Πως τελείωσε η μεγάλη Ιατρική Σχολή της Κω;

«Ὁκόσοισι κρυπτοὶ καρκίνοι γίνονται, μὴ θεραπεύειν βέλτιον· θεραπευόμενοι γὰρ ἀπόλλυνται ταχέως, μὴ θεραπευόμενοι δὲ, πουλὺν χρόνον διατελέουσιν», Ιπποκράτης ο Κώος.

Σπουδαίες γνωστές ιατρικές σχολές της αρχαιότητας ήταν της Κυρήνης, του Κρότωνα, της Ρόδου και της Κνίδου. 

Ο Ηρόδοτος, γιός της Κώας Ροιούς, λέει ότι πρώτοι οι Κρωτονιάτες γιατροί λέγονταν και δεύτεροι οι Κυρηναίοι την περίοδο που η σχολή του Ιπποκράτη παραμένει ακόμη άσημη. Μετά το δραματικό τέλος του μεγάλου εκπροσώπου της Διομήδη, η σχολή του Κρότωνα άρχισε να σβήνει από την ιστορία. 

Αργότερα ο Ιπποκράτης αναφέρεται ως δάσκαλος και γιατρός, από τον Πλάτωνα στον περίφημο διάλογο του Πρωταγόρα, το 432 ή 433 π.Χ- όπου επισημαίνεται ότι η πολιτική ζωή των ανθρώπων έγινε δυνατή και ομαλή από τη στιγμή που τη ζωή άρχισαν να ρυθμίζουν η αιδώς και η δικαιοσύνη, ιδέες τις οποίες δώρισε ο Δίας σε όλους τους ανθρώπους διαμέσου του Ερμή. 

Πριν από την έλευση του Ιπποκράτη

Υπήρχαν σπουδαίοι Κώοι γιατροί όπως για παράδειγμα ο Απολλωνίδης που υπηρέτησε στην αυλή του βασιλιά Αρταξέρξη Α΄ του επονομαζόμενου «Μακρόχειρα» επειδή το δεύτερο του χέρι ήταν μακρύτερο, από την δυναστεία των Αχαιμενιδών από το 465 ως το 424 π.Χ, δεύτερος γιος και διάδοχος του βασιλιά Ξέρξη Α΄.

Κατά τους Περσικούς πολέμους του πρώτου μισού του 5ου αιώνα π.Χ γνωστοί Κώοι γιατροί και θείοι του Ιπποκράτη ήταν ο Αίνιος και ο Ποδαλείριος Β΄. 

Σημαντικός πρόγονος του Ιπποκράτη ήταν ο Νεβρός, επίσης Ασκληπιάδης γιατρός. Μάλιστα ενδιαφέρουσα είναι μία ιστορία που κάνει γνωστή ο γιός του Ιπποκράτη, ο Θεσσαλός, σύμφωνα με την οποία σε μία τοπική φιλική σύγκρουση των Κρισαίων με τους Αμφικτύονες του ιερού του Δελφού, οι δεύτεροι δοκιμάστηκαν από επιδημία και τότε χρησμός της Πυθίας τους υπέδειξε ότι θα γιατρευτούν, θα νικήσουν μόνο αν πήγαιναν στην Κω και έπαιρναν το παιδί της ελαφίνας με το χρυσάφι. Ο γιος της ελαφίνας δεν ήταν άλλος από τον γιατρό Νεβρό και το χρυσάφι του ο γιος του Χρύσος, που πολέμησε αλλά θανατώθηκε δίπλα στον πατέρα του, οι ιατρικές συμβουλές του οποίου συνέβαλαν στην νίκη τους.

Από τον 5ο αιώνα π.Χ οι Κώοι Ασκληπιάδες μαζί με τους Κνιδίους μέσω της κοινής προέλευσης, από την Σύρνα, αποκτούν δόξα και φήμη στο πανελλήνιο και πέρα από αυτό, ενώ η σχολή της Ρόδου έχει ήδη παρακμάσει.

Από τον 4ο αιώνα η σχολή της Κω αρχίζει να διακρίνεται, να παράγει πολλούς, γνωστούς και καλούς γιατρούς σε αντίθεση με την σχολή της Κνίδου, που άν και κοντά είχε σοβαρές διαφορές και οι οποίες στο τέλος αναδείχθηκαν με τον ερχομό του Ιπποκράτη και των μαθητών του. 

Οι Κνίδιοι έδωσαν έμφαση στην διαίρεση των ασθενειών σε κατηγορίες ενώ οι Κώοι αναζήτησαν τα επιμέρους χαρακτηριστικά των διάφορων ασθενειών. Υπερτέρησαν σε οργάνωση, κανόνες, ενότητα, ήθος, σχέση-φροντίδα με τον ίδιο τον ασθενή, κυρίως με  την κοινωνική προσφορά μετά την αρχαϊκή περίοδο.

«Το όνομα του Ιπποκράτη είναι συνώνυμο με την ιατρική Σχολή της Κω και συνδέεται με την πιο δημιουργική περίοδο της επιστημονικής ιατρικής στην αρχαιότητα», αναφέρει ο Σπύρος Μαρκέτος, ιατρός παθολόγος [1931-2012], καθηγητής της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών και πρόεδρος του Διεθνούς Ιπποκρατείου Ιδρύματος της Κω [ΔΙΙΚ] από το 1991 έως το 2000. 

Ο ίδιος ο Ιπποκράτης ήταν ένθερμος ταξιδιώτης σχεδόν σε όλες χώρες της Ανατολικής Μεσογείου. Υπό την ηγεσία του παρήγαγε η ιατρική σχολή της Κω πολλούς επιφανείς μελετητές και μαθητές που πρόσθεσαν την εμπειρία και τα γραπτά τους στα έργα του ίδιου του δασκάλου τους.

Με τον όρο σχολή της Κω εννοούμε κυρίως τον τόπο όπου ο Ιπποκράτης δίδασκε, ασκούσε την ορθολογική ιατρική και καθιέρωσε τις ηθικές αρχές στη θεωρία όσο και στην κλινική εξάσκηση.

Η εκπαίδευση των αρχαίων Κώων γιατρών

Αρχικά η γνώση, εκπαίδευση και η ασχολία των πρώτων Κώων γιατρών ήταν αποκλειστικό προνόμιο της οικογένειας των απογόνων του Ποδαλειρίου, δηλαδή των Ασκληπιαδών που μεταφέρθηκαν από την Σύρνα στην δυτική Κω. 

Οι πρακτικές μέθοδοι και οι γνώσεις μεταφέρονταν από γενιά σε γενιά, από γιατρό σε γιατρό, από πατέρα σε γιό. Δημόσια σχολή ιατρικής εκπαίδευσης δεν είναι γνωστό εάν υπήρχε στην κωακή κοινωνία.Με αυτό τον τρόπο εκπαιδεύτηκε ο Ιπποκράτης.

Στην Τροία στρατιωτικοί πρακτικοί γιατροί και πολεμιστές συμμετέχουν στο πλευρό των μαχομένων προσφέροντας τις υπηρεσίες τους, ενώ μετά τα «τρωικά» την περίοδο του Σωκράτη θεωρούνται ως μια ειδική κατηγορία τεχνιτών. 

Στην προκλασική Κω το θέμα της υγείας και της ιατρικής περίθαλψης παρέχεται δωρεάν από την πόλη μέσω ιατρών οι οποίοι αμείβονταν ετήσια από τον δήμο για την παροχή των ιατρικών υπηρεσιών τους.

Ο Χαρώνδας αρχαίος νομοθέτης από την Κατάνια που έζησε στη Σικελία, γύρω στον 6ο αιώνα με διαταγή του καλούσε τους πολίτες να δέχονται τις φροντίδες αμειβόμενου δημόσιου γιατρού, ο μισθός των οποίων ήταν της τάξης περίπου 500 δρχ. ή ακόμη περισσότερο στην κλασική περίοδο. Η δράση των γιατρών του αρχαίου κόσμου περιελάμβανε τους σκλάβους όπου υπήρχε ειδικός φόρο τον οποίο πλήρωναν τα αφεντικά και τα οικόσιτα ζώα.

Στην αρχή η ιατρική τέχνη γινόταν σε μικρό ιδιωτικό χώρο με κατάλληλο εξοπλισμό, αργότερα αναφέρονται μεγάλες κτιριακές δομές που παρέχουν την ιατρική φροντίδα [Γαληνός, 2ος αιώνας μ.Χ]. Σε κάθε περίπτωση η ιατρική φροντίδα φέρεται ότι γινόταν με επίσκεψη του γιατρού στο σπίτι του ασθενούς.

Η ευθύνη της επιλογής των δημοσίων ιατρών τίθετο σε ψηφοφορία και οι πολίτες καλούνταν να επιλέξουν τους πλέον κατάλληλους και καλύτερους γιατρούς κάτι το οποίο δεν συνέβαινε πάντα .

Ωστόσο στην Κω με τον καιρό θα επικρατήσει η κλινική εξέταση και ιατρική δημόσια θεραπεία. Υπήρχε «κοινό» σωματείο που έπρεπε να ήταν αναγνωρισμένο από τον Δήμο αλλά ήταν αυτόνομο στην λειτουργία όσο στους κανόνες τους οποίους ρύθμιζαν τα μέλη του.

Το Κοινό των Κώων γιατρών εξαπλώθηκε σύντομα σε όλο το νησί, χάρη στον Μέγα Ιπποκράτη. Η διδασκαλία του, η καθιέρωση για πρώτη φορά στην ιστορία της ιατρικής είσπραξης διδάκτρων και συμβολαίου για τις υπηρεσίες, η απόφαση του για διεύρυνση της σχολής πέρα από τον κλειστό κύκλο των ντόπιων Ασκληπιάδων με γιατρούς ακόμη και ξένης προέλευσης και οι επιστημονικές μέθοδοι του απογείωσαν την σχολή της Κω, πέρα από τα σύνορα του νησιού.

Αρκετοί Κώοι γιατροί ταξίδευαν σε διάφορες πόλεις της αρχαιότητας για να προσφέρουν τις υπηρεσίες τους, αρκετές φορές σε δύσκολες συνθήκες. Οι πόλεις αναγνώρισαν την προσφορά και σε ένδειξη ευγνωμοσύνης τους τίμησαν με δώρα ή τίτλους πολιτογράφησης ή ακόμη τους θεωρούσαν ευεργέτες.

Οι Κώοι δημόσιοι γιατροί ήταν από τις οικονομικά ευκατάστατες επαγγελματικές ομάδες αν λάβουμε υπόψη τις διαθέσιμες αρχαίες επιγραφές και από την προσφορά του γιατρού Φίλιστου των Δελφών, ο οποίος φέρεται να χορήγησε το ποσό των 4000 δραχμών για να ενισχύσει την γενέτειρα του Κω σε πόλεμο του 3ου αιώνα π.Χ. 

Το τέλος της ιπποκράτειας σχολής;

Ο Ιπποκράτης αρνείται τα δώρα του Αρταξέρξη. «Πες στον αφέντη σου ότι είμαι αρκετά πλούσιος. αυτή η τιμή δεν μου επιτρέπει να πάρω τα δώρα του, να πάω στην Ασία και να βοηθήσω τους εχθρούς της Ελλάδας»Πλούταρχος, Κάτων. Χαρακτική του Raphael Massard, 1816, από τον A.L. Girodet-Trioson, 1792.

Κατά την διάρκεια την λειτουργίας του Ασκληπιείου οι γιατροί δεν ήταν μόνο οι απόγονοι των Ασκληπιάδων, αλλά μία ευρύτερη ομάδα που είχε διδαχθεί την επιστημονική γνώση με τον τρόπο που προαναφέρθηκε. Ωστόσο το όνομα των Ασκληπιάδων στην τοπική κοινότητα ενέπνεε ιδιαίτερο σεβασμό. 

Ο Κριτόδημος ο Κώος προσωπικός γιατρός που έσωσε τον Μ.Αλέξανδρο κατά την πολιορκία των Μαλών και ο Πραξαγόρας ήταν Κώοι Ασκληπιάδες.

Στην ελληνιστική περίοδο διατηρούσαν τον τίτλο τους αλλά μπορεί να μην προέρχονταν από τους Κώους ή Κνιδίους πρωτεργάτες της ιατρικής τέχνης. Αυτό το γεγονός οφείλεται στον επαναστάτη των ιατρικών θεσμών και θεμάτων, Ιπποκράτη.

Ο Ιπποκράτης έφυγε από την Κω, για το ταξίδι χωρίς επιστροφή, μετά από τον μεγάλο σεισμό του 411 π.Χ σε ηλικία 49 ετών ή κάτι περισσότερο ή ακόμη μετά από την αποστασία των Κώων από την αυτοκρατορία των Αθηναίων του 407 π.Χ. Περισσοτερο αποδεκτή θεωρείται η πρώτη εκδοχή αφού οι κοινότητες του νησιού δοκιμάστηκαν σκληρά σε αντίξοες συνθήκες που τελικά οδήγησαν στην μετανάστευση -ίδρυση της νέας Κω, γύρω στο 366/365 π.Χ.

Διάδοχοι της ιατρικής σχολής της Κω μετά από την απέλευση του Ιπποκράτη ήταν οι γιοί του Δράκων και Θεσσαλός όσο και ο γαμπρός του Πολύβιος ο οποίος σύμφωνα με ιστορικές πηγές δεν ήταν Ασκληπιάδης, όμως όλοι τους ήταν γνωστοί και σπουδαίοι γιατροί.

Η Ιατρική Σχολή της Κω εξακολουθεί να υφίσταται αν και το Κοινό των Ασκληπιάδων με τον χρόνο περιορίζεται έως τον 4ο αιώνα μ.Χ, όταν ο σεισμός του 334 μ.Χ καταστρέφει το Ασκληπιείο, το οποίο μπορεί να μην ήταν το κέντρο της σχολής τους αλλά συνδετικός κρίκος με την ασκούμενη δημόσια ιατρική φροντίδα της πολιτείας. 

Ο σεισμός λειτούργησε ως καταλύτης σε μιά στάσιμη κοινωνία που είχε σταματήσει να καινοτομεί και να αναπτύσσεται όπως πριν. Αφήνει τους αρχαίους Κώους γιατρούς χωρίς δημόσια στέγη, τοπική μέριμνα, οργάνωση υγείας όσο προστασία του ιατρικού επαγγέλματος τους, δηλαδή όλα αυτά που κρατούσαν ισχυρή την Σχολή της Κω , όπως είδαμε μέσα από τις επιγραφές που βρήκε ο Herzog.

Συχνά ο Μέγης [20 μ.Χ], αναφέρεται ως τελευταίος από την σχολή της Κω, ωστόσο επιγραφές του 1ου και του 2ου αιώνα μαρτυρούν την συνέχεια της σχολής όμως με λιγότερο γνωστούς γιατρούς.

Ακολουθεί η πρωτοχριστιανική και μεταχριστιανική περίοδος όπου η Κως δείχνει να συνέρχεται από το χτύπημα του 4ου αιώνα μ.Χ. Μία νέα ακμάζουσα κοινωνία με νέα συστατικά και διαφορετική ανάπτυξη προσπαθεί να σταθεί στα πόδια της και αυτό δεν θα μπορούσε να γίνει χωρίς τις υπηρεσίες των γιατρών. Όμως οι μαρτυρίες και οι πηγές έχουν μειωθεί δραματικά έως ότου χαθούν μετά από το διπλό αναπάντεχο σεισμικό χτύπημα του 469 και 554 μ.Χ που θα ακολουθήσει. 

Η Σχολή της Κω μέσω των ιπποκράτειων γραπτών ως κέντρο εκπαίδευσης εξακολουθεί να διδάσκει τους γιατρούς του Βυζαντίου και των Αράβων όσο και αν απουσιάζουν τα ονόματα νέων Κώων γιατρών από τις αναφορές των ιστορικών της εποχής.

Η μεγάλη σχολή της Κω και του ιδρυτή της Ιπποκράτη από την Βαγδάτη θα περάσει με κώδικες στον δυτικό κόσμο, αρχικά στην Βασιλική Αυλή του Παλέρμο και την περίοδο της ίδρυσης της εκκλησίας της Παναγιάς Ταρσού, τον 11ο αιώνα,  στις ιατρικές σχολές του Μονπελιέ, του Σαλέρνου κά.

Ωστόσο, η καθοδική πορεία της Κω είχε αρχίσει πολύ πριν, τον 3ο αιώνα π.Χ όταν αρχίζει να αναδύεται η Ιατρική Σχολή της Αλεξάνδρειας. Πολλοί γιατροί Κώοι βλέποντας τις νέες προοπτικές, δυνατότητες έρευνας που ανοίγονταν σε αυτό τον νέο κόσμο άρχισαν να συρρέουν στην Αλεξάνδρεια όπου με τις γνώσεις και το δυνατο βιογραφικό τους κατελάμβαναν σημαντικά αξιώματα στην Αίγυπτο των Πτολεμαίων, οι οποίοι διατηρούσαν εξαιρετικές σχέσεις με την Κω.

Αρκετοί Κώοι γιατροί βρέθηκαν να υπηρετούν στην Αλεξάνδρεια στο νέο πλούσιο, καινοτόμο think tank της ιατρικής έρευνας και επιστήμης της Μεσογείου.

Όμως οι Αλεξανδρινοί γιατροί στα πρώτα βήματα τους είχαν δασκάλους από την ιατρική σχολή της Κω, οι οποίοι δίδασκαν την τέχνη της ιατρικής μέσα από ιπποκρατικά κείμενα και μεθόδους. Για παράδειγμα ο Ηρόφιλος ο Χαλκηδόνιος[331-280 π.Χ] υπήρξε μαθητής της ιπποκράτειας σχολής του Κώου Πραξαγόρα και του Χρυσίππου του Κνιδίου.

Ο ρόλος και η συμβολή του Ιπποκράτη

Στην αρχαία Κνίδο ο σεισμός του 411 π.Χ προκάλεσε επίσης μεγάλες ζημιές με αποτέλεσμα, μια εσωτερική μετανάστευση από τον ισθμό της Δωρίδας προς το Κάβο Κριός, να οδηγήσει στην ίδρυση της ελληνιστικής Κνίδου. Ωστόσο η σχολή της Κνίδου δεν μπόρεσε ποτέ να ανακάμψει μετά από τον 5ο αιώνα π.Χ και το γεγονός αυτό οφείλεται στο ότι δεν διέθετε ένα άξιο καθοδηγητή, μπροστάρη της σχολής της όπως τον Ιπποκράτη. 

Μετά από τον 4ο αιώνα π.Χ κανένα ψήφισμα για Κνιδίους γιατρούς δεν είναι γνωστό ενώ για τους Κώους ένας ούριος άνεμος πιο αισιόδοξος και δημιουργικός άρχισε να πνέει.

Ο ιδρυτής της Ιατρικής σχολής της Κω και το όνομά του συνδέεται στενά με την πρώτη δημιουργική περίοδο της επιστημονικής ιατρικής.

Το διαγνωστικό σύστημα του Ιπποκράτη βασίστηκε στην πρωτοπορία και σε λογικούς συλλογισμούς που στηρίζονταν σε προσεκτική κλινική παρατήρηση, σε μια ολόκληρη ανθρώπινη [ψυχοκοινωνική-σωματική] προσέγγιση του ασθενούς [ολιστική ιατρική] και τον σωστό τρόπο σκέψης, δηλαδή στον ιπποκράτειο ορθολογισμό. 

Γεωδίφης

Πηγές:

1.Εγκυκλοπαίδειες Britannica, Treccani, Medical Encyclopedia

2.Ιπποκρατικά θέματα- Θεοδόσης Διακογιάννης, 2018

3.Παιδί της Ρέας, τριλογία

4.Kos- R.Herzog,1932

5.Ιστορία της Νήσου Κω-Β.Χατζηβασιλείου,1990

6.Ιατρική Σχολή της Κω

https://geogeodifhs.blogspot.com/2023/12/blog-post_940.html

7.Ασκληπιείο της Κω- Ιακ.Ζαρράφτης

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΥΛΙΚΟ

Ο γενεαλογικός πίνακας των Κώων Ασκληπιάδων κατά τον  Δρ.Greenhill.

«Kos», προς τιμή της γενέτειρας του Ιπποκράτη και της μεγάλης Ιατρικής Σχολής της Κω, ιταλικό περιοδικό Πολιτισμού και Ιστορίας Ιατρικών, Φυσικών και Ανθρωπίνων Επιστημών εκδιδόταν υπό την διεύθυνση του Massimo Piattelli Palmarini.Τμήμα από ανάγλυφο, με διαδοχικές παραστάσεις: Σύμφωνα και με τη διήγηση του Πινδάρου,ο Αχιλλέας ξύνει την αιχμή του δόρατός του να βάλει τη θεραπευτική σκουριά στην πληγή του Τήλεφου, που εικονίζεται πιο ηλικιωμένος από τον Αχιλλέα. 1ος αιώνας π.Χ.Museo Archeologico Nazionale, Napoli.

https://picclick.it/KOS-Anno-I-n-0-Rivista-di-275579662522.html