Ανάμεσα στην Ιστορία και τον Θρύλο, ποιος ήταν ο Άβαρις ο Υπερβόρειος;

Ύμνος των Πυθαγορείων στον Ανατέλλοντα Ήλιο, πίνακας του Φιόντορ Μπρόννικοφ. Από Wikimedia Commons.

To μυστήριο του Άβαρη, του θρυλικού Υπερβόρειου Ιερέα που επισκέφθηκε την Αρχαία Ελλάδα.

Στην απέραντη και πλούσια μυθολογία της αρχαίας Ελλάδας, που κατοικείται από μια άπειρη πληθώρα θεών, ηρώων και τεράτων, υπάρχει ένα θρυλικό μέρος που αιχμαλώτισε την ελληνική φαντασία όσο κανένα άλλο: η Υπερβορεία . Δεν ήταν ένα βασίλειο του κάτω κόσμου όπως τα Ηλύσια Πεδία, ούτε ένας χαμένος πολιτισμός όπως η Ατλαντίδα. Για τους Έλληνες, η Υπερβορεία ήταν μια πραγματική γη, αν και απρόσιτη, που βρισκόταν στον μακρινό και παγωμένο βορρά, ένα είδος επίγειου παραδείσου.

Ο Ρωμαίος ιστορικός Πλίνιος ο Πρεσβύτερος την περιγράφει ως εξής: Μια ευτυχισμένη φυλή, γνωστή ως Υπερβόρειοι, μια φυλή που ζει σε ακραία ηλικία και έχει αποτελέσει θέμα πολλών θαυμαστών ιστοριών. (...) Οι θεοί λατρεύονται τόσο ατομικά όσο και ομαδικά, ενώ κάθε είδους διχόνοια και κάθε είδους ασθένειες είναι εντελώς άγνωστες. Ο θάνατος έρχεται σε αυτούς μόνο όταν είναι χορτάτοι από ζωή .

Από αυτή τη μυθική Εδέμ, πίστευαν οι Έλληνες, προέρχονταν εξαιρετικές μορφές που, κατά καιρούς, επισκέπτονταν τον ελληνικό κόσμο φέρνοντας υπερφυσικές γνώσεις και δεξιότητες. Η πιο διάσημη από όλες ήταν ο Άβαρις ο Υπερβόρειος .

Ανάμεσα στην Ιστορία και τον Θρύλο

Οι αρχαίες πηγές δεν συμφωνούν ως προς το πότε έζησε ο Άβαρις. Θα μπορούσε να ήταν τον 8ο, 7ο ή 6ο αιώνα π.Χ. Ο Πίνδαρος, ο πρώτος ποιητής που τον αναφέρει, τον τοποθετεί στην εποχή του βασιλιά Κροίσου της Λυδίας , γύρω στο 550 π.Χ. Αλλά ήταν ο Άβαρις πραγματικό πρόσωπο ή μια καθαρά θρυλική φιγούρα; Η απάντηση παραμένει ασαφής.

Χάρτης της Υπερβορείας. Χάρτης του «Κόσμου του Ηροδότου», με την Υπερβορεία να βρίσκεται στα βόρεια, από τον S. Hall, Del. et Sculp. Από Wikimedia Commons.

Αυτό που μας λένε οι πηγές είναι η ταυτότητά του και η αποστολή του. Ο Άβαρις ήταν ιερέας του Απόλλωνα , της θεότητας του φωτός, της προφητείας, της ιατρικής και των τεχνών. Οι Υπερβόρειοι θεωρούνταν οι κατεξοχήν ιερείς αυτού του θεού. Μάλιστα, λέγεται ότι ο ίδιος ο Απόλλωνας εγκατέλειπε το μαντείο του στους Δελφούς κάθε χειμώνα για να περάσει την εποχή ανάμεσα στους αγαπημένους του ανθρώπους στο βορρά.

Ο Άβαρις ήρθε στην Ελλάδα ως πρεσβευτής από εκείνον τον ειδυλλιακό κόσμο. Στόχος του ήταν, σύμφωνα με τον Διόδωρο τον Σικελιώτη, να ανανεώσει την καλή θέληση και τη συγγένεια του λαού του με εκείνους της Δήλου (του ιερού νησιού του Απόλλωνα). Αλλά δεν έφτανε με άδεια χέρια — έφερνε μαζί του ένα μαγικό αντικείμενο που θα γινόταν το σύμβολο του θρύλου του: ένα χρυσό βέλος.

Το Βέλος του Απόλλωνα: Το Μαγικό Όχημα

Η πρώτη συγκεκριμένη λεπτομέρεια σχετικά με τις υπερφυσικές ικανότητες του Άβαρη προέρχεται από τον πατέρα της Ιστορίας, τον Ηρόδοτο. Αν και ο ίδιος είναι σκεπτικός, καταγράφει την παράδοση: Αυτός [ο Άβαρης], με ένα στιλέτο στο χέρι του, είχε ταξιδέψει στη Γη χωρίς ποτέ να φάει . Αυτό το στιλέτο (το οποίο σε ορισμένες μεταφράσεις ταυτοποιείται ως βέλος) είναι το κλειδί. Ο Ηρόδοτος αναγνωρίζει αμέσως τη σύνδεσή του με τον Απόλλωνα, του οποίου το κύριο χαρακτηριστικό είναι το τόξο και το βέλος.

Αυτή η απλή αναφορά θα επεκταθεί με την πάροδο του χρόνου. Αργότερα, οι συγγραφείς μετέτρεψαν το βέλος που μετέφερε σε μαγικό όχημα . Ο ρήτορας Ιμέριος το εξηγεί αλληγορικά: Λόγω του βέλους του [Απόλλωνα], ο Σκύθης [Άβαρις] μεταφέρθηκε, όχι μόνο πέρα ​​από τον Δούναβη και την Τάναιδα, αλλά και σε όλες τις στεριές και τις θάλασσες· και, φυσικά, το βέλος του Απόλλωνα είναι η ευγλωττία .

Κατά τον Μεσαίωνα, η εικόνα που προσέφερε ο ποιητής Νόννος της Πανόπολης και καταγράφηκε στη Σούδα, μια βυζαντινή εγκυκλοπαίδεια , ήταν αυτή ενός Άβαρη που πετούσε στον αέρα καβαλημένος στο βέλος του. Όπως επισημαίνει ο ερευνητής Ρόμπερτ Πενέλλα, ο Άβαρης καβαλούσε το βέλος, που του έδωσε ο Απόλλωνας, σαν μάγισσα σε σκουπόξυλο .

Καλλιτεχνική ερμηνεία του Abaris που πετάει με το βέλος του. Από: Guillermo Carvajal / labrujulaverde.com

Αυτό το χάρισμα του επέτρεπε να ταξιδεύει μεγάλες αποστάσεις χωρίς να κουράζεται και, το πιο εκπληκτικό, χωρίς να χρειάζεται να φάει. Σύμφωνα με τον μελετητή ER Dodds, ο Abaris ήταν τόσο προχωρημένος στην τέχνη της νηστείας που είχε μάθει να απαλλάσσεται εντελώς από την ανθρώπινη τροφή. 

Γιατρός, Καθαριστής και Μάντης

Οι ικανότητες του Άβαρη δεν περιορίζονταν στην πτήση- ήταν επίσης ιατρομάντης , ένας συνδυασμός γιατρού και μάντη, θεραπευτής με υπερφυσικές δυνάμεις. Ο Πλάτωνας τον αναφέρει εν συντομία ως θεραπευτή ασθενειών μέσω «ξορκιών».

Η φήμη του ως εξαγνιστή και προστάτη από τις επιδημίες είναι μια από τις πιο τεκμηριωμένες πτυχές του θρύλου του. Σύμφωνα με τον γραμματικό Αρποκράτιο, μια επιδημία μάστιγας έπληξε τον τότε γνωστό κόσμο όταν ο Απόλλωνας, μέσω ενός χρησμού, ζήτησε από τους Αθηναίους να κάνουν θυσίες για λογαριασμό όλων των λαών. Ο Άβαρις έφτασε από την Υπερβορεία ως πρεσβευτής σε απάντηση αυτού του χρησμού.

Η πιο διάσημη παρέμβασή του έλαβε χώρα στη Σπάρτη . Ο Φιλόστρατος αναφέρει ότι η Λακεδαίμονα [Σπάρτη], αφού είχε καθαρθεί από αυτόν, δεν είχε πλέον μολυνθεί από την πανώλη, η οποία προηγουμένως ήταν ενδημική . Ο Άβαρις πραγματοποίησε προστατευτικές θυσίες ( κολυτέρια ) που ήταν τόσο αποτελεσματικές που η πόλη δεν υπέφερε ποτέ ξανά από επιδημίες, παρά την ασφυκτική ζέστη που παρήγαγε το κοντινό όρος Ταΰγετος.

Ιερέας του Απόλλωνα σε χαρακτική του Φρίντριχ Πρέλερ του Νεότερου. Από Wikimedia Commons.

Ο κατάλογος των θαυμάτων του ήταν ακόμη ευρύτερος. Ο νεοπλατωνικός φιλόσοφος Ιάμβλιχος απέδωσε στον Άβαρη ικανότητες που τώρα θα θεωρούσαμε έλεγχο του καιρού: μπορούσε να προβλέπει σεισμούς, να διώχνει γρήγορα επιδημίες και τυφώνες, να σταματάει αμέσως τις χαλαζοπτώσεις και να ηρεμεί τα κύματα των ποταμών και των θαλασσών.

Η συνάντηση με τον Πυθαγόρα: Αναγνωρίζοντας έναν Θεό;

Μία από τις πιο συναρπαστικές ιστορίες για τον Άβαρι προέρχεται από τη νεοπλατωνική παράδοση, η οποία καταγράφει παλαιότερες αναφορές από τον Ηρακλείδη τον Ποντικό. Σύμφωνα με αυτή την εκδοχή, ο Άβαρις συνάντησε τον διάσημο φιλόσοφο Πυθαγόρα στην Ελλάδα.

Βλέποντάς τον, ο Άβαρις πίστεψε ότι αναγνώρισε στον Έλληνα σοφό, τον ίδιο τον θεό Απόλλωνα. Η απόδειξη; Είχε διακρίνει τον χρυσό μηρό του Πυθαγόρα, ένα θεϊκό χαρακτηριστικό. Πεπεισμένος ότι βρισκόταν στην παρουσία μιας ενσάρκωσης της θεότητάς του, ο Άβαρις παρέδωσε στον Πυθαγόρα το πολύτιμο χρυσό βέλος του, το σύμβολο της δύναμής του και της σύνδεσής του με τον Απόλλωνα. Από εκείνη τη στιγμή και μετά, έγινε μαθητής του Πυθαγόρα .

Αυτή η ιστορία, αν και θρυλική, καταδεικνύει την πολύ υψηλή εκτίμηση που έτρεφε η σοφία του Αβαρη. Μόνο κάποιος του πνευματικού του αναστήματος μπορούσε να αναγνωρίσει τη θεϊκότητα σε έναν άνθρωπο και, με τη σειρά του, να υποταχθεί στη διδασκαλία του.

Σκυθική ή Υπερβορεία; Η Εξέλιξη του Θρύλου

Με το πέρασμα των αιώνων, η εικόνα του Άβαρη άλλαξε. Οι πρώτοι συγγραφείς, όπως ο Πίνδαρος και ο Ηρόδοτος, τον παρουσιάζουν σαφώς ως Υπερβόρειο. Ωστόσο, για τους μεταγενέστερους Έλληνες, οι Υπερβόρειοι και οι Σκύθες —λαοί που κατοικούσαν στις στέπες βόρεια της Μαύρης Θάλασσας— συγχέονταν ως προς τη γεωγραφική απόσταση.

Εικονογράφηση του Bladud, που ταυτίζεται με τον Abaris-Άβαρη. 

Έτσι, ο γεωγράφος Στράβων τον αναφέρει ως παράδειγμα ενάρετου Σκύθη που ήταν πάντα ευπρόσδεκτος από τους Έλληνες. Η Σούδα τον αποκαλεί άμεσα Σκύθη, γιο του Σεύτη , και του αποδίδει ένα σημαντικό λογοτεχνικό έργο: τους Σκυθικούς Χρησμούς , τον Γάμο του Ποταμού Έβρου , τους Καθαρμούς , μια πεζή Θεογονία και την Άφιξη του Απόλλωνα στους Υπερβόρειους σε στίχους.

Ο Ιμέριος προσφέρει μια φυσική περιγραφή που αντικατοπτρίζει αυτή τη συγχώνευση ταυτοτήτων: Έλεγαν ότι ο σοφός Άβαρις ήταν εθνικά Υπερβόρειος, αλλά Έλληνας στη γλώσσα και Σκύθης όσον αφορά την ενδυμασία και την εξωτερική του εμφάνιση . Τον περιγράφει να φοράει έναν στενό χιτώνα, παντελόνι και χρυσή ζώνη, αλλά με τόσο εύγλωττο λόγο που όλα όσα άκουγε να λέει ήταν απολύτως σύμφωνα με αυτά που σκεφτόταν .

Ερμηνεία: Ένας Σαμάνος του Βορρά;

Δεδομένης της αντιφατικής και θρυλικής φύσης των πηγών, είναι αδύνατο να διατυπωθούν βάσιμοι ιστορικοί ισχυρισμοί για τον Άβαρη. Ωστόσο, πολλοί μελετητές της θρησκείας έχουν επισημάνει τις ομοιότητες μεταξύ της μορφής του και των πρακτικών του ευρασιατικού σαμανισμού της στέπας .

Η μαγική πτήση (στο βέλος του), η ικανότητα θεραπείας και καθαρισμού, η ακραία νηστεία και η επικοινωνία με το θείο είναι επαναλαμβανόμενα μοτίβα στις σαμανικές παραδόσεις των βόρειων λαών. Το ίδιο το ταξίδι του Άβαρη από μια μακρινή βόρεια γη για να μεταδώσει σοφία ταιριάζει σε αυτό το μοτίβο. Η ιστορία του χρυσού μηρού του Πυθαγόρα έχει επίσης ερμηνευτεί ως στοιχείο που δείχνει προς αυτή την κατεύθυνση.

Παρ' όλα αυτά, ορισμένοι μελετητές, όπως ο Φριτς Γκραφ, προειδοποιούν κατά του υπερβολικού ενθουσιασμού για αυτή τη θεωρία, σημειώνοντας ότι η πιθανότητα άμεσης επιρροής του σιβηρικού σαμανισμού στην αρχαϊκή Ελλάδα είναι χαμηλή. Είναι πιο πιθανό οι Έλληνες να πρόβαλαν στους μυστηριώδεις βόρειους λαούς τις δικές τους ιδέες για τη σοφία και το υπερφυσικό, δημιουργώντας μια φιγούρα όπως ο Άβαρις από τις ιστορίες των ταξιδιωτών και τη δική τους θρησκευτική φαντασία.

Ο θρύλος του Άβαρη αποδείχθηκε εξαιρετικά μακρόβιος. Τον 12ο αιώνα, ο Τζέφρι του Μονμάουθ, στην Ιστορία των Βασιλέων της Βρετανίας , εδραίωσε μια σύνδεση μεταξύ του Άβαρη και του Μπλάντουντ, του θρυλικού ιδρυτή της βρετανικής πόλης Μπαθ , στον οποίο αποδίδεται επίσης η ικανότητα να πετάει. Σύμφωνα με αυτόν τον θρύλο, ο Μπλάντουντ είχε επισκεφθεί την Ελλάδα και είχε μυηθεί στα μυστήριά της, συγχωνεύοντας έτσι δύο μακρινούς μύθους.

Υπερβορεία Γη Πέρα από τον Θρύλο

Ίσως το πιο περίεργο επεισόδιο στη μεταγενέστερη ιστορία του Abaris είναι η υιοθεσία του από ένα από τα λαμπρότερα μυαλά της Ευρώπης. Ο Γιόχαν Βόλφγκανγκ φον Γκαίτε, ο μεγάλος Γερμανός ποιητής, ήταν μέλος των Ιλλουμινάτι, μιας μυστικής εταιρείας του Διαφωτισμού . Μέσα στο τάγμα, ο Γκαίτε επέλεξε το «Abaris» ως το μυστικό του όνομα. Τα έγγραφα που το πιστοποιούν αυτό, συμπεριλαμβανομένης της δήλωσης αποδοχής του Γκαίτε, φυλάσσονται στα λεγόμενα «Αρχεία των Ιλλουμινάτι», τα οποία βρίσκονται σήμερα στη Ρωσία, μια χώρα που αρνήθηκε να τα επιστρέψει στη Γερμανία, υποστηρίζοντας τη σημασία τους για τα εθνικά συμφέροντα.

Η ιστορία και ο θρύλος του Άβαρη αποτελούν ένα συναρπαστικό παζλ. Όπως καταλήγει ο ερευνητής Pär Sandin, ο μύθος του Άβαρη μπορεί να προέρχεται από αυθεντικές αναμνήσεις αξιοσημείωτων βόρειων προσκυνητών . Είτε ήταν ένας ιστορικός σαμάνος του οποίου η φήμη εξαπλώθηκε στην Ελλάδα, είτε ένα θρυλικό κατασκεύασμα που ενσαρκώνει το ελληνικό ιδανικό της βαρβαρικής σοφίας, ο Άβαρης αντιπροσωπεύει μια γέφυρα μεταξύ του γνωστού κόσμου και του μυθικού βορρά της Υπερβορείας.

Είναι το αρχέτυπο του ξένου σοφού που κατέχει μυστική γνώση τελετουργιών, μαντείας και θεραπείας, γνώση που αποκτάται μέσω μιας εκστατικής εμπειρίας πέρα ​​από τη συνηθισμένη κατανόηση.

Γεωδίφης με πληροφορίες από τη σελίδα labrujulaverde

περισσότερα,

Asen Bondzhev, Abaris and the Extraordinary Abilities of the Hyperboreans. Open Journal for Studies in Philosophy, 2023, 7(2), 19-26. doi.org/10.32591/coas.ojsp.0702.01019b

P. D. Newman, Theurgy: Theory and Practice: The Mysteries of the Ascent to the Divine

William Hansen, ed., The Book of Greek and Roman Folktales, Legends, and Myths

Wikipedia, Abaris

https://www.labrujulaverde.com/en/2025/09/the-mystery-of-abaris-the-legendary-hyperborean-priest-who-visited-ancient-greece/