Πώς ο Homo sapiens επιβίωσε από μία μαγνητική αναστροφή του πλανήτη;

Ο Homo sapiens επέζησε μιας γεωμαγνητικής αναστροφής. Από Leonardo Ai / labrujulaverde.com.

Προϊστορική ηλιακή προστασία: Πώς ο Homo sapiens επιβίωσε από τη μαγνητική αναστροφή του πλανήτη πριν από 41.000 χρόνια.

Μια πρόσφατη μελέτη από το Πανεπιστήμιο του Μίσιγκαν υποδηλώνει ότι ο Homo sapiens που κατοικούσε στην Ευρώπη πριν από περίπου 41.000 χρόνια μπορεί να έχει επιζήσει από μια περίοδο έντονης ηλιακής ακτινοβολίας χάρη σε τεχνολογικές καινοτομίες που φαίνονται απλές αλλά πολύ αποτελεσματικές: χρήση προστατευτικών χρωστικών όπως η ώχρα , η κατασκευή κλειστών ρούχων σε σπήλαια και καταφύγιο. Αυτές οι στρατηγικές, σύμφωνα με τη μελέτη, μπορεί να παρείχαν ένα αποφασιστικό εξελικτικό πλεονέκτημα έναντι των Νεάντερταλ, των οποίων η τελική εξαφάνιση συνέβη πριν από περίπου 40.000 χρόνια.

Η εν λόγω περίοδος αντιστοιχεί στο λεγόμενο Γεγονός Laschamps , ένα γεωφυσικό φαινόμενο που έλαβε χώρα μεταξύ 42.200 και 41.500 χρόνια πριν, κατά τη διάρκεια του οποίου οι μαγνητικοί πόλοι της Γης μετατοπίστηκαν από τις συνήθεις γεωγραφικές τους θέσεις. Αν και αυτό το γεγονός δεν οδήγησε σε πλήρη αντιστροφή του μαγνητικού πεδίου, προκάλεσε σημαντική εξασθένηση -μέχρι μόλις 10% της τρέχουσας ισχύος του- επιτρέποντας στα ενεργητικά σωματίδια από τον Ήλιο και το διάστημα να διεισδύσουν πιο εύκολα στην επιφάνεια της Γης.

Αυτή η αποδυνάμωση της μαγνητικής ασπίδας της Γης έφερε μαζί της μια παγκόσμια εντατικοποίηση των σέλας , η οποία έγινε ορατή ακόμη και στα γεωγραφικά πλάτη του ισημερινού και ειδικά σε περιοχές όπως η Ευρώπη και η Βόρεια Αφρική. Αλλά παράλληλα με αυτό το ουράνιο θέαμα, αυξήθηκε και η έκθεση των ζωντανών όντων σε πιο έντονη υπεριώδη ακτινοβολία, με αντίστοιχες βλαβερές συνέπειες: από τις οφθαλμικές παθήσεις έως την εξάντληση του φυλλικού οξέος, που είναι απαραίτητο για την ανάπτυξη του εμβρύου και την επιβίωση των βρεφών.

Ο ερευνητής του Πανεπιστημίου του Μίτσιγκαν, Agnit Mukhopadhyay, ανακατασκεύασε πώς μπορεί να φαινόταν το μαγνητικό πεδίο γύρω από τη Γη κατά τη διάρκεια της Laschamps, μια χρονική περίοδο μεταξύ 42.200 και 41.500 ετών πριν, όταν ο βόρειος και ο νότιος πόλος περιπλανήθηκαν από τις γεωγραφικές τους τοποθεσίες. 

Αντιμέτωποι με αυτό το εχθρικό σενάριο, ο Homo sapiens φαίνεται να έχει αναπτύξει σημαντικές προσαρμοστικές αντιδράσεις. Σύμφωνα με την Raven Garvey, αναπληρωτή καθηγητή Ανθρωπολογίας στο Πανεπιστήμιο του Μίσιγκαν, αρχαιολογικά στοιχεία εργαλείων όπως βελόνες, ξύστρες έχουν βρεθεί σε τοποθεσίες που συνδέονται με ανατομικά σύγχρονους ανθρώπους. Αυτά τα αντικείμενα, που απουσιάζουν στα πλαίσια του Νεάντερταλ, υποδηλώνουν ότι οι πρόγονοί μας κατασκεύαζαν ήδη εφαρμοστά ενδύματα, τα οποία όχι μόνο παρείχαν θερμική προστασία αλλά λειτουργούσαν και ως φράγμα ενάντια στην ηλιακή ακτινοβολία.

Ταυτόχρονα, η εντατική χρήση της ώχρας , μιας φυσικής χρωστικής ουσίας που αποτελείται από οξείδια του σιδήρου, άργιλο και πυρίτιο, τεκμηριώνεται όλο και περισσότερο κατά την ίδια περίοδο. Πρόσφατες πειραματικές μελέτες έχουν δείξει ότι αυτό το ορυκτό έχει ιδιότητες παρόμοιες με τα σύγχρονα αντηλιακά . Η εφαρμογή του στο δέρμα μπορεί να συνέβαλε στη μείωση των επιπτώσεων της υπεριώδους ακτινοβολίας - μια υπόθεση που ενισχύθηκε από εθνογραφικές παρατηρήσεις ανθρώπινων ομάδων που χρησιμοποίησαν αυτό το υλικό ειδικά για φωτοπροστατευτικούς σκοπούς.

Ο ερευνητής Agnit Mukhopadhyay, συνδεδεμένος με το Τμήμα Επιστημών Κλίματος και Διαστήματος στο Πανεπιστήμιο του Μίσιγκαν, ήταν υπεύθυνος για τη μοντελοποίηση του μαγνητικού πεδίου της Γης κατά τη διάρκεια της Laschamps. Για να το κάνει αυτό, χρησιμοποίησε το Space Weather Modeling Framework , ένα προηγμένο υπολογιστικό εργαλείο που προσομοιώνει την αλληλεπίδραση μεταξύ του μαγνητικού πεδίου της Γης και των ηλιακών σωματιδίων. Σε συνεργασία με τη Sanja Panovska του Γερμανικού Κέντρου Ερευνών για τις Γεωεπιστήμες (GFZ), δημιούργησε μια τρισδιάστατη ανακατασκευή του διαστημικού περιβάλλοντος της Γης εκείνη την περίοδο.

Αυτό το σχήμα δείχνει έναν χάρτη της συνδυασμένης κάλυψης της περιοχής όπου μπόρεσε να δει κανείς το σέλας στη Γη κατά την περίοδο Laschamps, 42.200 και 41.500 ετών πριν. Ο χάρτης δείχνει επίσης περιοχές ανθρώπινης δραστηριότητας σε παγκόσμια κλίμακα. Από: Agnit Mukhopadhyay / Πανεπιστήμιο του Μίσιγκαν

Η επικάλυψη αυτού του μοντέλου με αρχαιολογικά δεδομένα αποκάλυψε μια αξιοσημείωτη συσχέτιση: οι περιοχές που εκτίθενται περισσότερο στην κοσμική ακτινοβολία συμπίπτουν με περιοχές όπου τεκμηριώνεται η αυξημένη κατάληψη των σπηλαίων και η χρήση της ώχρας από τον Homo sapiens. Αυτή η χωρική και χρονική επικάλυψη υποδηλώνει ότι αυτές οι συμπεριφορές δεν ήταν τυχαίες αλλά προσαρμοστικές απαντήσεις σε ένα μεταβαλλόμενο και δυνητικά θανατηφόρο περιβάλλον.

Αν και οι συγγραφείς της μελέτης, των οποίων τα ευρήματα δημοσιεύθηκαν στο Science Advances , τονίζουν ότι τα συμπεράσματά τους είναι συσχετιστικά παρά ντετερμινιστικά, προσφέρουν μια νέα προοπτική σε ένα αρχαίο ανθρωπολογικό ερώτημα: Γιατί οι Νεάντερταλ εξαφανίστηκαν ενώ ο Homo sapiens ευδοκιμούσε; 

Η Garvey σημειώνει ότι οι τεχνολογικές διαφορές, ιδιαίτερα στην παραγωγή ρούχων και στη χρήση προστατευτικών χρωστικών, μπορεί να έπαιξαν κρίσιμο ρόλο σε αυτήν την εξελικτική απόκλιση.

Πέρα από το παρελθόν, το έργο του Mukhopadhyay εγείρει επίσης σημαντικά ερωτήματα για το παρόν και το μέλλον. Ένα παρόμοιο γεωμαγνητικό συμβάν σήμερα θα είχε καταστροφικές συνέπειες: εκτεταμένες διακοπές στα τηλεπικοινωνιακά συστήματα, βλάβες δορυφόρων και, γενικά, ένα άνευ προηγουμένου επίπεδο τεχνολογικής ευπάθειας. Για αυτόν τον λόγο, η κατανόηση του πώς οι πρόγονοί μας αντιμετώπισαν και ξεπέρασαν παρόμοιες προκλήσεις θα μπορούσε να προσφέρει πολύτιμα μαθήματα ανθεκτικότητας.

Τέλος, αυτή η προσέγγιση φέρνει επίσης μια νέα διάσταση στη μελέτη της πλανητικής κατοικιμότητας. Η ευρέως διαδεδομένη πεποίθηση ότι ένα ισχυρό μαγνητικό πεδίο είναι απαραίτητο για τη ζωή μπορεί να χρειαστεί να επανεξεταστεί. Η εμπειρία της Γης κατά τη διάρκεια της Laschamps δείχνει ότι, αν και δύσκολη, η ανθρώπινη ζωή ήταν δυνατή κάτω από πολύ διαφορετικές μαγνητικές συνθήκες - ανοίγοντας έτσι ένα παράθυρο στην εξερεύνηση εξωπλανητών που, ενώ δεν διαθέτουν ισχυρή μαγνητική ασπίδα, θα μπορούσαν ενδεχομένως να φιλοξενήσουν μορφές ζωής προσαρμοσμένες σε ακραία περιβάλλοντα.

Γεωδίφης με πληροφορίες από το University of Michigan

https://news.umich.edu/sunscreen-clothes-and-caves-may-have-helped-homo-sapiens-survive-41000-years-ago/#:~:text=Ancient%20Homo%20sapiens%20may%20have,Europe%20from%20harmful%20solar%20radiation.

Agnit Mukhopadhyay et al., Wandering of the auroral oval 41,000 years ago. Sci.Adv., 11, eadq7275(2025). DOI:10.1126/sciadv.adq7275

https://www.labrujulaverde.com/en/2025/04/prehistoric-sun-protection-how-homo-sapiens-survived-the-planets-magnetic-reversal-41000-years-ago/