε σύζυγό του, με προίκα μέρος του κράτους του πεθερού του. Ίδρυσε τότε δύο πόλεις, τη Βύβασσο κοντά στην αρχαία Κνίδο, από το όνομα του βοσκού που τον έσωσε, και τη Σύρνο από το όνομα της γυναίκας του.Λέγεται ότι ο Ποδαλείριος πήγε στους Δελφούς και ρώτησε το μαντείο που έπρεπε να εγκατασταθεί. Και όταν έλαβε χρησμό ότι έπρεπε να μείνει στην πόλη όπου, αν έπεφτε ο περιβάλλων παράδεισος, δεν θα πάθαινε κανένα κακό. [Βιβλιοθήκη,Απολλόδωρου].Έτσι εγκαταστάθηκε σε ορεινή περιοχή της Χερσονήσου της Καρίας, πριν μεταφερθεί αυτός ή απογόνοι του στην Κω.

Ιππόλοχος Α΄ [12ος-11ος αιώνας π.Χ] αυτός που κρατά τους ίππους, το πρώτο συνθετικό του -ιππος εμφανίζεται με τον γιο του Ποδαλειρίου. 

Δάρδανος Ασκληπιάδης [11ος-10ος αιώνας π.Χ].Αρχαίος γιατρός, ο οποίος φέρεται στην ελληνική γραμματεία των γενεαλογιών ως πρόγονος του Ιπποκράτη και γιος του Σώστρατου Α' και πατέρας του Κρίσαμη.

Κρίσαμις ο Κώος[11ος-10ος αιώνας π.Χ].Οι μύθοι, η ιατρική και η γεωλογία συχνά σχετίζονται με διάφορους τρόπους. Η Κως είναι πλούσια σε γεωμύθους. Οι μύθοι της συχνά αγγίζουν τον μεγάλο γιατρό και μερικές φορές αποδείχτηκαν χρήσιμοι στην επίλυση γεωλογικών προβλημάτων. Δεν ήταν μόνο ο Τρίοπας,  ο Ηρακλής, η Μερόπη, ο Πολυβώτης, ο Ανταγόρας και τόσοι άλλοι που μας έχουν μυθολογικά απασχολήσει.Ένα από τα σπουδαία πρόσωπα που έζησαν στην Κω ήταν ο Κρίσαμις. Μυθικός βασιλιάς του νησιού και γιατρός από το γένος του οποίου προέρχεται ο πατέρας της Ιατρικής, Ιπποκράτης. Φέρεται να σκότωσε ένα μεγάλο δράκο και μετά χάθηκε μαζί με την οικογένεια του. Σημειώνεται ως μεγαλοκτηνοτρόφος που τελικά σκότωσε το δράκο το οποίο έμοιαζε με θαλάσσιο χέλι. Το θηριό έβγαινε κάθε χρόνο από τη θάλασσα και του άρπαζε το ωραιότερο από τα πρόβατα του. Στη συνέχεια το εγκατέλειπε στη παραλία.Η παράδοση δεν σταματάει εκεί. Μας λέει ότι στον ύπνο του είδε σε όνειρο το θηρίο, που τον παρακάλεσε να το θάψει. Ο Κρίσαμις αγνόησε την παράκλησή του. Λίγο καιρό αργότερα χάθηκε ο ίδιος και ολόκληρη η οικογένειά του. Ο αρχαίος αυτός μύθος έγινε αφορμή σε αρχαίο ποιητή της ελληνιστικής εποχής να πραγματευτεί την κακοτυχία του Κρίσαμη ποιητικά. 

Νεβρός [7ος-6ος αιώνας π.Χ], ο πιο γνωστός σημαντικός πρόγονος του Ιπποκράτη επίσης Ασκληπιάδης, γιατρός και γενάρχης της οικογένειας του Πατέρα της Ιατρικής . Νεβρός, σημαίνει το νεογνό του ελαφιού,το «ελαφάκι» [Ομήρου, Ιλιάδα]. Συμμετείχε στον πρώτο ιερό πόλεμο που διεξήγαγαν οι Αμφικτύονες εναντίον της Κρίσσας στις αρχές του 6ου αιώνα.Φέρεται ότι δηλητηρίασε το πόσιμο νερό της πόλης, ενώ ο γιος του σκοτώθηκε προσπαθώντας να σκαρφαλώσει στα τείχη. Το μαντείο των Δελφών τίμησε τον Νεβρό και όλη την οικογένεια των Ασκληπιάδων για τη συνεισφορά τους, παραχωρώντας τους το προνόμιο της προμαντείας [δικαίωμα προτεραιότητας στη μαντεία].  Στην τοπική φιλική σύγκρουση των Κρισαίων με τους Αμφικτύονες του ιερού του Δελφού, οι δεύτεροι δοκιμάστηκαν από επιδημία και τότε χρησμός της Πυθίας τους υπέδειξε ότι θα γιατρευτούν, θα νικήσουν μόνο αν πήγαιναν στην Κω και έπαιρναν το παιδί με το χρυσάφι και την ελαφίνα. Ο γιος της ελαφίνας δεν ήταν άλλος από τον γιατρό Νεβρό και το χρυσάφι του ο γιος του Χρύσος, που πολέμησε αλλά θανατώθηκε δίπλα στον πατέρα του.Οι ιατρικές συμβουλές του Νέβρου ήταν καθοριστικές και συνέβαλαν στην νίκη τους.Συνέστησε να ρίξουν τεράστιες ποσότητες ελλεβόρου σε μια κρυφή πηγή που τροφοδοτούσε την πόλη. Το αποτέλεσμα ήταν οι πολιορκημένοι να παραδοθούν λόγω ασυγκράτητων διαρροιών και να σφαγιαστούν όλοι. Ο Ιπποκράτης επισκέφτηκε τους Δελφούς με τον γιο του ή τουλάχιστον ο γιος του τους επισκέφτηκε ασυνόδευτος, θυμούμενος την υπηρεσία του προγόνου του. Μάλιστα στο μαντείο βρέθηκε ένα μαρμάρινο επίγραμμα που απαθανατίζει την επίσκεψη. Φέρεται ως πρώτος Πρωθιερέας του Ασκληπιείου, το 584 π.Χ. [γ.Μητρόπουλος].Ποιού Ασκληπιείου; Θα δούμε παρακάτω.

Χρυσός[6ος-5ος αιώνας π.Χ], της οικογένειας των Ασκληπιάδων, ήταν ο μικρότερος γιος του Νεβρού ο αδελφός του Γνωσίδικου και πατέρας του Έλαφου έζησε στο νησί Κω. Κατά τη διάρκεια του Κρισσαϊκού πολέμου, ξέσπασε πανώλη. Μετά από συμβουλή του μαντείου των Δελφών τον έφεραν  όπως είδαμε από την Κω μαζί με τον πατέρα του Νεβρό. Τους έπεισαν και τους δύο να ενταχθούν στο στρατόπεδο, όπου ο Χρύσος ήταν ο πρώτος που ανέβηκε στο τείχος τη στιγμή της γενικής επίθεσης, αλλά ταυτόχρονα τραυματίστηκε θανάσιμα. Τάφηκε στον ιππόδρομο στους Δελφούς, και λατρευόταν από τους κατοίκους ως ήρωας [ἐναγἵξω-Thessali Oratio, in Hippocr. Opera, vol. iii].

Γνωσίδικος[6ος-5ος αιώνας π.Χ], γιατρός της Κω, με καταγωγή από τον Ασκληπιό, πρωτότοκος γιός του Νέβρου, αδελφός του Χρύσου, και πατέρας  του  Ιπποκράτη Α', του Ποδαλειριου Β' και του Αινείου. Έζησε πιθανώς τον 6ο αιώνα π.Χ [Jo. Tzetzes, Chil].

Έλαφος[550-450 π.Χ] γιος του Νεβρού, παππούς του Μέγα Ιπποκράτη. Το αρσενικό ελάφι στην νεοελληνική, δειλός, δέρμα ελαφιού ή ομοίωμα ελαφιού ως μέτρο βάρους στην αρχαία ελληνική γράφει το Ελληνικό Μονόγλωσσο λεξικό. Φέρει το όνομα του πατέρα του αντί Νεβρός που σημαίνει ελάφι, κάτι το οποίο καμιά φορά συμβαίνει σε νεότερες γενιές των Ελλήνων. Σύμφωνα με τη Σούδα, ο περίφημος Ιπποκράτης με αυτό το όνομα, ήταν γιος γιατρού, εγγονός του πρώτου Ιπποκράτη, ο οποίος ήταν γιατρός, και καταγόταν από κάποιον Χρυσό και Έλαφο που ήταν επίσης γιατροί. Το γενεαλογικό δέντρο όπως δίνεται από τη Σούδα είναι λιγότερο εύκολο να απορρίψουμε ή να επιβεβαιώσουμε την ύπαρξη των ανθρώπινων προγόνων τους οποίους ονομάζουν οι βιογράφοι, αλλά αυτό δεν είναι το κατάλληλο μέρος για να συζητήσουμε την περιβόητη επιστημονική ουσία της βιογραφικής παράδοσης του Ιπποκράτη. Στη γενική εικόνα της εγκυκλοπαίδειας της Σούδας όπως και άλλων πηγών, οι άνδρες σε κάθε γενιά μιας οικογένειας που ασκούν ιατρική είναι αξιόπιστη και χρήζει περισσότερης διερεύνησης. Επιγραφικά στοιχεία για τέτοιες οικογένειες αρχίζουν να εμφανίζονται στην ελληνιστική περίοδο.

Ιπποκράτης Α΄[6ος-5ος αιώνας π.Χ], με καταγωγή από τον Ασκληπιό, ο πρωτότοκος γιος του Γνωσιδίκου, αδελφός του Ποδαλειρίου Β'. και του Αινείου ο πατέρας του Ηρακλείδη του Μέγα Ιπποκράτη Β'. Έζησε πιθανώς τον 6ο και τον 5ο αιώνα π.Χ. Μερικοί αρχαίοι κριτικοί του απέδωσαν τα δύο έργα De Fructuris και De Articulis, ενώ άλλοι υποστήριξαν ότι δεν έγραψε τίποτα απολύτως[Jo. Tzetzes, Chil].Κατά τους Περσικούς πολέμους του πρώτου μισού του 5ου αιώνα π.Χ γνωστοί Κώοι γιατροί και θείοι του Ιπποκράτη ήταν ο Αίνιος και ο Ποδαλείριος Β΄. 

Αίνιος [550-450 π.Χ] γιατρός, θείος του Μέγα Ιπποκράτη [Στεφ.Βυζάντιος], φέρεται ότι έγραψε βιβλία για τα αναπνευστικά όργανα που σήμερα δεν έχουν διασωθεί, διακρίθηκε ως γιατρός τα περσικά χρόνια.

Ποδαλείριος Β΄  [550-450 π.Χ] αδελφός του Αινείου, θείος του Μέγα Ιπποκράτη, πηγές λένε ότι έζησε στην Κω και ότι ήταν ένδοξος γιατρός.

Απολλωνίδης Κώος[5ος αιώνας π.Χ] δεν είναι γνωστό άν ήταν Ασκληπιάδης όμως υπηρέτησε ως γιατρός στην αυλή του Αρταξέρξη Α΄, Πέρση βασιλιά από το 465 ως το 424 π.Χ από την δυναστεία των Αχαιμενιδών.Όπως πολλοί άλλοι συγγενείς του Κώοι, εργάστηκε στην αυλή της Περσικής Αυτοκρατορίας. Στην αυλή θεράπευσε τον Μεγαβύζο, τον κουνιάδο του βασιλιά, από μια επικίνδυνη πληγή, αλλά στη συνέχεια μετά από σκανδαλώδη έρωτα με τη σύζυγό του, Αμύτη, παραδόθηκε από τον Αρταξέρξη στα χέρια της μητέρας του, Άμηστρης, η οποία τον βασάνισε για περίπου δύο μήνες, και τελικά, μετά το θάνατο της κόρης της, διέταξε να τον θάψουν ζωντανό.

Ηρακλείδης Κώος [5ος-4ος αιώνας π.Χ] από τους εμπνευστές στα μυστικά της ιατρικής τέχνης. Γεννήθηκε και έδρασε στη Κέφαλο Κω. Ήταν κατά γένος Ασκληπιάδης. Έλαβε για σύζυγό του τη Φαιναρέτη ή την κόρη αυτής Πραξιθέα η οποία και γέννησε τον Ιπποκράτη, πατέρα της Ιατρικής. Στον Ηρακλείδη τον Κώο αποδίδουν πολλοί ιστορικοί ερευνητές τη συγγραφή διαφόρων έργων όπως την «Ιπποκράτεια Συλλογή», των «Προγνωστικών», μέρος των «Αφορισμών» κ.λπ. Φέρεται να κληρονόμησε το ιερατείο του Ασκληπιείου της Κεφάλου από τον πατέρα του Ιπποκράτη Α΄.

Εντυπωσιακά παραδείγματα συνέχειας της σταδιοδρομίας σε 5 ή 6 γενιές εμφανίζονται μεταξύ των οικογενειών τραγικών και κωμικών ποιητών, όπως ο Αισχύλος, ο Σοφοκλής και ο Ευριπίδης.Οι δυάδες πατέρα και γιου που ήταν ηθοποιοί είναι κοινές. Η δουλειά ήταν άκρως εξειδικευμένη. Δεν υπήρχε διασταύρωση μεταξύ των: κάποιες οικογένειες δούλευαν αποκλειστικά στην τραγωδία, άλλες στην κωμωδία. Μεγάλη και σπουδαία ακολουθία εμφανίζεται στην οικογένεια του Αισχύλου.Όμως αυτό παρατηρείται με περισσότερο βάθος και στην γενιά των Ασκληπιάδων της Κω, ένα γενεαλογικό δέντρο σχεδόν πλήρες, θα μπορούσα να ισχυριστώ αρκετά αξιόπιστο.

Μια γυναικεία φιγούρα που αντιπροσωπεύει την επιστήμη στολίζει τη λάμπα της ζωής,1849. Χαρακτικό του A. R. Freebairn, 1849,  από τον W. Wyon, 1795-1851.

Κατακλείδα

Οι παραδόσεις, η γεωμυθολογία, η γλώσσα μας, η φυσική ιστορία προτείνουν ότι οι Ασκληπιάδες Κώοι έφτασαν πριν από την φερόμενη ως χρονιά ίδρυσης του Ασκληπιείου στην Κω, το 336 π.Χ [Β. Δ. Θεοφανείδης, Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια] και ότι δραστηριοποιήθηκαν στην δυτική Κω την αρχαϊκή περίοδο, τουλάχιστον από τον 7ο αιώνα έως τον 5ο αιώνα π.Χ. Μπορεί και δεν είναι απίθανο από τον ίδιο τον Ποδαλείριο, ή από τον Δάρδανο ή Κρίσαμι τον 11ο-10ο αιώνα.

Στην γεωμετρική περίοδο της Κω,μεταξύ 11ου και 8ου αιώνα, η Αστυπάλαια σε αντίθεση με τις άλλες πόλεις που παρουσιάζουν πολιτιστική κάμψη λόγω της Καθόδου των Δωριέων, το δυτικό-κεντρικό τμήμα του νησιού μπορεί να είναι σε καλύτερη κατάσταση. Είναι η εποχή του Δάρδανου και του Κρίσαμη.

Υπάρχει μία πιθανότητα να συνυπήρξαν δύο αρχαίες σχολές θεραπευτικής σκέψης στην Κω, με διαφορετικές πορείες. Όταν η μία υπήρχε στην Κέφαλο η άλλη ασκείτο σχεδόν από σαμάνους κοντά ή γύρω από το Ασκληπιείο της πόλης. Με τον μετοικισμό των Ασκληπιάδων στην πόλη της Κω, υποβαθμίζεται η τέχνη των σαμάνων μέχρι να χαθούν εντελώς τα ίχνη της.

Τμήμα από ανάγλυφο, με διαδοχικές παραστάσεις: Σύμφωνα και με τη διήγηση του Πινδάρου, ο Αχιλλέας ξύνει την αιχμή του δόρατός του να βάλει τη θεραπευτική σκουριά στην πληγή του Τήλεφου, που εικονίζεται πιο ηλικιωμένος από τον Αχιλλέα. 1ος αιώνας π.Χ. Museo Archeologico Nazionale, Napoli.

Η ιατρική σκέψη ή σχολή της Κεφάλου προετοίμασε, έβαλε τα θεμέλια στον ερχομό της αιτιολογίας και της αναμενόμενης επιστημονικής θεραπευτικής. 

Ο σεισμός γύρω στο 900 π.Χ στην Αστυπάλαια Κω κοντά στον Όρμο Κεφάλου την εποχή του Θεόδωρου Β΄ και του Σώστρατου Β' και το πέρασμα από την βασιλεία στην αριστοκρατία τον 7ο αιώνα π.Χ μπορεί να είχε τις επιπτώσεις στην σχολή καθώς δεν έχουμε πληροφορίες μετά τον Κρίσαμι. Οι πληροφορίες επανέρχονται με τον Νεβρό που έζησε προφανώς στην Κέφαλο ως γενάρχης της γενιάς του Ιπποκράτη και τον 6ο αιώνα π. Χ ταξίδεψε στους Δελφούς. Για δύο αιώνες τα μέλη της οικογένειας ζουν, δραστηροποιούνται στην Κέφαλο πλην κάποιων περιπτώσεων που φεύγουν και εργάζονται στην αυλή των βασιλιάδων της Περσίας,  μέχρι τον ερχομό του Μέγα Ιπποκράτη.

Μεταξύ 502-449 π.Χ, τα περσικά χρόνια πολλοί Κώοι γιατροί εργάζονται στην αυλή των βασιλιάδων της μεγάλης Περσικής αυτοκρατορίας.Το γεγονός αυτό μαρτυρά ότι είναι γνωστοί στον αρχαίο κόσμο και μπορούν να ανταποκριθούν στον δύσκολο και απαιτητικό ιατρικό στίβο της εποχής. 

Οι πρώτες δεξαμενές θεραπευτικής σκέψης του νησιού είναι από τα πρώτα παραδείγματα εκείνων των δύο αντίθετων τάσεων που μέσα από διαφωνίες, διαφορές πορεύτηκαν όχι ως αντίρροπες δυνάμεις, αλλά εξισορρόπησης δύο πόλων με κοινή κατεύθυνση. Αν και με πρώιμο συχνά λόγο, έξω από τις συνήθεις μας, εν ολίγοις όλοι αυτοί οι προ ιπποκρατικοί θεραπευτές οδήγησαν σε ό,τι μπορούμε να επαινέσουμε στην ιατρική του Ιπποκράτη και των Ιπποκρατιστών στα θεραπευτικά θέματα όχι μόνο του νησιού. 

Το 411 π.Χ με τον μεγάλο σεισμό εκτός από μεταναστεύσεις και την ίδρυση της νέας πόλης Κω φαίνεται ότι συμβαίνουν πλην των άλλων σημαντικές ανακατατάξεις στις ιατρικές σχολές της Κω. Ο Ιπποκράτης  αποχωρεί από την Κω και αφήνει την πρωτοκαθεδρία της Σχολής στους γιούς του Θεσσαλό, Δράκωνα και στον γαμπρό του Πόλυβο.

Από τον 4ο αιώνα η σχολή της Κω ως ενιαία πια αρχίζει να διακρίνεται, να παράγει πολλούς, γνωστούς και καλούς γιατρούς με οργάνωση, κανόνες, ενότητα, ήθος, σχέση-φροντίδα με τον ίδιο τον ασθενή, κυρίως με κοινωνική προσφορά μετά την αρχαϊκή περίοδο.

Βέβαια όλα άρχισαν υπό την ηγεσία του Κεφαλιανού γιου του Ηρακλείδη, Ιπποκράτη, τότε η ιατρική σχολή της Κω παράγει πολλούς επιφανείς μελετητές και μαθητές που πρόσθεσαν την εμπειρία και τα γραπτά τους στα έργα του ίδιου του δασκάλου τους. Ωστόσο, αρκετά από αυτά και οι εμπειρίες μπορεί να πηγάζουν από την άγνωστη πρώιμη σκέψη χαμένη στο χρόνο, της Κεφάλου.

Γεωδίφης

Πηγές:

1.Outlines of the History of Medicine and the Medical Profession-Henry E. Handerson and Johann Hermann Baas, Νέα Υόρκη[1889]

2. Παιδί της Ρέας, τριλογία

3. Kos-R.Herzog,1932

4. Ιστορία της νήσου Κω-Βασ.Χατζηβασιλείου,1990

5.The Biographical Dictionary of the Society for the Diffusion of Useful Knowledge- Longman, 1842

6.Χιλιάδες ή Βιβλίο των Ιστοριών -Ιωάννη Τζέτζη, 12ου αιώνα μ.Χ

7.Ιστορία των σεισμών της Κω,2018-2023

8.Some Greek Families: Production and Reproduction-Cohen, Shaye J.D,2020

ΤΟ ΤΑΞΙΔΙ ΤΟΥ ΠΟΔΑΛΕΙΡΙΟΥ

Σύρνα της Καρίας, η κοιτίδα των ασκληπιείων ιδρύθηκε γύρω στο 1250-1150 π.Χ. Σε δορυφορική εικόνα το ταξίδι του Ασκληπιάδη Ποδαλειρίου ιδρυτή της Σχολής της Κω και των απογόνων του από την Τρίκκη στην Τροία, την Σύρνα, την Βύβασσο, την Κνίδο, την Ρόδο, την Κέφαλο Κω έως το Ασκληπιείο των Κώων.