Όταν έκλεισε η αρχαία Θάλασσα της Τηθύος

Πώς η δραστηριότητα στον μανδύα της Γης οδήγησε τους αρχαίους προγόνους των ελεφάντων, των καμηλοπαρδάλεων και των ανθρώπων στην Ασία και την Αφρική.

Αυτό που κυλάει κάτω από την επιφάνεια της Γης μπορεί να φαίνεται ένας κόσμος μακριά, αλλά η δραστηριότητα μπορεί να βοηθήσει στη δημιουργία χερσαίων μαζών που υπαγορεύουν την κυκλοφορία των ωκεανών, τα κλιματικά πρότυπα, ακόμη και τη δραστηριότητα και την εξέλιξη των ζώων. Στην πραγματικότητα, οι επιστήμονες πιστεύουν ότι ένα σωρό καυτών πετρωμάτων που έσκασαν από τον μανδύα της Γης πριν από εκατομμύρια χρόνια θα μπορούσε να είναι ένα σημαντικό μέρος στην ιστορία της ανθρώπινης εξέλιξης.

Σε μια εργασία που δημοσιεύτηκε στο Nature Reviews Earth & Environment , μια διεθνής ομάδα ερευνητών ερεύνησε τον σχηματισμό μιας μεγάλης χερσαίας γέφυρας που συνέδεε την Ασία και την Αφρική πριν από 20 εκατομμύρια χρόνια, μέσω της σημερινής Αραβικής Χερσονήσου και της Ανατολίας.

Η εργασία συγκεντρώνει παλαιότερα δημοσιευμένη έρευνα με νέα μοντέλα που δημιουργήθηκαν στο Πανεπιστήμιο του Τέξας στο Austin Jackson School of Geosciences και στο GFZ Helmholtz Center for Geosciences.

Αυτή η σταδιακή ανύψωση της γης επέτρεψε στους πρώιμους προγόνους των ζώων όπως οι καμηλοπαρδάλεις, οι ελέφαντες, οι ρινόκεροι, οι τσιτάχ, ακόμη και οι άνθρωποι, να περιφέρονται μεταξύ Αφρικής και Ασίας. Η εμφάνιση της γης έδωσε τέλος σε μια απομόνωση 75 εκατομμυρίων ετών της Αφρικής από άλλες ηπείρους.

Ένα σωρό καυτών πετρωμάτων που ξεπήδησαν από τον μανδύα της Γης πριν από εκατομμύρια χρόνια βοήθησαν να δημιουργηθεί μια χερσαία γέφυρα που συνέδεσε την Ασία και την Αφρική για πρώτη φορά, επιτρέποντας σε ζώα της ξηράς όπως οι αρχαίοι πρόγονοι των ελεφάντων να διασχίσουν τις δύο ηπείρους.Από: lisha Steinberger

Αυτή η μελέτη έχει σχέση με το ερώτημα «Πώς άλλαξε ο πλανήτης μας, γενικά; Ποιες είναι οι συνδέσεις μεταξύ της ζωής και της τεκτονικής»;είπε ο Thorsten Becker, συν-συγγραφέας της μελέτης και καθηγητής στο Τμήμα Γης και Πλανητών Επιστημών της Σχολής Τζάκσον και Ινστιτούτο Γεωφυσικής.

Η ιστορία ξεκινά πριν από 50-60 εκατομμύρια χρόνια, όταν μια πλάκα βράχου που γλιστρούσε στον μανδύα της Γης δημιούργησε μια « μεταφορική ζώνη » για να βράσουν οι θερμοί βράχοι σε ένα υπόγειο λοφίο που έφτασε στην επιφάνεια περίπου 30 εκατομμύρια χρόνια αργότερα. Αυτή η συναγωγική δραστηριότητα στον μανδύα, σε συνδυασμό με τη σύγκρουση τεκτονικών πλακών, δημιούργησε μια ανύψωση στη στεριά που συνέβαλε στο κλείσιμο της αρχαίας Θάλασσας της Τηθύος, χωρίζοντάς την σε αυτό που είναι τώρα η Μεσόγειος και η Αραβική Θάλασσα και δημιούργησε μια στεριά που γεφύρωσε την Ασία και την Αφρική για πρώτη φορά.

Ο επικεφαλής συγγραφέας της μελέτης Eivind Straume ανέλυσε τις ευρείας κλίμακας συνέπειες αυτής της γεωλογικής δραστηριότητας ενώ ήταν μεταδιδακτορικός συνεργάτης στη Σχολή Τζάκσον. Είπε ότι η εμφάνιση της ξηράς γέφυρας και η εξέλιξη των ζώων συμβαδίζουν.

«Η ρηχή θαλάσσια οδός έκλεισε αρκετά εκατομμύρια χρόνια πριν, διαφορετικά, πιθανότατα θα γινόταν λόγω αυτών των ειδικών διεργασιών - μεταφορά μανδύα και αντίστοιχες αλλαγές στη δυναμική τοπογραφία», δήλωσε ο Στράουμ, ο οποίος είναι τώρα μεταδιδακτορικός συνεργάτης στο Νορβηγικό Ερευνητικό Κέντρο NORCE και στο Κέντρο Έρευνας για το Κλίμα Bjerknes. «Χωρίς το λοφίο, θα μπορούσατε να υποστηρίξετε ότι η ηπειρωτική σύγκρουση θα ήταν διαφορετική».

Σε αυτή την περίπτωση, ο συγχρονισμός είναι το παν. Αν είχαν περάσει ένα επιπλέον εκατομμύριο χρόνια πριν συνδεθούν η Αφρική και η Ασία, τα ζώα που μπήκαν και έβγαιναν από την Αφρική θα μπορούσαν να ήταν σε διαφορετική εξελικτική πορεία. Αυτό περιλαμβάνει τους προγόνους των σημερινών ανθρώπων.

Αρκετά εκατομμύρια χρόνια πριν κλείσει τελείως η γέφυρα της ξηράς, οι πρόγονοι των πρωτευόντων των ανθρώπων ήρθαν στην Αφρική από την Ασία. Ενώ αυτά τα πρωτεύοντα κατέληξαν να εξαφανιστούν στην Ασία, οι γενεαλογίες τους διαφοροποιήθηκαν στην Αφρική. Στη συνέχεια, όταν η ξηρά γέφυρα αναδύθηκε πλήρως, αυτά τα πρωτεύοντα αποίκησαν εκ νέου την Ασία.

«Είναι ένα παράδειγμα του πώς η μακροπρόθεσμη εξέλιξη του πλανήτη μιλάει για την εξέλιξη της ζωής», είπε ο Στράουμ.

Η παλαιογεωγραφία μεγάλου μέρους της Αφρικής, της Ευρώπης και της Ασίας τα τελευταία 65 εκατομμύρια χρόνια φαίνεται στα αριστερά και οι οπισθοδρομικές ανωμαλίες της πυκνότητας του μανδύα είναι στα δεξιά. Δείχνει επίσης τις αντίστοιχες αλλαγές στη δυναμική τοπογραφία. Από: Eivind Straume.

Αυτή η ανύψωση της Αραβικής Χερσονήσου είχε επίσης σημαντικές επιπτώσεις στην κυκλοφορία των ωκεανών και στο κλίμα της Γης. Οι θερμοκρασίες των κοντινών ωκεανών αυξήθηκαν, γεγονός που με τη σειρά του διεύρυνε τις εποχικές θερμοκρασίες και έκανε μια λωρίδα γης από τη βόρεια Αφρική έως την κεντρική Ασία πιο άνυδρη. Οι ερευνητές πιστεύουν ότι ο σχηματισμός αυτής της χερσαίας γέφυρας ήταν το τελευταίο έναυσμα για να γίνει η Σαχάρα έρημος. Και αυτές οι τοπογραφικές αλλαγές ενίσχυσαν την εποχή των μουσώνων στην Ασία, κάνοντας τη νοτιοανατολική Ασία πιο υγρή.

Αυτή η εργασία συγκεντρώνει υπάρχουσα έρευνα που εκτείνεται στις θεωρίες της τεκτονικής πλακών, μεταφορά μανδύα, τοπογραφία και παλαιογεωγραφία, εξελικτική ανθρωπολογία, εξέλιξη θηλαστικών, κλιματική εξέλιξη και κυκλοφορία των ωκεανών, μεταξύ άλλων θεμάτων, λέει μια συνεκτική ιστορία των ευρέος φάσματος επιπτώσεων αυτών των δυναμικών του μανδύα.

«Για εμάς τουλάχιστον, αυτή είναι μια συναρπαστική -ίσως λίγο προκλητική-περίληψη των πρόσφατων εξελίξεων», είπε ο Becker.

Γεωδίφης με πληροφορίες  από τη σελίδα University of Texas at Austin

περισσότερα, 

https://www.utexas.edu/

https://www.eurekalert.org/multimedia/1069798

https://www.jsg.utexas.edu/news/2025/04/how-activity-in-earths-mantle-led-the-ancient-ancestors-of-elephants-giraffes-and-humans-into-asia-and-africa/

Eivind O. Straume et al, Collision, mantle convection and Tethyan closure in the Eastern Mediterranean, Nature Reviews Earth & Environment (2025). DOI: 10.1038/s43017-025-00653-2

https://phys.org/news/2025-04-earth-mantle-ancient-ancestors-elephants.html