Τιμωρία από τους θεούς...

Ένας ψαράς περπατάει σε ένα ξερό κομμάτι γης στα έλη του νότιου Ιράκ, το οποίο έχει υποστεί τρομερές συνέπειες από την συνεχόμενη ξηρασία και την αύξηση των επιπέδων αλατότητας στην επαρχία Ντι Καρ στις 2 Σεπτεμβρίου 2022. (AP Photo/Anmar Khalil).

Οι καταστροφές για τις οποίες μιλάμε διαμορφώνουν τις προτεραιότητές μας και καθορίζουν την ετοιμότητά μας.

Τον Δεκέμβριο του 1989, τα Ηνωμένα Έθνη ανακήρυξαν την 13η Οκτωβρίου ως Παγκόσμια Ημέρα για τη Μείωση του Κινδύνου Καταστροφών . Εκείνη την εποχή, ο στόχος ήταν να ενταχθεί η μείωση του κινδύνου καταστροφών στην καθημερινή σκέψη παγκοσμίως.

Σήμερα, αυτή η αποστολή είναι πιο επείγουσα από ποτέ, καθώς οι καταστροφές χτυπούν πιο συχνά και με μεγαλύτερη δύναμη .

Και παρόλο που έχει σημειωθεί ουσιαστική πρόοδος, υπάρχουν ακόμη πολλά που πρέπει να γίνουν όσον αφορά τη μείωση των κινδύνων καταστροφών και των επιπτώσεών τους.

Ένας από τους κύριους λόγους για τους οποίους παραβλέπουμε ορισμένες καταστροφές είναι ο τρόπος που μιλάμε γι' αυτές. Τείνουμε να εστιάζουμε περισσότερο στις αφηγήσεις που περιβάλλουν γεγονότα ταχείας έναρξης - πυρκαγιές, σεισμούς, τυφώνες - σε αντίθεση με μακροπρόθεσμες κρίσεις όπως η κλιματική αλλαγή.

Τιμωρία από τους θεούς

Ιστορικά, οι άνθρωποι έβλεπαν τις καταστροφές ως απρόβλεπτες δυνάμεις πέρα ​​από τον ανθρώπινο έλεγχο.

Οι σεισμοί, οι πλημμύρες και οι λιμοί συχνά εξηγούνταν ως τιμωρία από τους θεούς . Οι κοινότητες πίστευαν ότι αυτά τα γεγονότα αντανακλούσαν ηθικές παραλείψεις ή θεϊκή κρίση, που είχε τις ρίζες της σε πολιτιστικές και θρησκευτικές παραδόσεις .

Για παράδειγμα, το Έπος του Γκιλγκαμές αφηγείται έναν μεγάλο κατακλυσμό που στάλθηκε για να καθαρίσει την ανθρωπότητα από τις αμαρτίες της. Οι πρώιμες ισλαμικές παραδόσεις ερμήνευαν τις καταστροφές ως δοκιμασίες της πίστης ή σημάδια θεϊκής δυσαρέσκειας, με αναφορές στο Κοράνι. Άλλες μεγάλες θρησκείες όπως ο Βουδισμός και ο Ινδουισμός έχουν παρόμοιες θεϊκές ερμηνείες .

Ο σεισμός της Λισαβόνας του 1755 , ωστόσο, σηματοδότησε ένα σημείο καμπής, προκαλώντας μια στροφή προς ανθρωποκεντρικές εξηγήσεις των καταστροφών.

Στοχαστές του Διαφωτισμού όπως ο Βολταίρος, ο Ρουσσώ και ο Καντ αμφισβήτησαν τις καθαρά θρησκευτικές ερμηνείες, υποστηρίζοντας την ορθολογική και επιστημονική συλλογιστική και μια καλύτερη κατανόηση της φύσης, εγκαινιάζοντας μια νέα άποψη για τις καταστροφές ως φυσικές πράξεις.

Καταστροφές ως ανθρωπογενείς

Αυτή η διανοητική μετατόπιση σηματοδότησε την αρχή μιας πιο κοσμικής και επιστημονικής κατανόησης των καταστροφών. Υποστήριξε ότι οι καταστροφές θα μπορούσαν να μελετηθούν, να προβλεφθούν και ενδεχομένως να αποτραπούν μέσω της ανθρώπινης δράσης.

Βασιζόμενη σε αυτή τη βάση, η Βιομηχανική Επανάσταση του 19ου αιώνα εισήγαγε νέους κινδύνους που σχετίζονται άμεσα με τις ανθρώπινες δραστηριότητες , όπως ατυχήματα σε εργοστάσια και σιδηροδρομικά ατυχήματα. Αναλύοντας στατιστικά αυτά τα περιστατικά, οι ειδικοί εντόπισαν προβλέψιμα πρότυπα, γεγονός που οδήγησε στη δημιουργία εξειδικευμένων ιδρυμάτων για τη διαχείριση και τον μετριασμό αυτών των αναδυόμενων κινδύνων.

Καθώς η κατανόηση της ανθρώπινης επιρροής στις καταστροφές εξελίχθηκε περαιτέρω στις αρχές του 20ού αιώνα, οι μελετητές άρχισαν να διερευνούν πώς οι κοινωνικές συμπεριφορές , οι βιομηχανικές πρακτικές και τα επίπεδα ετοιμότητας διαμόρφωσαν τα αποτελέσματα των καταστροφών.

Αυτή η διευρυμένη προοπτική υπογράμμισε τον κρίσιμο ρόλο των κοινωνικών δομών και των ανθρώπινων αποφάσεων, καταδεικνύοντας ότι οι καταστροφές δεν ήταν απλώς φυσικά γεγονότα, αλλά βαθιά συνυφασμένες με ανθρώπινους παράγοντες. Παρόλο που εξακολουθούν να υπάρχουν θρησκευτικές ερμηνείες σε ορισμένες κοινότητες, η συναίνεση έχει μετατοπιστεί προς την άποψη ότι οι καταστροφές προκαλούνται από τον άνθρωπο.

Μέχρι τη δεκαετία του 1960, η έρευνα στράφηκε στις κοινωνικές, πολιτικές και οικονομικές ρίζες των καταστροφών . Οι μελετητές έδειξαν ότι η φτώχεια, η αδύναμη διακυβέρνηση, οι κακές υποδομές και η ανισότητα έκαναν τις κοινότητες πολύ πιο ευάλωτες.

Ως αποτέλεσμα, η προσοχή μετατοπίστηκε από την αντίδραση μετά από καταστροφές στην εκ των προτέρων αντιμετώπιση των βαθύτερων αιτιών τους. Αυτό θεωρούσε τις καταστροφές ως πράξεις κοινωνικών συστημάτων και δομών.

Ένα νησί στα ανοιχτά των ακτών του Παναμά βυθίζεται λόγω της ανόδου της στάθμης της θάλασσας.

Λόγω της ανόδου της στάθμης της θάλασσας, περίπου 300 οικογένειες ιθαγενών Guna μεταφέρθηκαν από το νησί Gardi Sugdub στα ανοικτά των ακτών της Καραϊβικής του Παναμά σε νέα σπίτια που κατασκεύασε η κυβέρνηση στην ηπειρωτική χώρα. (AP Photo/Matias Delacroix).

Η πολιτική και η ισότητα συναντιούνται

Πιο πρόσφατα, η ευπάθεια και η ανθεκτικότητα έχουν γίνει βασικές έννοιες στην πρακτική της διαχείρισης καταστροφών και στη χάραξη πολιτικής.

Διεθνή πλαίσια όπως το Πλαίσιο Hyogo (2005–2015) και το Πλαίσιο Sendai για τη Μείωση του Κινδύνου Καταστροφών (2015–2030) αντικατοπτρίζουν αυτή τη μετατόπιση. Αυτά τα πλαίσια ορίζουν τις καταστροφές ως ένα παγκόσμιο πρόβλημα που απαιτεί διεθνή συνεργασία, συστηματική διαχείριση κινδύνων και προληπτικές στρατηγικές.

Σήμερα, οι μελετητές αναγνωρίζουν ευρέως τις καταστροφές όχι ως καθαρά φυσικά γεγονότα αλλά ως αποτελέσματα ανθρώπινων ενεργειών, συμπεριλαμβανομένης της αμέλειας, του κακού σχεδιασμού και της ανεπαρκούς διακυβέρνησης.

Ωστόσο, ο ορισμός του τι ακριβώς συνιστά καταστροφή παραμένει αμφιλεγόμενος: Ποιος αποφασίζει τι χαρακτηρίζεται ως καταστροφή και σύμφωνα με ποια κριτήρια; Ποια είναι πιο σημαντικά και αξίζουν περισσότερης προσοχής;

Αυτή η διάκριση είναι ιδιαίτερα σαφής στα μέσα ενημέρωσης και στις πολιτικές συζητήσεις, οι οποίες τείνουν να δίνουν έμφαση σε γεγονότα ταχείας έναρξης, όπως σεισμούς, πλημμύρες ή τυφώνες. Αντίθετα, οι πιο αργές, μακροπρόθεσμες κρίσεις που σχετίζονται με την κλιματική αλλαγή ή την υποβάθμιση του περιβάλλοντος συχνά λαμβάνουν πολύ λιγότερη προσοχή.

Τι χάνει η κάλυψη από τα μέσα ενημέρωσης

Η κατανόηση και η διαχείριση των καταστροφών από εμάς είναι προκατειλημμένη.

Μια πρόσφατη ανάλυση των καναδικών μέσων ενημέρωσης υπογραμμίζει μια σημαντική ανισορροπία στην προσοχή που δίνεται στις ξαφνικές και αργής έναρξης καταστροφές.

Οι ξαφνικές καταστροφές, όπως οι πυρκαγιές, λαμβάνουν σταθερά πολύ μεγαλύτερη κάλυψη από τα μέσα ενημέρωσης σε σύγκριση με γεγονότα με βραδύτερη εξέλιξη, όπως οι ξηρασίες ή η υποβάθμιση του περιβάλλοντος.

Για παράδειγμα, το CBC αφιέρωσε έως και 8 ώρες την ημέρα για την κάλυψη των άμεσων συνεπειών του σεισμού στην Αϊτή το 2010. Αντίθετα, η ξηρασία στο Κέρας της Αφρικής το 2011 συνήθως λάμβανε λιγότερο από δύο λεπτά ημερήσιας κάλυψης. Ωστόσο, οι σωρευτικές επιπτώσεις αυτών των κρίσεων βραδείας έναρξης είναι σημαντικές, συχνά ξεπερνώντας τις επιπτώσεις των καταστροφών ταχείας έναρξης.

Σύμφωνα με έκθεση της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για την Καταπολέμηση της Ερημοποίησης , παρόλο που οι ξηρασίες αντιπροσώπευαν μόνο το 15% των καταστροφών που προκλήθηκαν από φυσικούς κινδύνους από το 1970 έως το 2019, προκάλεσαν τον υψηλότερο αριθμό ανθρώπινων θυμάτων, προκαλώντας περίπου 650.000 θανάτους παγκοσμίως.

Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, οι κίνδυνοι που σχετίζονται με τον καιρό, το κλίμα και το νερό αποτελούσαν το ήμισυ όλων των καταστροφών και το 45% των θανάτων που σχετίζονται με καταστροφές, επηρεάζοντας δυσανάλογα τις αναπτυσσόμενες χώρες. Επιπλέον, μόνο μεταξύ 1998 και 2017, οι ξηρασίες οδήγησαν σε οικονομικές απώλειες περίπου 124 δισεκατομμυρίων δολαρίων ΗΠΑ .

Η Παγκόσμια Τράπεζα υπογραμμίζει περαιτέρω αυτό το κρίσιμο ζήτημα, εκτιμώντας ότι οι καταστροφές που σχετίζονται με το κλίμα, με αργή έναρξη, θα μπορούσαν να εκτοπίσουν περίπου 216 εκατομμύρια ανθρώπους παγκοσμίως έως το 2050. Αυτός ο εκτοπισμός έχει εκτεταμένες ανθρωπιστικές και γεωπολιτικές συνέπειες.

Πρόσφατα γεγονότα υπογραμμίζουν τις σοβαρές συνέπειες των καταστροφών με αργή έναρξη. Η παγκόσμια υποβάθμιση του εδάφους, για παράδειγμα, επηρεάζει σήμερα σχεδόν 3,2 δισεκατομμύρια ανθρώπους . Μεταξύ 2015 και 2019, 100 εκατομμύρια εκτάρια γης χάνονταν κάθε χρόνο, μειώνοντας την παραγωγή τροφίμων και επιδεινώνοντας την πείνα.

Η άνοδος της στάθμης της θάλασσας απειλεί σχεδόν 900 εκατομμύρια ανθρώπους παγκοσμίως σε παράκτιες περιοχές χαμηλού υψομέτρου . Οι πλημμύρες, η διείσδυση αλμυρού νερού και η αλάτωση του εδάφους βλάπτουν τα σπίτια, τις γεωργικές εκτάσεις και τη δημόσια υγεία.

Χτίζοντας ένα καλύτερο μέλλον

Η αντιμετώπιση των ζητημάτων στα οποία δίνουμε προσοχή απαιτεί μια θεμελιώδη αλλαγή στις προσεγγίσεις μας απέναντι στις καταστροφές.

Αυτό συνεπάγεται την κριτική αναγνώριση της ανθρώπινης ευθύνης στην επιδείνωση των κινδύνων και τον έλεγχο των δομικών τρωτών σημείων - φτώχεια, ανεπαρκείς υποδομές, αναποτελεσματική διακυβέρνηση - που αυξάνουν τις επιπτώσεις των καταστροφών.

Ως κοινωνία, πρέπει να επανεκτιμήσουμε τις προτεραιότητές μας και να υιοθετήσουμε μια ολιστική προοπτική που να αναγνωρίζει εξίσου όλες τις μορφές καταστροφών.

Με συνεχείς επενδύσεις στην πρόληψη, ισχυρότερες υποδομές και μεγαλύτερη κοινωνική ισότητα, οι κοινότητες στον Καναδά και σε όλο τον κόσμο μπορούν να ενισχύσουν την ικανότητά τους να αντιμετωπίσουν το μέλλον.

Φατμά Οζντογκάν

Υποψήφιος Διδάκτωρ & Ερευνητής, Université de Montréal

Άλι Ασγκάρι

Καθηγητής, Διαχείριση Καταστροφών και Έκτακτης Ανάγκης, Σχολή Φιλελεύθερων Τεχνών & Επαγγελματικών Σπουδών & Διευθυντής, CIFAL York, Πανεπιστήμιο York, Καναδάς

https://theconversation.com/the-disasters-we-talk-about-shape-our-priorities-and-determine-our-preparedness-266200