Μήτρα ιερή, αξία της καρδιάς, μέτρο ζωής...
Στις 23 Απριλίου του 1933 , ένας τρομερός σεισμός καταστρέφει ολοκληρωτικά την πόλη της Κω, σκορπίζοντας το θάνατο και προξενώντας αμέτρητες καταστροφές.
Ο σεισμός προήλθε από σπάσιμο του ανατολικού τμήματος του υποθαλάσσιου Ρήγματος της Κω, μία γνωστή και καλά χαρτογραφημένη γεωδομή που έχει δώσει τους πιο φονικούς σεισμούς του παρελθόντος και η οποία διασχίζει κατά μήκος το νησί, από τον Άγιο Φωκά έως και την Κέφαλο.
Ο αείμνηστος Κώος λόγιος Μανόλης Κάσδαγλης, φεύγοντας μικρός μετά από τον σεισμό από το νησί, θα γράψει σε βιβλίο του: «Αλλά την Κω δεν την ξανάδα όπως την άφησα. Την κράτησα βαθιά μέσα μου, όπως την θυμόμουν και την αγάπησα – απείραχτη ή κατεστραμμένη: μήτρα ιερή, αξία της καρδιάς, μέτρο ζωής!...»
Ήταν Κυριακή του Θωμά και εορτή του Αγίου Γεωργίου, όταν ο σεισμός άρχισε στις 8 και κάτι το πρωί της αποφράδας εκείνης μέρας. Ήταν σχεδόν επιφανειακός, με μέγεθος 6,6 βαθμούς , εστιακό βάθος μικρότερο από 5χλμ. και έντασης I=IX της τροποποιημένης κλίμακας Mercalli. Κράτησε 20 και κάτι δευτερόλεπτα στη διάρκεια των οποίων κατέρρευσαν τα περισσότερα σπίτια της πόλης Κω.
Οι σεισμικές δονήσεις διαδέχονταν η μια την άλλη, φαινόμενο που ησύχασε μετά από καιρό, ενώ πυκνή ομίχλη και σύννεφο σκόνης επικάλυψε αμέσως τη ρημαγμένη πόλη.
Μία έντονη βροχόπτωση και τσουνάμι με ύψη που έφτασαν τα 2-3μ. επιδεινώνουν ακόμη περισσότερο τα πράγματα. Οι κάτοικοι σε κατάσταση πανικού τρέχουν εδώ κι εκεί, άλλοι για να σωθούν και άλλοι σε αναζήτηση των συγγενών τους. Κάτω από τα ερείπια των σπιτιών ακούγονταν τα βογγητά όσων είχαν καταπλακωθεί.
Η Ιταλική Διοίκηση αμέσως μετά τον σεισμό επικεντρώνεται αρχικά να ανασύρει με τη συνδρομή του στρατού τους νεκρούς και τους τραυματίες από τα ερείπια.
Οι νεκροί υπολογίστηκαν τουλάχιστον σε 178 άτομα (124 Ορθόδοξοι χριστιανοί, 47 Μουσουλμάνοι και 7 Εβραίοι). Οι πληροφορίες μου λένε για ομαδικούς τάφους και ότι υπήρξαν πολίτες που δεν ήταν δυνατόν να ταυτοποιηθούν.
Το 52% των θυμάτων της Ορθόδοξης Κοινότητας Κω ήταν νήπια, παιδιά και έφηβοι. Οι σοβαρά τραυματισθέντες ανήλθαν σε τουλάχιστον 80 άτομα. Οι νεκροί μεταφέρθηκαν στην αυλή του Νοσοκομείου της οδού Ιπποκράτους και στην αίθουσα της σημερινής Πνευματικής Εστίας, οι περισσότεροι δε από τους βαριά τραυματισμένους εστάλησαν στα Νοσοκομεία Ρόδου και Λέρου.
Στους άστεγους σεισμοπαθείς που κακώς εγκαταστάθηκαν δίπλα στο Στάδιο λόγω τσουνάμι, μοιράστηκαν αντίσκηνα και κουβέρτες, ενώ παράλληλα άρχισε η διανομή συσσιτίου. Λίγες μέρες αργότερα οι άστεγοι θα κατασκευάσουν ξύλινες παράγκες, που θα τοποθετηθούν στον Αμυγδαλώνα και σε όλη την έκταση της σημερινής οδού Βασιλέως Γεωργίου μέχρι την Πλατεία 7ης Μαρτίου.
Μόλις ακούστηκε η είδηση του φοβερού σεισμού κινήθηκαν πολλοί πατριώτες, καθώς και τα Δωδεκανησιακά Σωματεία της Ελλάδας και του εξωτερικού, για την παροχή βοήθειας στον πληγέντα πληθυσμό της Κω. Πρώτοι οι Καλύμνιοι θα στείλουν τρόφιμα και οτιδήποτε πίστευαν ότι ήταν χρήσιμο. Βοήθεια έστειλαν και οι γείτονες Τούρκοι, όμως οι Ιταλοί ένοικοι επιθυμούν για λόγους πολιτικούς να αντιμετωπίσουν μόνοι τους την κατάσταση.
Στο μεταξύ τα Γραφεία Τεχνικών και Υγιεινής θα αρχίσουν το έργο της καταγραφής των ζημιών. Όσα σπίτια έπαθαν βλάβες ακόμη και εκείνα που δεν έπεσαν αλλά είχαν ρωγμές, θα δοθεί εντολή να κατεδαφιστούν «για λόγους δημόσιας ωφέλειας» και θα απαγορευθεί η ανοικοδόμηση άλλων στη θέση τους.
Θα ακολουθήσει το περίφημο Κυβερνητικό Διάταγμα 129 της 21ης Ιουνίου 1933, που θα καθιερώσει την πρώτη δέσμη μέτρων κυβερνητικής πρόνοιας για τους σεισμοπαθείς, ενώ παράλληλα θα προωθήσει ένα νέο πολεοδομικό κανονισμό για την ανοικοδόμηση της νέας πόλης Κω. Στηριζόμενοι στην ιδέα για μια καινούργια πόλη από την τετραετία 1926-1930, σχεδίασαν ρυμοτομικό με την επέκτασή της αντί να την εγκαταλείψουν , λαμβάνοντας υπόψη τα νέα δεδομένα και στοχεύοντας σε μία νέα πόλη αντισεισμική. Ο σεισμός επιτάχυνε την εφαρμογή του τροποποιημένου ρυμοτομικού σχεδιασμού τους.
Με Κυβερνητικό Διάταγμα οι Ιταλοί συγκρότησαν την «Επιτροπεία του σεισμού» (Commissariato pel terremoto) με έδρα την Κω, αναθέτοντας τα καθήκοντα του Δημάρχου (Podestá) της πόλης στον Επίτροπο του σεισμού, τον Rivano Mela. Επίσης θα εφαρμοστεί άλλη μια δέσμη μέτρων πρόνοιας για τους σεισμοπαθείς, που θα τους προσφέρει τη δυνατότητα της Κυβερνητικής αρωγής για την οικοδόμηση των σπιτιών τους σε απαλλοτριωθείσες ήδη εκτάσεις γης [κυρίως περιβόλια], με βάση το τροποποιημένο ρυθμιστικό σχέδιο της νέας πόλης.
Ιταλοί αρχιτέκτονες και μηχανικοί, όπως οι Florestano Di Fausto, Rodolfo Petracco, Mario Paolini, Carlo Buscaglione, Armando Bernabiti κ.α., θα αναλάβουν τον σχεδιασμό και την εκπόνηση έργων ιδιωτικών και δημόσιων (κυβερνητικών) εγκαταστάσεων. Έχουν ως κύριο στόχο να αναδείξουν τους αρχαιολογικούς θησαυρούς και να φτιάξουν μια πιο ασφαλή πόλη με πολύ πράσινο[Κηπούπολη της Κω]. Το άριστο για τα δεδομένα της εποχής ρυμοτομικό σχέδιο θα συμπληρωθεί με ασφαλτοστρώσεις οδών και πλατειών, με πλήρες δίκτυο ύδρευσης και αποχέτευσης, με δεντροφυτεύσεις ποικιλίας δένδρων με πάρκα και πεζοδρόμια σε όλες ανεξαίρετα τις οδούς. Και όλα αυτά μέσα σε μια τριετία σχεδόν από την ημέρα του σεισμού υπό την καθοδήγηση του γενικού διοικητή της ιταλοκρατούμενης Δωδεκανήσου, Mario Lago.
Μία νέα αντισεισμική Κως θα πάρει τη θέση της παλιάς ,μικρής, που σε τίποτα δεν θα τη θυμίζει, αφήνοντας πίσω στη μνήμη των κατοίκων της, τη φρικτή ανάμνηση του Μεγάλου Σεισμού και της οδυνηρής απώλειας τόσων παιδιών της.
Γεωδίφης
Πηγές:
1.Ιστορία των σεισμών της Κω .Τι συνέβη και γιατί [Β΄Έκδοση, e-book] https://geogeodifhs.blogspot.com/2023/02/e-book.html
2.«Οκτώ και Κάτι, 23 Απριλίου 1933»[e-book] https://geogeodifhs.blogspot.com/2022/04/23-1933-e-book.html
3.«Ιστορία της Νήσου Κω. Αρχαία-Μεσαιωνική-Νεότερη», έκδοση Δήμου Κω 1990-Β.Χατζηβασιλείου, 515-537
4.Τα 20 και κάτι δευτερόλεπτα που άλλαξαν την Κω https://geogeodifhs.blogspot.com/2023/04/20.html
5.«Κηπούπολη της Κω», το ιταλικό ρυθμιστικό σχέδιο του 1933 https://geogeodifhs.blogspot.com/2023/09/1933.html
