Πόσο φοινικική ήταν η αρχαία Κέφαλος-Αστυπάλαια;

«Πόσο φοινικική μπορεί να ήταν η αρχαία Κέφαλος», με ρωτάει ο Άγγελος σε μία από τις περιηγήσεις μας. 

Ο φοινικικός πολιτισμός εξαπλώθηκε κυρίως μέσω πολιτιστικών ανταλλαγών. Μία νέα μελέτη αμφισβητεί μακροχρόνιες υποθέσεις σχετικά με τον μεσογειακό φοινικικο-πουνικό πολιτισμό, έναν από τους πιο σημαντικούς θαλάσσιους πολιτισμούς στην ιστορία.

Οι Φοίνικες είναι αποικιστές, θαλασσοπόροι, τετραπέρατοι και πανεπιστήμονες σε αρχαία κείμενα, με ελάχιστη γραπτή δικιά τους μαρτυρία. Από αυτούς λέγεται ότι προέρχεται το ελληνικό αλφάβητο με κάποιες προσαρμογές. Όμως ο Ηρόδοτος τα χει γράψει διαφορετικά τα πράγματα: «Ο Κάδμος, γιος του της Φοινίκης βασιλέως Αγήνορος, αδελφός δε της Ευρώπης, θεμελιωτής των εν Βοιωτία Θηβών...λέγεται ότι έφτασε από τη Φοινίκη το παλαιόν Ελληνικό αλφάβητον εκ 16 γραμμάτων, οπόθεν ταύτα εκλήθησαν Καδμήϊα ἢ Φοινικήϊα γράμματα ...ταύτα βραδύτερον αυξήθηκαν με την προσθήκη άλλων 8 γραμμάτων καλουμένων Ιωνικών». 

Ο Αγηνόρας καταγόταν από τους πρώτους βασιλείς του Άργους. Υπήρξαν ή μήπως ήταν ελληνικό φύλο που αποσχίστηκε;Το αλφάβητο γράφει ο Ηρόδοτος ήρθε από τη Φοινίκη, από Έλληνες του Άργους. Πόσο φοινικικό ήταν, αν το έφεραν Έλληνες; 

Η άφιξη τους στην Κέφαλο, στην αρχαία και πρώτη πρωτεύουσα του νησιού Αστυπάλαια τοποθετείται λίγο πριν από τον 9ο-8ο αιώνα π.Χ. Στη δυτική Κω βρέθηκαν τάφοι με φοινίκικα στοιχεία , ενώ και το όνομα της Αστυπάλαιας συνδέεται με του Φοίνικες . 

Η Αστυπάλαια και η Ευρώπη ήταν κόρες του Φοίνικα και της Περιμήδης σύμφωνα με τη μυθολογία μας. Από την ένωση της Αστυπάλαιας με τον Ποσειδώνα γεννήθηκε ο Αργοναύτης Αγγαίος και ο σπουδαίος βασιλιάς της Κω Ευρύπυλος, από τον οποίο ονομαζόταν κάποτε το νησί.

Όμως, αν δεν υπήρχαν οι αρχαίοι Έλληνες  δεν θα γνωρίζαμε τίποτα για αυτούς. Οι νέες πληροφορίες είναι συγκλονιστικές, μας λένε ότι προέρχονται από το Αιγαίο και τη Μεγάλη Ελλάδα σύμφωνα με γενετική νέα διεθνή μελέτη. 

Μήπως τελικά ήταν ένα πανάρχαιο ελληνικό φύλο;

Η ανάλυση του αρχαίου DNA 

Αμφισβητεί την κατανόησή μας για τον αρχαίο Φοινικικο-Πουνικό πολιτισμό. Μια διεθνής ομάδα ερευνητών που αναλύει δεδομένα σε όλο το γονιδίωμα από 210 αρχαία άτομα διαπίστωσε ότι οι  φοινικικές πόλεις του Λεβάντε συνεισέφεραν ελάχιστα γενετικά στους Πουνικούς πληθυσμούς στην κεντρική και δυτική Μεσόγειο παρά τις βαθιές πολιτιστικές, οικονομικές και γλωσσικές τους συνδέσεις.

Ο φοινικικός πολιτισμός εμφανίστηκε στις πόλεις-κράτη της Εποχής του Χαλκού του Λεβάντε, αναπτύσσοντας εξέχουσες καινοτομίες όπως το πρώτο αλφάβητο (από το οποίο προέρχονται πολλά σημερινά συστήματα γραφής). Στις αρχές της πρώτης χιλιετίας π.Χ., οι φοινικικές πόλεις είχαν δημιουργήσει ένα τεράστιο θαλάσσιο δίκτυο εμπορικών σταθμών μέχρι την Ιβηρική, διαδίδοντας τον πολιτισμό, τη θρησκεία και τη γλώσσα τους σε όλη την κεντρική και δυτική Μεσόγειο.

Τον 6ο αιώνα π.Χ, η Καρχηδόνα, μια φοινικική παράκτια αποικία στη σημερινή Τυνησία, είχε κυριαρχήσει σε αυτήν την περιοχή. Αυτές οι πολιτιστικά φοινικικές κοινότητες που συνδέονται ή κυβερνώνται από την Καρχηδόνα έγιναν γνωστές ως Πουνικές από τους Ρωμαίους. Η Καρχηδονιακή αυτοκρατορία άφησε το στίγμα της στην ιστορία. Είναι ιδιαίτερα γνωστή για τους τρεις μεγάλης κλίμακας «Πουνικούς Πολέμους» με την ανερχόμενη Ρωμαϊκή Δημοκρατία, συμπεριλαμβανομένης της αιφνιδιαστικής εκστρατείας του Καρχηδονίου στρατηγού Αννίβα να διασχίσει τις Άλπεις.

Αναπαράσταση ενός corvus.Ένα ρωμαϊκό πολεμικό πλοίο και μια γέφυρα εφόδου, Πρώτος Πουνικός- Καρχηδόνιος Πόλεμος.

Στο πλαίσιο του Ερευνητικού Κέντρου Max Planck-Harvard για την Αρχαιοεπιστήμη της Αρχαίας Μεσογείου, υπό τη συνδιεύθυνση του Johannes Krause, Διευθυντή στο Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology, και του Michael McCormick του Πανεπιστημίου του Χάρβαρντ, μια διεθνής ομάδα ερευνητών παρουσίασε τώρα μια μελέτη για τη γενετική ιστορία αυτών των αρχαίων πολιτισμών Medite.

Νέα προοπτική για τη διάδοση του φοινικικού πολιτισμού

Η νέα μελέτη είχε ως στόχο να χρησιμοποιήσει το αρχαίο DNA για να χαρακτηρίσει την καταγωγή των Καρχηδονίων και να αναζητήσει γενετικούς δεσμούς μεταξύ αυτών και των Λεβαντίνων Φοίνικων, με τους οποίους μοιράζονται κοινό πολιτισμό και γλώσσα. Αυτό κατέστη δυνατό με την αλληλούχιση και την ανάλυση ενός μεγάλου δείγματος γονιδιωμάτων από ανθρώπινα λείψανα που ήταν θαμμένα σε 14 φοινικικές και πουνικές αρχαιολογικές τοποθεσίες που εκτείνονται στο Λεβάντε, τη Βόρεια Αφρική, την Ιβηρία και τα μεσογειακά νησιά Σικελία, Σαρδηνία και Ίμπιζα.

Οι ερευνητές αποκάλυψαν ένα απροσδόκητο αποτέλεσμα. «Βρίσκουμε απροσδόκητα μικρή άμεση γενετική συνεισφορά από τους Λεβαντίνους Φοίνικες στους πουνικούς πληθυσμούς της Δυτικής και Κεντρικής Μεσογείου », λέει ο επικεφαλής συγγραφέας Harald Ringbauer, ο οποίος ήταν μεταδιδακτορικός επιστήμονας στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ όταν ξεκίνησε αυτή την έρευνα και τώρα είναι επικεφαλής της ομάδας στο Ινστιτούτο Εξελικτικής Ανθρωπολογίας Max Planck της Γερμανίας στο Leip. «Αυτό παρέχει μια νέα προοπτική για το πώς εξαπλώθηκε ο φοινικικός πολιτισμός - όχι μέσω μαζικής μετανάστευσης μεγάλης κλίμακας, αλλά μέσω μιας δυναμικής διαδικασίας πολιτιστικής μετάδοσης και αφομοίωσης».

Η μελέτη υπογραμμίζει ότι οι πουνικές τοποθεσίες φιλοξενούσαν άτομα με πολύ διαφορετικά προφίλ καταγωγής. «Παρατηρούμε ένα γενετικό προφίλ στον πουνικό κόσμο που ήταν εξαιρετικά ετερογενές», λέει ο David Reich, καθηγητής Γενετικής και Ανθρώπινης Εξελικτικής Βιολογίας στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ, ο οποίος ηγήθηκε της εργασίας. «Σε κάθε τοποθεσία, οι άνθρωποι διέφεραν σε μεγάλο βαθμό στην καταγωγή τους, με τη μεγαλύτερη γενετική πηγή να είναι άνθρωποι παρόμοιοι με τους σύγχρονους ανθρώπους της Σικελίας και του Αιγαίου, καθώς και πολλά άτομα με σημαντική καταγωγή που σχετίζεται με τη Βόρεια Αφρική».

Το αρχαίο DNA αποκαλύπτει την κοσμοπολίτικη φύση του πουνικού κόσμου.

Τα αποτελέσματα υπογραμμίζουν την κοσμοπολίτικη φύση του πουνικού κόσμου. Άτομα με βορειοαφρικανική καταγωγή ζούσαν δίπλα και ανακατεύονταν με την πλειονότητα των ανθρώπων με καταγωγή κυρίως Σικελίας-Αιγαίου σε όλες τις δειγματοληπτικές τοποθεσίες της πουνικής επικράτειας συμπεριλαμβανομένης της Καρχηδόνας. Επιπλέον, τα γενετικά δίκτυα σε όλη τη Μεσόγειο υποδηλώνουν ότι οι κοινές δημογραφικές διαδικασίες - όπως το εμπόριο, οι γάμοι μεταξύ τους και η ανάμειξη πληθυσμών - έπαιξαν κρίσιμο ρόλο στη διαμόρφωση αυτών των κοινοτήτων. Οι ερευνητές βρήκαν ακόμη και ένα ζευγάρι στενών συγγενών (περίπου δεύτερα ξαδέρφια) να γεφυρώνουν τη Μεσόγειο, ένας θαμμένος σε μια περιοχή των πουνικών περιοχών της Βόρειας Αφρικής και ένας στη Σικελία.

«Αυτά τα ευρήματα ενισχύουν την ιδέα ότι οι αρχαίες μεσογειακές κοινωνίες ήταν βαθιά αλληλένδετες, με τους ανθρώπους να μετακινούνται και να αναμιγνύονται σε συχνά μεγάλες γεωγραφικές αποστάσεις», λέει ο Ilan Gronau, καθηγητής Επιστήμης Υπολογιστών στο Πανεπιστήμιο Reichman στην Herzliya του Ισραήλ, ο οποίος ήταν συνεπικεφαλής της εργασίας. Και προσθέτει: «Τέτοιες μελέτες αναδεικνύουν τη δύναμη του αρχαίου DNA στην ικανότητά του να ρίχνει φως στην καταγωγή και την κινητικότητα των ιστορικών πληθυσμών για τους οποίους έχουμε σχετικά αραιές άμεσες ιστορικές καταγραφές».

Γεωδίφης

Πηγές:

1.Ινστιτούτο Μαξ Πλανκ για την Εξελικτική Ανθρωπολογία

2. Most Phoenicians did not come from the land of Canaan, challenging historical assumptions – Culture with biblical roots spread across the ancient world, but its people did not, Science, 23.4.2025, doi: 10.1126/science.z36xmn4

https://www.sciencedaily.com/releases/2025/04/250423111750.htm

3. Ο μύθος των Κώων για το ακρωτήριο Χελώνη